Caput IX.

Maximianus. Cui praenomen Galerio fuit, cognomen Armentario. Gener fuit Diocletiani, quia Valeriam filiam ejus habuit uxorem, mulierem castissimam 0312C et infelicissimam. Sed de ea postea pluribus agemus.

Huic bestiae. Sic persecutores Christianorum nominare solet Lactantius. Cujus appellationis hanc reddit rationem in libro quinto Divinarum Institutionum, cap. 11: Nam quis Caucasus, quae India, quae Hircania tam immanes, tam sanguinarias unquam bestias aluit? Quoniam ferarum omnium rabies usque ad ventris satietatem furit, fameque sedata, protinus conquiescit. Illa est vera bestia, cujus una jussione funditur ater ubique cruor, crudelis ubique luctus, ubique pavor, et plurima mortis imago. Nemo hujus tantae belluae immanitatem potest pro merito describere, quae uno loco recubans, tamen per totum orbem dentibus ferreis saevit, et non tantum artus hominum dissipat, sed et ossa ipsa comminuit, et in cineres furit, ne quis extet sepulturae locus. Hunc locum beneficio indicinae nostrae repertum intellexit vir illustris Ezechiel Spanheimius in annotationibus ad Caesares Juliani imper., pag. 52, ubi describens Lactantii verba quae isthic 0312D illustrantur, addit eum alicubi rationem reddere, cur imperatores illos bestias appellet. Non absurda autem conjectura fuerit, si quis haec quoque dicta suspicetur adversus Galerium Maximianum, hominem crudelissimum, quem et Lactantius et caeteri vocant auctorem persecutionis adversum Christianos excitatae, ut observabimus infra. Eadem ratione Sulpitius Severus in libro secundo sacrae Historiae Neronem vocat immanium bestiarum sordidissimum; et Victor, lib. V de persecutione Vandalica, Hunericum regem bestiam quoque vocat.

Mater ejus. Romula, de qua paulo post.

Daciam novam. Id est, Daciam Aureliani, nimirum eam Moesiae partem in quam Aurelianus populos transtulerat, quos ex Dacia Trajani abduxerat. Ea amissa fuerat sub Gallieno, sed ab Aureliano revocata ad Romanam ditionem, ac postea rursum ab eo intermissa, quia desperabat posse retineri, abductique 0313A ex ea Romani in media Moesia collocati sunt, ut in libro nono tradit Eutropius. Flavius Vopiscus in D. Aureliano: Cum vastatum Illyricum ac Moesiam deperditam videret, provinciam trans Danubium Daciam a Trajano constitutam sublato exercitu et provincialibus reliquit, desperans eam posse retineri; abductosque ex ea populos in Moesiam collocavit, appellavitque suam Daciam, quae nunc duas Moesias dividit. Tum ergo haud dubie Romula mater Galerii, quae erat Transdanubiana, confugerat in Daciam novam.

Trajecto amne. Id est, Danubio, ubi constitutus erat limes duarum Daciarum illius temporis.

Caro ingens. Consentanea Lactantio narrat Eusebius, lib. VIII Hist. eccles. cap. 16, et libro primo de Vita Constantini, cap. 55, nimirum Galerio Maximiano totam corporis molem ob nimiam alimenti copiam in immensam quamdam pinguedinem excrevisse, etiam ante morbum quo periit.

Per Armeniam. Majorem, ut docet Sextus Rufus. 0313B Duae itaque fuere Armeniae, Euphrate fluvio invicem disterminatae. Minor Cappadociae juncta erat, major Persarum regno contigua. Itaque cum bellum in Armenia majore parabatur, procul erant exercitus a Nicomedia, adeoque Diocletianus tutus erat adversus timorem de Persis. Narrat ergo Sextus Rufus Maximianum Caesarem, cum prima congressione pulsus fuisset a Persis, a Diocletiano vix impetrasse ut reparato de limitaneis Daciae exercitu eventum Martis repeteret. In Armenia majore ipse Imperator cum duobus equitibus exploravit hostes, et cum viginti quinque millibus superveniens castris hostilibus, subito innumera Persarum agmina adgressus ad internecionem caecidit. Rex Persarum Narseus effugit. Uxor ejus et filiae captae sunt, et cum maxima pudicitiae custodia reservatae. Pro qua admiratione Persae non modo armis, sed etiam moribus, Romanos superiores esse confessi sunt: Mesopotamiam cum Transtigritanis quinque regionibus reddiderunt. Insignis est hic locus, et qui merebatur a nobis describi.

0313C Fugato Narseo. Ista contigisse anno Christi 298 pluribus probat Henricus Valesius in notis ad Eusebium, pag. 170, quem consule. Quanquam, fatendum enim est, victoriam Galerii de Persis contigisse anno 17 imperii Diocletiani diserte scriptum est in optimo illo et antiquissimo Chronico Eusebiano bibliothecae Colbertinae: in veteri vero editione Veneta revocatur ad annum 14. Triumphus autem de Narseo victo actus est Romae tempore vicennalium, anno 303, ut ostendemus infra ad caput 17.

Detractaret Caesaris nomen. Non fuit ille solus qui imperium habere quam expectare mallet. Julianus Caesar eum secutus est; qui Caesaris nomine non contentus, Augustum se appellari et voluit et passus est. Quod ubi ad Constantium Imperatorem perlatum est, ille Leonam Quaestorem suum, ut in libro XX tradit Ammianus Marcellinus, in Gallias cum litteris datis ad Julianum pergere celeri statuit gradu, eum, si saluti suae proximorumque consuleret, 0313D tumenti flatu deposito, intra Caesaris se potestatem continere praecipiens. Sed Julianus restitit, sub nomine celsi se imperii multo officiosius pariturum asseverans, ut legitur in Epitome Victoris.

Diocles ante imperium. Infra, cap. 19: Huic purpuram Diocletianus injecit suam, qua se exuit, et Diocles iterum factus est. Epitome Victoris: Diocletianus Dalmata, Anulini senatoris libertinus, matre pariter atque oppido nomine Dioclea, quorum vocabulis, donec imperium sumeret, Diocles appellatus, ubi orbis Romani potentiam cepit, Graium nomen in Romanum morem convertit. Vide Valesium in notis ad Eusebium, pag. 165. Emendandus ergo Flavius Vopiscus in loco a nobis supra relato ex vita Numeriani: ubi legendum Diocles nimium avarus, pro eo quod ibi legitur, Diocletiane.

Summa felicitate regnavit. Vide quae adnotamus infra, ad caput 17.