Articulus Primus.

Quam recte Cecilius asserat primam in christianos persecutionem a Nerone Augusto fuisse excitatam; quam inepte a Tollio mendacii propterea accusetur, quod 0893D hujus persecutionis causam in Petri apostoli praedicationem refundat, asseratque Neronis corpus caruisse sepultura; quo jure Cecilius eos delirationis arguat, qui eumdem Neronem Antichristi praecursorem fore finxerunt.

Primum Cecilius (Cecilii cap. 2) ante omnes Ecclesiae christianae persecutores locum Neroni assignavit: Primus omnium, inquit ille, persecutus est Dei servos. At nonne antea, uti aliqui post Augustinum (August. lib. XVIII de Civit. cap. 52) observant, Stephano a Judaeis occiso, facta est persecutio magna, sicut in Actis Apostolorum legitur (Act. cap. VIII, 1) , in Ecclesia, quae erat Hierosolymis? Nonne ante Neronem 0894A Herodes Jacobum fratrem Joannis occidit gladio, et Petrum misit in carcerem? (Ibid. XII, 1 et seq.) Nonne etiam christiani cum Judaeis a Claudio imperatore Roma expulsi sunt? Recte quidem. Sed nos quoque ibidem Augustinus admonet christianos scriptores, qui decem Ecclesiae persecutiones computare consueverant, primam ab Neronis tempore ordiri. Nec mirum sane. Nam illae persecutiones, Neronianam antegressae, non fuerunt generales, sed in Judaea tantum commotae, aut pauci quidem earum aestu abrepti sunt.

Communem itaque Cecilius noster illorum sequitur opinionem, qui generalium persecutionum initium a Nerone repetebant. Quod quidem cum nemini incompertum esse queat, Tertullianum (Tertullian. 0894B Apologet., cap. 5) dumtaxat, et qui verba ejus retulit, Eusebium (Euseb. lib. II Histor. Eccles., c. 25) nunc citabimus. Ipsosmet autem gentiles his Africanus ille scriptor compellat verbis: «Consulite commentarios vestros, illic reperietis primum Neronem in hanc sectam, tum maxime Romae orientem, Caesariano gladio ferocisse, sad tali dedicatore damnationis nostrae etiam gloriamur.» Alio quoque in libro (Tertullian. Scorpiac., cap. 15) , ubi et Stephani et Jacobi caedem memorat, ibidem continuo addidit: «Vitas Caesarum legimus: orientem fidem Romae primus Nero cruentavit.» At utroque in loco gentiles mittit ad Scriptorum suorum commentarios, videlicet Cornelii Taciti libros, quemadmodum multis visum est. Cur non, ut suo loco vidimus, nec minori profecto 0894C jure, ad vitas Caesarum a Suetonio conscriptas, aut acta publica? In his autem sive aliis gentilium libris Tertullianus traditum esse asserit Neronem in christianos gladio Caesariano, primum ferocisse, omnium videlicet imperatorum Romanorum, qui in christianos Caesariano gladio saevierunt. Nihil autem prohibet, quominus dicamus ita intelligendum esse Cecilium, qui hoc in libro de funestis, sicut diximus, persecutorum mortibus disputat. Nonnulli etiam opinati sunt Neronis persecutionem ideo primam dici; quia prior post Ecclesiam Romae, aliisque in mundi partibus constitutam excitata est. Sed altera explicatio, si ab hac penitus discrepet, ad auctoris nostri mentem et scopum propius accedere videtur.

Nero itaque tum in christianos bacchari coepit, 0894D cum animadvertisset Petri, inquit Cecilius (Cecil., cap. 2) , praedicatione magnam hominum multitudinem quotidie a cultu idolorum ad christianam transire religionem. Verum Tollius ibi Cecilium et falsitatis et malae fidei audacter accusat. Sed bona, quaeso, verba, mi Tolli. Nonne Cecilius in libri sui fine (c. 52) palam profitetur se in illo omnia scripsisse secundum scientium fidem? At tempora, inquis, non congruunt, atque a Nerone idcirco excitata est haec persecutio; ut incensae urbis invidia in christianos derivaretur. Sed dic, quaeso, iterum, mi Tolli, cur tempora non congruunt? Satis, nisi fallimur, probatum a nobis fuit Petrum Neronis jussu Romae cruci affixum. Quam autem ob causam, nisi 0895A quia hic apostolorum princeps et praedicationibus et miraculis multos ad Christi religionem adduxit? Nonne in Eusebii libris (Euseb. lib. II Histor. Eccles. cap. 25; et Chron. ad ann. 69) , ac Chronico, et ab aliis scriptoribus Petri caedes, et Neronianae persecutionis initium conjunguntur.

At Cornelius Tacitus (Tacit. lib. XV Annal.) , ac postea Sulpitius Severus (Sulp. Sever. lib. II sacr. Histor. post med.) diserte, inquiet aliquis, asserunt Neronem ut rumorem Urbis a se incensae aboleret, subdidisse reos, et quaesitissimis poenis adfecisse, quos per flagitia invisos, ita gentilis Tacitus loquitur, vulgus christianos appellat. Sed cur, oro te, christiani vulgo ethnicorum invisi erant, nisi suam ob religionem, quam ab apostolo Petro, Romae praedicante, 0895B acceperant? Deinde vero, numquid sola chritsianos persequendi causa Neroni fuit, ut in eos incensae Urbis crimen transferret? Quin immo Suetonius (Sueton. in Vita Neron., § 16) in vita Neronis primum narrat excarnificatos suppliciis christianos, quod ethnici putarent illos genus esse hominum superstitionis novae et maleficae. Longe vero postea describit quomodo Roma Neronis jussu incensa fuerit. At nulla secundo hoc in loco aut christianorum, aut invidiae primum in eos propter illud incendium derivatae fit mentio. Quid vero, si Cecilius Suetonium secutus, animum ad Taciti verba non adverterit? Nemo sane idcirco illum malae fidei jure merito insimulabit. Quid porro, quod ipsemet Tacitus ibidem adjecit: «Indicio eorum multitudo ingens, haud 0895C perinde in crimine incendii, quam odio humani generis convicti sunt?» Magis ergo odio generis humani, quam incendii crimine eos excruciatos fuisse declarat. Ubi ergo mala fides, ubi error Cecilii, qui quos sequeretur habuit auctores, et quem alii postea secuti sunt?

Verum non ibi tantum Tollius Cecilium malae fidei, et erroris, sed alibi adhuc illum et alios veteres christianos scriptores corripit, tamquam splendide, ita ille ait, mentiri solitos. Ferri posset, si aliquos, ut pote infirmitati humanae obnoxios, erroris alicujus redargueret. At quis patienter audiat tot tantosque viros nulla allata ratione accusari splendidi mendacii, quo publicis in scriptis aliquid contra conscientiam et persuasionem suam asseruerint? Ast ut alios, 0895D de quibus hic non agitur, missos faciamus, ubinam est illud splendidum Cecilii mendacium? Respondet Tollius ibi deprehendi, ubi ille de poenis a Nerone ob iniquissimam populi christiani vexationem Deo justissimo datis scripsit: «Dejectus fastigio imperii, ac devolutus a summo tyrannus impotens.» Et paulo ante: «Execrabilis et nocens,» quo ultimo adjectivo alibi nefarium, crudelem et impium significat, nusquam repente comparuit; ut ne sepulturae quidem locus in terra tam malae bestiae inveniretur. Numquid ergo haec non ab alio homine, quam impudenter mentiente, dici potuerunt? Nonne postquam Nero violentas manus sibi intulit, varii de morte ejus sparsi sunt rumores? Nonne plures fictam ejus mortem, 0896A et eum adhuc postea vixisse crediderunt? Certe id a Cornelio Tacito (Tacit. lib. II Hist. post init.) litteris mandatum legimus: «Sub idem tempus, Galba post Neronem imperante, Achaia atque Asia falso exterritae, velut Nero adventaret, vario super exitu ejus rumore, eoque pluribus vivere eum fingentibus credentibusque.» Tum subjecit libertinum quemdam, Neroni similem, venditasse se verum esse Neronem. Suetonius vero: «Cum post viginti, inquit, annos, adolescente me, extitisset conditionis incertae, qui se Neronem esse jactaret, tam favorabile nomen ejus apud Parthos fuit; ut vehementer adjutus, et vix redditus sit» (Sueton. in fin. vitae Neron.) . Ex utroque autem illo Taciti et Suetonii loco colligit Casaubonus tres fuisse falsos Nerones. Huc accedit, quod 0896B Augustinus et Sulpicius Severus, infra citandi, memoriae prodiderunt plures existimasse Neronem non reapse occisum, sed reservatum; ut in hunc mundum sub ejus finem revertatur.

Urgebis Suetonium et alios tam aperte ac certo affirmavisse Neronem sibi necem conscivisse, ac postea funeratum; ut id a nemine sanae mentis homine in dubium possit revocari. Esto sane. At non inde Cecilium, aut alios malae fidei aut splendidi mendacii accusare poteris, sed erroris tantum, quo incauti falsis aut rumoribus, aut aliorum, quemadmodum Sibyllae, ab eodem Cecilio nostro laudatae, testimoniis decepti sint.

Post haec enim sic ille (Cecil. cap. 2) sermonem suum prosequitur: «Unde illum quidam deliri» (ms. 0896C codex deleri, sed ultima littera e inquinata et correcta videtur), «credunt esse translatum, ac vivum reservatum, Sibylla dicente matricidam profugum a finibus esse venturum; ut quia primus persecutus est, idem etiam novissimus persequatur, et Antichristi praecedat adventum.» Nec pauci quidem, si Hieronymo (Hieron. Comment. in Daniel. cap. XI, 27) , paulo tamen aliter, quam Cecilius noster, loquenti credimus; sed: «Multi nostrorum, inquit, putant ob saevitiae et turpitudinis magnitudinem Domitianum Neronem Antichristum fore.» Augustinus vero: Nonnulli ipsum Neronem resurrecturum, et futurum Antichristum suspicantur. Alii vero nec occisum putant, et vivum occultari, in vigore ipsius aetatis, in qua fuit, cum crederetur extinctus, donec suo tempore 0896D reveletur, et restituatur in regnum. Sed multum mihi mira est tanta praesumptio.» (August. lib. XX de Civit. cap. 19.)

Quamvis autem haec opinio ita ab Augustino explodatur, Sulpicius tamen Severus testificatur Martinum, episcopum Turonensem, animo eam imbibisse. Cum enim tam ab ipsomet Sulpicio, quam ab aliis ejus discipulis de fine mundi interrogaretur, respondebat, ut ait idem Sulpicius (Sulpic. lib. II Dialog. cap. ult.) , «Neronem et antichristum prius esse venturos, Neronem in occidentali plaga, regibus subactis decem, imperaturum, persecutionem autem ab eo habemus exercendam, ut idola gentium coli cogat . . . ipsum denique Neronem ab Antichristo esse perimendum.» 0897A Rursum vero idem Sulpicius alibi (lib. II sacr. Hist. de Christo) scripsit opinione multorum Neronem fore Antichristum. Tum deinde quibusdam interjectis: «Incertum, inquit, an ipse Nero sibi mortem consciverit. Certe corpus illius interemptum. Unde creditur, etiam si se gladio ipse transfixerit, curato vulnere ejus, servatus, secundum illud, quod de eo scriptum est: Et plaga mortis ejus curata est, sub saeculi fine mittendus; ut mysterium iniquitatis exerceat.» Eamdem in rem Cuperus (Cuper. in cit. Cecil. loc.) retulit plures Commodiani versus, ex ejus libro, quem rarum putat, transcriptos: sed is liber in ultimo bibliothecae Patrum, Lugduni editae, tomo iterum excusus est.

Porro autem Cecilius monitos nos esse voluit antiquos 0897B illos scriptores in hanc falsam abiisse opinionem: Sibylla, uti jam annotavimus, dicente matricidam profugum a finibus esse venturum. At inter editos Sibyllarum versus, hos legimus:

Ἤξει δ᾽ ἐκ περάτων γαίης μητροκτόνος ἀνὴρ
Φεύγων ἠδε νόον, ὀξὺ στόμα μερμηρίζων,
Ος πᾶσαν γαῖαν καθελεῖ, καὶ πάντα κρατήσει.
Matris et occisor quaedam de finibus orbis
Vir fugiens veniet, spirans immane fremensque
Omnes qui terras vastabit, et omnia vincet.
(Sibyll. Orac. lib. V, vers. 364 et seqq.)

Et alio in libro:

. . . . . Ἵν᾽ ὅταν γ᾽ ἐπανέλθῃ
Ἐκ περατων γαίης ὁ φυγὰς μητροκτόνος ἐλθὼν,
Ταῦθ᾽ ἅπασι διδοὺς πλοῦτον μέγαν Ασσίδι θήσῃ.
Ut quando redibit
0897C Extremo caesor matris fugitivus ab orbe,
Omnibus has ( opes) donans, Asiam locupletet abunde.
Verum haec opinio non minus gravi censoriae severitatis nota ab Cecilio nostro, quam ab Augustino inuritur. Non eam enim tantummodo auctor noster refellit, sed illius etiam fautores, uti diximus, deliros appellat. Fatetur tamen hos scriptores ideo tam falsae opinioni subscripsisse; quia eam Sibyllae auctoritate fultam arbitrabantur. Cecilius itaque persuasum habuit non minus Sibyllam hac in re quam ejus asseclas delirasse.

At rogabit fortasse aliquis utrum is ipse sit Lactantius, qui plurimis, ut suo loco vidimus, Sibyllarum versibus ea confirmat, quae in mundi fine credidit esse haud dubitanter ventura. Numquid enim tanti fecisset illarum auctoritatem, si eas delirasse 0897D putasset, qui ipsarum non plane obscuris de Nerone testimoniis utuntur? Sed supra ostendimus carmina Sibyllarum ideo a Lactantio contra ethnicos citari; quia persuasum illis erat ea divinae utique esse auctoritatis. Utrum tamen verus Lactantius hoc ad hominem, ut aiunt, argumentum ea delirationis accusatione penitus infirmare umquam voluerit, aliorum esto judicium.