Articulus Primus.

De Maxentii imperatoris parentibus, ac quae et quanta illius vitia, quomodo, ubi et a quibus factus sit imperator, quo sensu ille, et Constantinus Magnus filii Augustorum appellentur, quae fuerit Regis salutatio, 0948C et quid nomen privatus significet.

Varios in superioribus articulis citavimus scriptores, qui Maxentium Maximiani Herculii filium fuisse tradiderunt. Ab Eusebio etiam et Zozimo appellatur (Euseb. lib. VIII histor. Eccles. cap. 14; Zozim. lib. II histor.) , τοῦ Ἑρκουλίου παῖς, Herculii filius. Aurelius autem Victor dixit quidem eum ab Herculio ex Eutropia Syra muliere genitum: sed ibidem adjecit: «Maxentium suppositum ferunt arte muliebri, tenere mariti animum laborantis auspicio pravissimi coepti a puero.» Et vero de hujus origine, inquit anonymus Valesianus, cum quaesitum esset, «mater ejus Syro quodam genitum esse confessa respondit.» Quod etiam incertus panegyrici auctor mox laudandus certius asseruit. At idem anonymus ibidem, 0948D non secus atque Aurelius Victor, et Cecilius noster, aperte declarat hunc Maxentium Maximiani Galerii generum fuisse. In eo itaque nummo, quem Baronius exhibet (Baron. ad ann. Christ. 306, § 23, tom. III) , idem Maxentius recte profecto Maximiani, non quidem Herculii, ut quidam putaverunt, sed Galerii gener renuntiatur.

Quis vero ille Maxentius fuerit, si scire aveas, audi Cecilium (cap. 18) : Homo perniciosae, inquit, ac malae mentis, adeo superbus et contumax; ut neque patrem Herculium, neque socerum, Galerium, solitus sit adorare, id est, salutare genuflexo, aut deosculando, uti patet ex variis codicis Theodosiani legibus, et Gothofredi in eas notis, atque Panciroli 0949A etiam in dignitatum imperii Romani notitiam animadversionibus. Aurelius autem Victor memoriae praeterea prodidit hunc Maxentium ferum fuisse, inhumanum, pavidum, imbellem, ac libidine multo tetriorem. Sed Eusebius, et postea Socrates, ac Suidas indomitam illius libidinem, immanem saevitiam, aliaque vitia longe vehementius insectantur (Euseb. lib. VIII histor. Eccles. c. 14, ac libr. I de Vita Constant. cap. 33 et seqq., Socrat. lib. I, c. 2 et seqq., Suidas ad verb. Μαξέντιος) . At praetermittere non possumus ipsius cum Constantino Magno comparationem, ab incerto panegyrici, huic dicti, auctore institutam, qua tam hujus virtutes, quam illius vitia graphice describuntur. Maxentius inquit, «erat Maximiani,» Herculii, «suppositus; tu Constantii 0949B pii filius. Ille despectissimae pravitatis, detortis solutisque membris, nomine ipso,» haud dubie Maximiani, «abusiva appellatione mutilato; te paterna pietas sequebatur. Illum ut falso generi non invideamus, impietas; te clementia. Illum crudelitas, te pudicitia soli dicata conjugio. Illum libido stupris omnibus contaminata, te divina praecepta. Illum superstitiosa flagitia, illum denique spoliatorum templorum, trucidati senatus, plebis Romanae fame enectae piacula; te abolitarum calumniarum, te prohibitarum delationum, te conservatio, atque homicidarii sanguinis gratulatio.» Non mirum itaque si idem Maxentius ab Aurelio Victore dicatur nulli charus umquam fuisse, nec patri, aut socero quidem Galerio.

0949C Nec magis certe mirandum, si idem Galerius illum a Diocletiano, quemadmodum Cecilius perhibet, noluerit Caesarem nuncupari. At hanc ille recusationis suae rationem reddidit. Qui me privatus contempsit, quid faciet, cum imperium acceperit? Contemptum procul dubio se Galerius queritur; quia Maxentius illum, quemadmodum paulo ante observatum est, adorare renuebat. De privati autem nomine plura pro sua eruditione annotat Cuperus: sed quis non videat illud opponi Caesaris et imperatoris nomini, quemadmodum in hoc Plauti carmine (in Captiv. act. I, sc. 3, v. 63) :

Hic qualis imperator, nunc privatus est.
Verum milites praetoriani Galerium, qui castra eorum sustulerat, populo Romano ob nimias exactiones 0949D invisum odiosumque esse animadvertentes, Maxentium Romae fecerunt imperatorem. Aurelii autem Victoris, anonymi Valesiani, et auctoris Eusebiani Chronici testimoniis id plane stabilitur. Ipsemet tamen Eusebius litteris mandavit arreptam ab eo τὴν ἐπὶ Ρώμης τυραννίδα (Euseb. Chronic. ad ann. Christ. 208) , Romae tyrannidem, sed a praetorianis ipsi procul dubio delatam. Et certe narrat Zozimus (Zozim. lib. II histor.) eum collocatum fuisse in regio solio, εἰς τὸν βασίλειον θρόνον, ab his, quos πραιτωριανοὺς καλοῦσι, praetorianos vocant. Verumtamen si Eutropio fidem habueris (Eutrop. lib. X Breviar. Rom. hist.) , ille non Romae ab iisdem praetorianis salutatus est imperator, sed haud procul ab hac 0950A urbe Roma, in agro videlicet, in quo morabatur.

Sed disputant eruditi quidam viri utrum Maxentius tunc imperator factus sit, an Caesar tantum. Eorum autem dissidium ex his oritur Cecilii nostri de Galerio imperatore verbis: «Victus contumacia tollit Caesarum nomen, et se, Liciniumque Augustos appellat, Maxentium et Constantinum filios Augustorum.» Quidam enim arbitrati sunt ibi Cecilium loqui de Maximino, qui victus contumacia, id est, vi contumaciae suae abreptus, se ipsum, ut ait Eusebius (Euseb. lib. VIII hist. Eccles. cap. 13) , ac Licinium renuntiavit imperatorem: Maxentium vero et Constantinum, qui natura Augustorum filii erant, voluit ea denominatione honorifica appellari: atque ita ab his tribus sustulit Caesarum nomen. At plures 0950B alii contendunt Cecilii verbis designari Maximianum Galerium, uti tota sermonis illius series aperte indicat. De Maximino etenim paulo post loquitur, et ab ipso, qui nondum imperator erat, Caesarum nomen tolli non potuit.

Aliis vero suspectum ibi videtur Maxentii nomen. Quorsum enim, inquiunt, mentio ejus ibi facta est? Cur non, inquient alii, si eum, Galerius tunc Augustum, aut Augusti filium nuncupaverit? Nonnulli itaque putant retinendum Maxentii, et addendum Maximini nomen. Verum hi forsitan animum non satis adverterunt nullam a Cecilio nostro, hanc Augustorum nuncupationem enarrante, factam ejusdem Maximini mentionem; quia Galerius tunc eum ab hac dignitate jure haud immerito exclusit. Tantorum 0950C enimvero beneficiorum, a se acceptorum, illum penitus immemorem sibi summa audacia repugnare cernebat.

Nihil itaque mutandum videtur in textu Cecilii, (Cecil. cap. 26) , si ibi Maxentius, vel ortu, vel si velis adoptione Augusti filius, tum a Galerio Augustus et imperator appellatus esse asseratur. A praetorianis quippe in regio throno, uti diximus, jam collocatus fuerat. Deinde vero auctor noster antea plane edixerat missam ab illo purpuram patri suo Maximiano Herculio, quem bis, inquit, Augustum nominat. Quo autem modo bis eum Augustum nominavit, nisi et ipse jam fuisset Augustus et imperator? Huc porro accedit, quod scriptum ab Eutropio legimus non illum solum, sed etiam Constantinum 0950D Augusti similiter filium, tunc revera Augustos fuisse atque imperatores. Nam haec ipsa sunt, quae audias velim, ipsius verba: «Deinceps respublica tum ab quatuor imperatoribus tenebatur Constantino, et Maxentio filiis Augustorum, Licinio et Maximiano,» lege Maximino. Nonne ergo ibi ille de his tamquam veris imperatoribus sermonem fecit? Nulla enim penes eos, qui honorifica tantum filiorum Augusti denominatione vocabantur, erat regendae reipublicae potestas.

Ex hactenus porro dictis elici potest duplex Cecilii nostri sensus. Et primus quidem hic erit: Galerius se ipsum Liciniumque Augustos appellat, Maxentium vero et Constantinum, non quidem imperatores, 0951A sed Augustorum dumtaxat filios. Verum quia hi duo posteriores, uti diximus, longe antea et natura sua Augustorum filii erant, alter verborum Cecilii sensus sic potest explicari: Galerius se ipsum et Licinium, atque Augustorum filios Maxentium et Constantinum voluit esse imperatores. Quae autem verior ex his duabus sit mentis verborumque auctoris nostri interpretatio, expende, quaeso, ac pronuntia. Caeterum illud clarius esse videtur, quod ab illo subjungitur tunc sublatum a Galerio Caesarum nomen. Sed quomodo, obsecro te, sublatum? Numquid ut nulli postea Augusti et imperatoris filio hoc nomen in certam imperii spem daretur? Caesaris etenim dignitatem reliquit Maximino, sed non aliam procul dubio ob rationem, nisi quia illam auferre ei 0951B non poterat.

Post haec vero cum Maxentius ab exercitu salutatus fuisset imperator, tum Galerius, uti ibidem Cecilius refert (cap. 32) , universos quatuor imperatores jubet numerari, haud dubie praeter se ipsum, qui omnium erat primus. Sic itaque Galerius Maxentium, sicuti et Maximinum, jam nuncupatos ab militibus imperatores, ipse quoque renuntiavit, seu eorum probavit electionem. Nihil ergo mirum ulli esse debet, si auctor noster scriptum reliquerit plures non semel, sed bis terque factos fuisse imperatores.