Articulus IV.

Quomodo Licinius Maximinum insecutus, ad necem sibi Tarsi in Cilicia consciscendam compulerit, ac summa rerum potitus, omnem superiorum tyrannorum 0996C stirpem, omnesque eorum liberos exstirpaverit, ubi in primis de Valerio.

Nicomediae Licinius per aliquot dies, ac post latum superius edictum, commoratus, itineri sese postea cum exercitu suo ad insequendum Maximinum commisit. In Tauri autem montis faucibus, sicuti exposuimus, hic se validis propugnaculis ac turribus munierat. Sed inde a Licinio depulsus, Tarsum tandem confugit. Neque tamen ibi tutior fuit. Nam terra marique ab ejusdem Licinii exercitu obsessus, eam, de qua nos supra disseruimus, necem sibi inferre coactus est.

Licinius itaque, summam rerum adeptus, reliquam tyrannorum, qui tanta inhumanitate in christianos 0996D saevierant, stirpem ac progeniem radicitus evulsit. Etenim in primis, inquit Cecilius, «Valerium, quem Maximinus iratus, nec post fugam quidem, cum sibi videret esse pereundum, fuerat ausus occidere . . . . necari jussit.» Ita plane in codice nostro manuscripto, et in prima hujus libri editione. Verum recentiores critici maxima profecto contentione secum de isto Valerio decertant. Quidam enim nullum tunc fuisse Valerium existimantes, opinati sunt depravatum fuisse ibi a librario Auctoris nostri textum, ac scribi debuisse, Valeriam quam, minime autem Valerium quem. Suspicantur autem hanc Valeriam esse Galerii imperatoris uxorem, quae post viri sui mortem oblatum sibi, uti diximus, Maximini imperatoris conjugium 0997A recusavit, atque idcirco ab illo in exilium, sublatis omnibus bonis, sociis, et famulis, missa per Syriae solitudines huc atque illuc erravit. Tam enimvero certum est, inquiunt, huic Valeriae iratum fuisse Maximinum, quam incompertum cui alteri irasci potuerit.

Quod si objeceris mortem Valeriae a Cecilio postea describi, tibi respondebunt eam ibi quidem ab ipso attingi leviter, sed postea describi longe fusius, et magis enucleate. Nec absimili, sicuti aiunt, modo ibidem de Candidiani morte sermonem facit, de quo tamen adhuc vivo deinceps loquitur. Plures igitur his rationibus impulsi, aut quia eis, quis fuerit Valerius, ignotum erat, in textu Caecilii Valeriam quam ulla absque haesitatione scribi curaverunt.

0997B Alii contra magnis animis insurgunt, contenduntque retinendum esse Valerii nomen, nihilque in Caecilii textu mutandum. Persuasum quippe habent hunc esse Valerium Valentem, qui quodam in numismate graeco apud Goltzium appellatur, ΑΥΤ. Κ. ΠΟΥ. ΟΥΑΛΕΡ. Oyalenc. Ceb. E. A. Imperator Caesar Publius Valerius Valens Augustus, anno primo. Neque etiam dubitandi locum esse putant, quin is sit ipse de quo Aurelius Victor in Epitome scripsit. «Dehinc Licinius Augustus efficitur, parique modo Alexander apud Carthaginem imperator fit, similique modo Valens imperator creatur, quorum exitus iste fuit.» Tum namque continenter narrat Severi, Maximiani Galerii, Maximiani Herculii, Alexandri, et Maxentii exitum, sicque prosequitur: Valens a Licinio morte mulctatur. 0997C At ibi, inquiunt, Aurelius Victor mortem Valentis, quemadmodum Cecilius noster, cum Maximini interitu conjungit. Atque inde inferunt hunc Valentem eumdem esse ac illum qui in praefato numismate Valerius Valens nuncupatur. Primum enimvero nomen Valerius, utpote ex Diocletiani familia ortus, et alterum Valens, pro cognomine suo acceperat. Posito autem hoc fundamento, haud dubitanter asseverant eum imperatorem et Augustum esse factum, quando Maximinus anno 313 a Licinio debellatus profligatusque fuit.

Praeterea sedulo observant hunc Valentem Valerium praepostere confundi cum altero Valente, cujus numisma a Mediobarbo exhibetur, et cum tertio Valente, quem Licinius, postquam Cibalensi pugna a 0997D Constantino superatus est, creavit Caesarem. Prior enim Valens, Galerio imperante, tyrannidem usurpavit, isque ab Ammiano Marcellino Thessalonicus vocatur. Nam haec ipsa sunt illius de Galieno verba: Ille perduellionum crebris verisque appetitus insidiis, Aureoli, et Posthumi, et Ingenui, et Valentis cognomento Thessalonici, aliorumque plurium mortem factura crimina aliquoties lenius vindicabat (Ammian. Marcell. libr. XXI, cap. 16) . At Valens Goltzii repraesentatus numismate, non appellatur Thessalonicus. Posterior autem Valens non Augustus et imperator, sed Caesar tantum a Valesiano Anonymo, et a Zozimo dicitur, suaque spoliatus dignitate, et ad privatam conditionem paulo post redactus. In textu siquidem 0998A Zozimi verbum ἀναιρεθῆναι legitur, quo non solum necari et occidi, sed deponi etiam, et auctoritate privari significat. Restat igitur, inquiunt illi, ut hic Valens, cujus Aurelius Victor, et Cecilius noster meminere, is sit, qui jubente Licinio occisus, in memorato Goltzii numismate Valerius Valens vocatur. Nec objici sibi patiuntur nullam illius alibi umquam fieri mentionem. Neque enim ulla pariter mentio facta est Juliani, Diocletiano regnante, tyranni, nisi apud Libanium, neque Perpennae Licinii, alterius etiam tyranni, nisi in unico numismate.

Verum tota haec opinio non alio nititur fundamento, quam auctoritate Aurelii Victoris, qui obitum Valentis cum Maximini morte conjungit, et unius nummi a Goltzio, uti dictum est, repraesentati. Sed haec aliis 0998B non magni forsitan videbuntur ponderis, qui animadvertent plura ibi ab eodem Aurelio Victore confundi, atque hujus Valentis et aliorum, sicut diximus, principum mortem simul conjunctimque ita enarrari, ut temporis ordinem nullo penitus modo sequatur. Nam Galerium Herculio praeposuit, quamvis Galerius anno 311, et Herculius anno 310 mortuus esse dicatur. Deinde vero tametsi Maximini mortem conjungat cum Valentis morte, ibi nihilominus tacet quantum temporis inter utramque intercesserit. Neque etiam in Goltzii numismate disignatur quo tempore regnaverit ille Valerius Valens, aut ex hac vita migraverit. Denique Cecilius aperte declarat hunc, de quo agitur, Valerium, ex eorum imperatorum tyrannorumque stirpe esse generatum, qui, Licinio regnante, 0998C Christianos persecuti sunt. Atqui illum Valerium Valentem ab uno ex illis procreatum nemo hactenus nobis demonstravit. Neque dixeris nomen Valerius iis fuisse proprium, qui ex Diocletiani familia suam ducebant originem. Nam demonstrandum adhuc tibi erit hoc nomen non aliis umquam datum, quam hujusce gentis hominibus, aut Valerium Valentem Diocletiani sanguine revera fuisse progenitum. Nutant igitur hujus opinionis fundamenta, nec satis firmis stabilita sunt rationum momentis, ut inde confici possit Valerium Valentem eum esse quem Licinius ante Cibalensem pugnam jussit interfici.

Quamobrem, si in Cecilii nostri textu nomen Valerii reipsa, uti videtur, scriptum fuerit, nec ipsemet Cecilius, aut antiquarius librum ejus scribendo erraverit, 0998D extra dubium esse debet hunc originem traxisse ab uno ex his, quos hactenus memoravimus, Ecclesiae christianae persecutoribus. Ex quo autem ortus, et utrum Valerius Valens revera appellatus sit, si a nobis postules, ingenue respondebimus hoc nobis esse incompertum, eumque in illorum habendum numero, quorum mentio semel tantum, quemadmodum superioris sententiae defensores fatentur, in alicujus auctoris scripto, vel quodam numismate occurrit. Nihil ergo certi de illo statuere possumus, nisi inconcussa Cecilii auctoritas prius stabiliatur.

Neque porro Licinius hunc solum Valerium, sed Candidianum etiam, et Priscam atque Valeriam, Diocletiani hanc filiam, illam vero conjugem, ac praeterea 0999A Maximini uxorem, filiumque octennem et septennem filiam, tandemque Severianum Severi filium necari praecepit. Sed de his omnibus suo loco egimus.