Caput III.

0639A

Post hunc. Neronem nempe. Unde rotunde, majorisque perspicuitatis gratia, Anglica reverend. episcopi Saris. versio, After Nero, ad verbum, Post Neronem.

Interjectis aliquot annis. Hoc est, tredecim. Anni enim totidem integri, quin et cum tribus insuper mensibus diebusque, a decima die Junii, qua Nero anno aerae Christi, vulgaris sexagesimo octavo misere periit, usque ad diem decimam quartam septembris, qua alter, de quo mox, tyrannus anno Christi Dionysiano octogesimo primo regnare exorsus est, lapsi sunt.

Alter non minor tyrannus. Domitien. Gallica Maucroixii tralatio, in margine.— Another Tyrant, Domitian, not much inferior to him. Anglica recens laudata, Domitiani nomine, commentarii vice, inserto auctoris verbis. Domitianus, calvum dixit quem Roma Neronem. Editiones Oxon. et Cant. ex subjectis, credo, 0639B Ausonii versibus:

Et Titus imperii felix brevitate. Secutus
Frater, quem Calvum dixit sua Roma Neronem.

Favent omnibus historia ecclesiastica et profana, quippe cum e proximis Neronis post Galbam, Othonem et Vitellium successoribus, puta Vespasiano, Tito, Domitiano, Nerva, nullus sit praeter Domitianum, cui quae hoc capite narrantur, conveniant. Confer Baluzium, col. 304, et Columb., col. 395, praecipue vero Eusebii caput a Baluzio indicatum.

Tyrannus. Domitianum eodem elogio Aurelius Victor sic infamavit: Igitur metu crudelitatis (Domitiani) et conscientiae suae conjuravere plerique . . . adscita etiam in consilium tyranni uxore Domitia.

Ortus est. Pro imperare coepit, nostri scilicet scriptoris locutionem de natali die Domitianei imperii accipiendo, non de nativitate Domitiani proprie dicta. Atque ita facto opus esse, ex eo insigniter apparet, 0639C quod tantum abest, ut Domitianus post Neronis obitum fuerit in lucem susceptus, ut jam annum aetatis ageret decimum septimum, cum Nero morte occubuit. Confirmatque adeo egregie, si quid judico, hic locus, nescio quo fato ab amplissimo Cupero praetermissus, illius sententiam, qua de natalitio Constantini solo disputans contendit, voces ortus et oriri adhiberi non raro singulari elegantia de iis, qui reges fiunt, vel imperatores, aut Caesares.

Qui cum exerceret invisam dominationem. Πολλήν nimirum εἰς πολλοὺς ἐπιδεικνύμενος ὠμότητα, οὐκ ὀλίγον τε τῶν ἐπὶ Ῥώμης ἐπατριδῶν καὶ ἐπισήμων ἀνδρῶν πλῆθος οὐ μετ᾽ εὐλόγου κρίσεως ἀποκτείνων, μυρίους τε ἄλλους ἐπιφανεῖς ἄνδρας ταῖς ὑπὴρ τὴν ἐνορίαν ζημιῶν φυγαῖς, καὶ ταῖς τῶν οὐσιῶν ἀποβολαῖς ἀναιτίως, ut loqui licet post Eusebium (lib. III Hist. Eccl., cap. 17) . Hoc est, si Valesii versionem imitemur: Multa in multos crudelitatis suae specimina edendo, nec paucos nobilium atque illustrium virorum urbis Romae injuste interimendo, alios praeterea innumerabiles summae dignitatis viros, 0639D tametsi insontes, exilio et bonorum proscriptione mulctando.—Exercere autem dominationem, ut id obiter moneam, una est ex locutionibus illis quas e Latinis majores nostri Gallicas fecerunt, et qualium infinitam esse apud nostrates multitudinem superius ponebamus, ne facile Tollio concederemus, debere quo officio repleto in quo officio impleto mutari.

Cervicibus incubavit. Sic c. 7: Multi praesides et plura officia singulis regionibus ac pene jam civitatibus incubare; ad quae verba vide Tollium. Confer capite 15: In caeterum populum persecutio violenter incubuit.

Quam diutissime. Annis videlicet 15 et mensibus 5, si graecus Eusebii canon Chronicus, latinusque Hieronymi, et utroque opere longe posterior Jornandes audiendi sunt. Ex priori quippe, verbi gratia, Ῥωμαίων ἐβασίλευσεν θ Δομετιανὸς ἔτη ιε, μῆνας ε; id est, vertente et commonente Hieronymo, Romanorum 0640A nonus regnavit Domitianus, Titi frater junior, ann. 15, mens. 5. Sed mirum, ni olim Eusebius pro ἔτη ιε, μῆνας ε, scripserit ἔτη ιε, ἡμέρας ε, annos quindecim, dies quinque. Xiphilinus enim e Dione in Domitiano, Ἐμονάρχησε δὲ (Δομιτιανός) ἔτη πέντε καὶ δέκα, καὶ ἡμὲρας πέντε; imperavit annos quindecim, et dies quinque. Ac praeterea, ab idibus Septemb. anni aerae Christi Dionysianae 81 quibus Titus, Domitiani decessor, vivere et imperare desiit, usque ad 14 kalend. Octob. anni ejusdem aerae 96, quibus Domitianus vitam et imperium cum morte commutavit, putandi tantum veniunt anni 15 et dies 5, sive ad summum, quod Petavio placebat, anni 15 dies 6. Imo, Domitianum annos quindecim imperasse Epitome Aurelii Victoris, anno imperii decimo quinto occisum fuisse Suetonius, πεντεκαίδεκα ἔτεσιν ἐπικρατῆσαι, ipse quoque Eusebius quodam loco, sine ulla mensium dierumve, qui excurrerint mentione, scripto reliquerunt. Sed numerum procul dubio rotundabant. Confer latinam Eusebiani Chronici editionem, in qua ad an. Dom. 0640B 97 cernitur decimus sextus Domitiani e regione notatus; quod is nempe iniverit, etsi permodice. Addo vel hinc numeri rotundationem in Aurelii Victoris loco, de quo agitur, patere, quod pro disertis istis illius verbis, Domitianus . . . imperavit annos quindecim, extet alibi apud eumdem in libello de Caesaribus: Poenas luit . . . anno . . . dominationis circiter quinto decimo quod non simpliciter pro plus, minus, quinto decimo, commode accipi potest, sed pro paulo plusquam quinto decimo, ob Xiphilini locum modo adductum.

Donec impias manus adversus Dominum tenderet. De anno, quo Domitianus in Christianos saevire coepit, magna est inter Chronologos opinionum diversitas, quorum alii ad annum aerae Christi vulgaris nonagesimum, alii ad nonagesimum primum, alii ad nonagesimum tertium, alii ad nonagesimum quartum, atque alii denique ad nonagesimum quintum illius persecutionis primordia quocumque modo referunt. Et 0640C eam quidem controversiam non infirmis, ut videbatur, rationibus dirimere hoc loco in gratiam Dodwelli contra Pagium et caeteros proposueramus, resque jam diu erat confecta. Sed quis erit finis, inquiunt, si ita perrexerimus ut coepimus? Dandum igitur deinceps plurimis nostris ἐργοδιώκταις, ut quae in hunc auctorem fusius annotavimus, aut observare adhuc volebamus, in pauca quantum fieri poterit, contrahantur. Tractat infra hoc argumentum Cuperus in priore ad magnum elegantiorum Musarum cultorem Voetium, pag. 9 et seq. Dodwellus vero in dissertatione Cyprian., XI, num. 16, et post eum Pagius ad annos Christi 90, num. 5, 6, 91, num. 4, 93, num. 2, 94, num. 5, 95, num. 2. De phrasi autem, quam hic noster adhibet, Cuperum vide, col. 475.

Tutusque regnavit, donec impias manus adversus Dominum tenderet. Proximus post Neronem Christianos persecutus est Domitianus . . . . At sane multi esse non poterant, qui in ea (persecutione) coronati sunt. Erat enim ea persecutio brevissima, ut vix unum annum 0640D implere potuerit. Statim extinctum, innuit Lactantius. Tutus, inquit, regnavit donec impias manus adversus Dominum tenderet. Postquam vero ad persequendum justum populum instinctu daemonum incitatus est, tunc traditus in manus inimicorum luit poenas. Dodwellus .

Ad persequendum justum populum. Explicat quid supra per delendam justitiam intellexerit. Vertit illustris interpres Anglicus the holy seed, id est, Sanctum semen, quomodo sese olim Judaei appellitabant (V. I Esdr. IX, 2, et III Esdr. VIII, 71) .

Luit poenas. Ita de eodem Domitiano, et in eodem argumento apud Aurelium Victorem: Poenas luit quinto et quadragesimo anno vitae. Neque aliter Lactantius de Antichristo: Et captus, tandem scelerum suorum luat poenas (De Vita beata c. 19) .

Interfectus domi. Id est, in palatio. Vide dicta ad caput 14, Domitianum autem fuisse occisum in palatio, quod ei in urbe Roma pro domo erat, et ubi 0641A adeo inter caetera cubabat, non est, meo judicio, quod dubitetur: ita Eutropius, Jornandes, Suetonius et Xiphilini Dio rem unanimi consensu contra Alexandrini Chronici auctorem narrant, secundum quem, laudante ante nos Cupero, Domitianus ἐν τῷ ἱερῷ τοῦ Διὸς, in fano Jovis fuit trucidatus. E contrario enim interfectus est suorum conjuratione in palatio, ait, verbi gratia. Eutropius; nominantibus etiam specialius partim Suetonio, partim Zosimo, palatii locum, ubi caedes patrata, cubiculum Domitiani ad domum Palatinam (pertinens), in quo volebat interdiu, uti consueverat, requiescere, (et) ad cujus januam Parthenius (tamquam), cubiculo praepositus aderat.

Etiam memoria nominis ejus erasa est. Aurelius Victor in Caesaribus: Senatus gladiatoris more funus (Domitiani) ferri, seu, ut in Epitome, efferri, radendumque nomen decrevit. Quod quomodo factum fuerit, si videre et probe nosse cupis, en tibi insigne exemplum e Critica Historico-Chronologica Pagii cum viri doctissimi Annotatione:

0641B A. P. R. C. DCCC. XLI. . . . . . . . . Ex. S. C. Ludi Saeculares Facti.

Eo in marmore Domitiani nomen non legitur, quia, ut inquit Suetonius in Domitiano (cap. 23) , senatus Domitiani eradendos ubique titulos abolendamque omnem memoriam decrevit. Pagius .—Adde nostrum (cap. 52) , exclamantem: «Ubi sunt modo magnifica illa et clara per gentes Joviorum et Herculiorum cognomina, quae primum a Dioclete ac Maximiano insolenter assumpta, ac postmodum ad successores eorum translata viguerunt? Nempe delevit ea Dominus, et erasit de terra,» quamquam id quidem alio sensu, quam hoc loco.

Cum multa mirabilia opera fabricasset, etc. Ecce, secundum Cassiodorum in Chronico, non accuratissimam tantum illorum operum recensionem post Eusebium, cujus similis catalogus laudatur Columbo, 0641C col. 395, sed sub quibus etiam consulibus singula facta fuerint; quod ab Eusebio praetermissum, seu, ut verius dicam, pessime conturbatum.

Asprenas et Clemens.

«His consulibus multa moenia et celeberrima Romae facta sunt; id est, Capitolium, Forum transitorium, Divorum porticus, Isium, Serapium, Stadium, Horrea piperatoria, Vespasiani templum, Minerva Chalcidica, Odion.»

Domicianus IX, et Clemens II.

«His consulibus insignissima Romae facta sunt opera; id est Forum Trajani, Thermae Trajanae et Titianae, Senatus, Ludus matutinus, Meta aurea, Meta sudans et Pantheon.»

Nobilia monumenta fecisset. Velleius Paterculus de P. Scipione Aemiliano: Fecit suae virtutis monumentum, quod fuerat avi ejus clementiae.

Ut neque imaginum, neque titulorum, etc. «Senanatus adeo laetatus est, ut repleta certatim curia 0641D non temperaret, quin mortuum contumeliosissimo atque acerbissimo acclamationum genere laceraret, scalas etiam inferri, clypeosque et imagines ejus coram detrahi et ibidem sol affligi juberet, novissime eradendos ubique titulos, abolendamque omnem memoriam decerneret.» Edit. Oxon. et Cant. e Suetonio, post Baluzium, apud quem plura vide, col. 305.

Rescissis igitur actis tyranni. Quod sub Nerva contigit. Καὶ ὁ Νερούας τούς τε κρινομένους ἐπ᾽ ἀσεβείᾳ, hoc est Christianos, ἀφῆκε καὶ τοὺς φεύγοντας κατήγαγε. Editiones Oxon. et Cant. ex Xiphilino scil. post Dionem in Nerva.—«Rescissis igitur actis tyrrani, non modo in statum pristinum Ecclesia restituta est, sed etiam multo clarius ac floridius enituit . . . . . Sed enim postea longa pax rupta est. Extitit enim post annos plurimos execrabile animal Decius, qui vexaret Ecclesiam.» Si Lactantium audimus, a Domitiano ad 0642A Decium usque, nulla erit omnino persecutio. Ita enim ille: «Rescissis igitur actis tyranni (Domitiani) non modo in statum pristinum Ecclesia restituta est, sed,» etc. Ex quibus conterranei sui verbis intelligimus, longa Cypriani pax quibus sit limitibus includenda. Dodwellus .— Omne quod (Domitianus) constituerat, Romani irritum fecere. Jornandes, lib. I de Regn. Succ. Et quod hic porro noster de actis tyranni rescissis loquitur, id supra, capite 1, non dissimili locutione, vel sensu, tyrannorum imperia rescindere dixerat. In statum pristinum Ecclesia restituta est. Quam cito id post Domitianum contigerit, habuisti modo duobus verbis ex editionibus Oxon. et Cant. num. 17, initio: tradit vero fusius Baluzius col., 305.

Multi ac boni principes. Nec hoc ex fide historiae. Sed mentiendum erat, ut persecutoribus omnibus tristem obtigisse mortem probaret; cum Trajanus et Antonini tranquillissime vita defunti sint. Vide sis Sarisberiensis Polycraticum (lib. VIII, pag. 646 et seq.) Tollius .—Aliud virum doctum, cum haec scriberet, 0642B egisse, parum abfuit quin dicerem. Sive quia multos ac bonos principes proxime post Domitianum Romani imperii clavum tenuisse, Zosimus, praeter Eusebium et Lactantium, qui jam a Baluzio in eam rem laudati, testatus est his verbis: «Domitianus peremptus a Stephano liberto . . . Ab hoc tempore viri boni ((ἄνδρες ἀγαθοὶ),) principatum adepti, Nerva, Trajanus, et post eum Hadrianus, et Antoninus Pius, et par illud fratrum, Verus atque Lucius.» Sive deinde quoniam, ut ut maxime Trajanus et Antonini tranquilla morte defuncti sint, quod certe nollem negasse, haud id magis utique negavit noster Cecilius, qui ne γρὺ quidem de illorum morte, seu bona, seu tristis fuerit, meminit; quique proinde nonnisi summa injuria videatur dici posse mentitus, ut persecutoribus omnibus tristem obtigisse mortem probaret. Praesertim, cum nec Trajanum, nec Antoninos, nec ullos alios a Domitiano usque ad Decium imperatores Romanos in numero persecutorum posuerit, sicut sequentia 0642C firmabunt. At ecce id ipsum Tollio displicuisse nunc cogito, quod noster, inquam, Trajanum et Antoninos, qui ab Eusebio et aliis inter Ecclesiae persecutores censentur, bonos contra principes vocaverit: haud inficiante nimirum viro clarissimo, fuisse illos Romanis, caeterisque ethnicis quibus imperarunt, bonos, sed negante fuisse tales Christianis; nec aliam sibi denique fingente praeclari illius elogii causam, quam malam hujus Scriptoris fidem, qui quod iis tristem contigisse obitum ostendere non posset, mentitus sit fuisse bonos. Quasi vero probandum sumpserit, magna semper edi a Domino exempla in persecutores, ac non potius, adversarios Dei saepe dignam scelere suo recipere Mercedem, ut suo ipse loco loquetur. Aut quasi iterum ex Eusebii scribendi methodo, apud quem Adrianus imperator Justini verbis μέγιστος καὶ ἐπιφανὲστατος, maximus et illustrissimus vocatur, quique alias eumdem Adrianum, non cum Sulpicio Severo. «Daemonum simulacra in templo ac loco Dominicae passionis, perimendae Christianorum 0642D fidei causa, constituentem» induxit, sed e contrario «Sereni Granii litteris in Christianorum gratiam datis commotum;» imo ita commotum, «ut statim proconsuli» Asiae scribere, «non esse Christianos sine objectu criminum condemnandos,» quique postremo nullam quartam, Sulpicii ritu, persecutionem sub Adriano numeravit, sed quartam suam usque ad M. Antonini et L. An. Commodi tempora memorare distulit, sequatur, mentitum esse in his omnibus Eusebium, nec nisi mala mente res Adriani tractasse. Fuerint ergo potius et Cecilius noster, et Eusebius, bonae in istis fidei Scriptores: sed quibus gravi aliqua de causa singulae Christianorum vexationes non visae sint in persecutionum catalogum referendae, nec singuli etiam imperatores, sub quibus et ex illorum quandoque imperio acciderunt, in persecutorum albo scribendi. Plane quemadmodum ipsemet Sulpicius (lib. II Historiae Sacrae) : «Sane tum, inquit, Licinius, 0643A quia adversum Constantinum de imperio certavit, milites suos litare praeceperat; abnuentes, militia rejiciebat. Sed id inter persecutiones non computatur; adeo res levioris negotii fuit quam ut ad Ecclesiarum vulnera perveniret.» Seu, ut melius dicam, quomodo, dum Hieronymus in Chronico decem Ecclesiae persecutiones usque ad Licinii tempora recenset, Sulpicius in Historia Sacra novem tantum numerat, quin nec singulas easdem cum Hieronymianis, imo, illam Aureliani inter alias praetermittens, quam huic auctori cruenta Aureliani scripta ab una parte, ab altera vero crudelia ejusdem facta insignem merito reddiderunt; haud ea propter tamen malae fidei accusatus, quod ad brevem et irritum Aureliani impetum sine dubio respexerit, «cui ne perficere quidem quae cogitaverat licuit, protinus inter initia sui furoris extincto», ut noster brevi loquetur.

Nullos inimicorum impetus passa. Non quod nil prorsus a Domitiani obitu ad Decium usque fuerit perpessa. Passa enim, v. gr., sub Trajano, sub Adriano, sub Severo, 0643B sub Philippis, ut videre est apud Eusebium atque alios: sed quod impetus in illam per ea tempora facti nulli fuerint, id est, inanes et levioris momenti; quique, ut cum nostro dicamus, non obstiterint, quominus «Ecclesia ambas simul in Orientem et Occidentem porrigere posset manus:» sicut omnino in Philipp. 5 Tullius, Nullae istae sunt, ait, excusationes; non quod nulli prorsus excusationi occurrendum sibi esse videret, sequuntur enim continuo tres, «meus amicus est. Sit patria prius. Meus cognatus:» sed quod ipsius judicio, tres illae vanae essent ac nauci; et sicut idem iterum Philipp. 13: «Quid est autem, scelerate, quod gemas, hostem Dolabellam judicatum a senatu, quem tu ordinem omnino esse nullum putas?» Non quod pariter Antonius nullum esse crederet Senatum in urbe, vel in orbe; eam enim, ut sequitur, «sibi causam belli gerendi proponebat, ut senatum funditus deleret:» sed quod nulla esset senatus auctoritas apud Antonium. De re ipsa vide Dodwelli dissert. 0643C Cyprian. XI, num. 17 et seq. usque ad 25. Quid? quod germana forte nostri scriptura fuerit, nonnullos inimicorum impetus passa; id est, pauculos, nec valde graves.

Manus suas in Orientem et Occidentem porrexit. Eusebius (lib. IV Historiae Eccl. c. 2) , de rebus ad Trajani imperium pertinentibus disserens: Καὶ τὰ μὲν τῆς τοῦ Σωτήρος ἡμῶν διδασκαλίας τε καὶ ἐκκλησίας, ὁσημέραι ἀνθούντα ἐπιμεῖζον ἐχώρει προκοπῆς· «Ac Servatoris quidem nostri doctrina atque Ecclesia magis ac magis in dies efflorescens, continuis incrementis augebatur.» Idem rursus (eod. lib. c. VII) , sed jam de Adriani temporibus verba faciens: ἤδη δὲ λαμπροτάτων δίκην φωστέρων τῶν ἀνὰ τὴν οἰκουμένην ἀποστιλβουσῶν ἐκκλησιῶν, ἀκμαζούσης τε εἰς ἅπαν τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος τῆς εἰς τὸν Σωτῆρα καὶ Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν πίστεως . . . «Porro Ecclesiis jam per universum orbem instar clarissimorum siderum fulgentibus, et vigente apud totum hominum genus fide in Dominum ac Servatorem nostrum Jesum Christum,» et quae deinceps. 0643D Quod ad locutionem, adi sis Columbum, 396.

Ut jam nullus esset terrarum angulus, etc. Nolebat ergo superius hic scriptor, cum de Christi discipulis statim post ejus in coelum ascensionem dispersis mentionem faceret, illosque, Nerone necdum regnante, Ecclesiam per omnes provincias ac civitates fundasse adderet, intelligi quasi de tota terra habitabili sine ulla limitatione loqueretur; sed aliquot, plus, minus, terrarum angulos in Oriente et Occidente excipiebat, ad quos ne quidem sub toto Neronis imperio religionem Christi penetrasse putabat, nonnullasque itidem ferissimas nationes, quae nonnisi diu post Neronem Dei cultum susceperint, et ad justitiae opera mansuefactae sint; unde et illae nostrae suis locis restrictiones, lato sensu, late, cum ad Auctoris verba de omni terra ante Neronem εὐηγγελισμένῃ dissereremus.

Sed num saltem in America generaliter sumpta 0644A Apostoli ex nostri Cecilii hypothesibus Evangelium ante Neronis dominationem praedicaverunt? Affirmare debet Pagius, post illa, quae in Critica sua ad annum Domini 42, num. 2, tam in margine, quam alibi, observavit. Sed ego quidem negare non dubitaverim; et negare alias debet ipsemet Pagius, quoniam Lactantius, quem omnes, et Pagius ipse cum cunctis verum hujus libri parentem esse censent, et nos quoque credimus, libro tertio Institutionum, cap. 23, doctrinam Antipodum aspere exagitat, ut sint proinde inter Veteres, ne jam Augustini et aliorum auctoritatem congeram, qui Pagio negitent, Apostolos ad extrema mundi climata perrexisse. Ut meo utar instituto, habet aliquid in hunc locum Baluzius, col. 305.

Nulla denique natio, etc. Ὑπερβολικῶς haec dicta sunt, et interpretatione lenienda. Caeterum, non aliter fere lib. V, cap. 13, loquitur, ubi: Cum vero, inquit, ab ortu solis usque ad occasum lex divina suscepta sit, et omnis sexus, omnis aetas, et gens, 0644B et regio unitis ac paribus animis Deo serviant. Tollius .— Nulla denique natio. Praestaret, opinor, ex veteri codice legere, nulla denique Dei natio, ob hunc Apostoli locum ad Romanos, III, 29: An Judaeorum Deus tantum? Nonne et Gentium? Imo et Gentium. Inde quippe nulla in mundo natio, quae non sit Dei natio, Praeter quam quod cum perrexerit Paulus: Quoniam quidem unus est Deus, qui justificabit circumcisionem ex fide, et praeputium per fidem, eo ipso nulla natio potuit tam feris moribus vivere, quae non esset Evangelii praedicatione Deique cultu mitescenda ad justitiae opera.

Suscepto Dei cultu. Tale est apud Lactantium, de Vita beata, c. 27: Suscipere sapientiam cum vera religione; et de Justitia, c. 13: Suscipere legem divinam; et in Epitome, cap. ultimo: Suscipere quem Deus misit.

Sed enim postea longa pax rupta est. Postea, id est, sub Decio, sicut patet ex sequentibus. Longa autem proinde est annorum circiter centum et quinquaginta trium. Cave tantum, ut quae supra diximus sunt, 0644C ne hic pacem ἐν πάσῃ ἐκκλησίᾳ βαθείαν intelligas, hoc est, altissimam in tota Ecclesia, qualis apud Eusebium ponitur ab Hegesippo sub Nerva extitisse. Nam noster contra de pace, quam leves aliquot persecutiones quandoque turbarunt, loquitur, et cujusmodi adeo habebat ob oculos Sulpitius Severus, cum scriberet: Interjectis deinde annis 8 et 30, pax Christianis fuit; nisi quod medio tempore Maximinus nonnullarum Ecclesiarum clericos vexavit: ubi pacem triginta et octo annorum haud meram ac continuam, sed aliqua vexatione interruptam vides, vocante etiam rotunde Hieronymi Chronico eam pacis sub Maximino interruptionem, sextam Ecclesiae persecutionem.