Caput XXIII.

Censitoribus ubique diffusis . . . Ita, cap. 26 et cap. 0521B 6: Non tamen hisdem Censitoribus fides habebatur. Qui scilicet in provinciis censum agebant, Censitores non Censores dicti: unde in Inscript. Censitor provinciae Hispaniae citerioris, et aliarum provinciarum in iisdem lapidibus Censitores occurrunt. Erant autem in urbibus, vel civitatibus, debebantque illi, qui in agris habitabant, cum liberis et servis eo venire: unde fiebat, ut fora omnia urbium, vel civitatum, plena essent servorum gregibus, utque in civitatibus urbanae ac rusticae plebes fuerint adunatae, quamadmodum mox loquitur Lactantius.

Animalia omnis generis scribebantur. Id est, annotabantur, in tabulis eorum referebantur; et significanter atque proprie loquitur, nam vectigal, quod pro pecore pascendo dabatur libera Republica, scriptura appellatum fuit: inde ager scripturarius est pascuus, teste Festo; et publicani vocantur scripturarii, uti notum est. Quod autem addidi olim, Judaeos pro arboribus vectigal solvisse, uti hoc loco jussu Galerii 0521C vites et arbores fuere numeratae, nunc muto, putoque, Juven., Sat. 3, v. 15, in genere perstringere Romanorum avaritiam, et religionis veteris contemptum, quippe qui Camoenarum sylvam locarent Judaeis.

Suspendebantur . . . Nimirum ex equuleo. Prudent. Hymno Romani martyris.

Incensus his Asclepiades jusserat
Eviscerandum corpus equuleo eminus
Pendere . . . . . . .

Idem alibi:

Miserum putatis, quod retortis pendeo
Extentus ulnis . . . . . . .
Passio S. Tarachi: Dispoliate eum, cingite, et suspendite. Rursus: Cum suspensus es, consenti, et sacrifica. Quae loca bina cum Lactantio plane conveniunt, non secus ac alter Amm. Marcell., XIV, 9: Eusebius objecta fidentius negans, suspensus in eodem gradu constantiae stetit; pro quo idem, XIX, 12, dixit: Diu utique adhaerens equuleo. Corrupta vox, Equuleus, ut arbitror, 0521D est apud Adonem in Martyrol., pag. 38: Dein catenatus et in exilium directus est, in quo rursum diutius fustibus caesus; sensus enim postulat, ut legatur, equuleum. Qua ratione autem torti et suspensi sint martyres noxiive in equuleo, videre licet apud Magium, Gallonium, aliosque.

Filii adversus parentes suspendebantur, fidelissimi quique servi contra dominos vexabantur. Id est, liberi suspendebantur in equuleo, ut contra parentes testimonium dicerent; eos nimirum non recte bona sua professos esse, eamdemque ob causam servi per alia et proculdubio graviora tormenta interrogabantur: quod eleganter Lactantius exprimit per τὸ vexabantur. Vox enim haec habet usum ingentis calamitatis; et ut Gellius, II, 6, loquitur, qui fertur et rapitur, et huc et illuc distrahitur, is vexari proprie dicitur; cui addi potest Asconius in II Verrinam. Lactant., c. 27: Nunc populator Italiae hostiliter omnia vexasset, id est, diripuisset, vastasset; eoque sensu frequens ea vox est 0522A Justino, Floro atque aliis: quibus adde Servium ad Eccl. 6 Virgilii, et illustrem Salmasium, pag. 787, de modo Usurarum. Verbum hoc arenae commissionibus etiam fuisse accommodatum, eosque vexatos dici a bestiis, quos vel cornubus, vel ore laedebant, ita ut non occiderent, docuit Holstenius ad Passionem Ss. Perpetuae et Felicitatis; et forte per vexationem apud Sueton., Tib., c. 61, tormenta debent intelligi.

Parvulis adjiciebantur anni. Vel hoc factum est, ut possent torqueri, quomodo Lips. ad Tacit. V Annal., 9, notat, puerum quemdam a Triumviris in proscriptione jussum esse togam virilem sumere, ut juste posset interfici; vel potius ut tributum penderet. Nam legibus imperatorum cautum erat, ut qui, verbi causa, annos decem non haberent, quique plusquam sexaginta nati essent, tributum capitis solvere non tenerentur, uti patet ex l. III, D. de Censibus, l. IV et VI Cod. Theod. eodem, ubi potest videri Jacobus Gothofredus.

Pecuniae pro capitibus. Lactantius hoc capite valde perstringit Galerium Maximianum, quod Censitores 0522B ipsius jussu omnia perquirerent et exquirerent, refertque, agros glebatim ab ipsis dimensos fuisse, etc., tanquam illa omnia tunc primum introducerentur; quod tamen longe aliter sese habet. Nam Ulpianus, qui Hadriani temporibus vixit, libro de Censibus scribit, agros, arva, vineas, olivas, pratum, pascua, sylvas caeduas, vitium numerum, servos, eorumque aetates, officia et artificia, lacus piscatorios, portus, salinas, inquilinos, fuisse in tabulas censuales relata, adeo ut nihil novi introduxerit Galerius, et vel culpandus sit ob nimiam acerbitatem, vel quia rem intermissam repetiverit, vel quia hoc tributum in provincias introduxit, quae ante illud non solverant. Propterea insolitum quasi narrat, in civitatibus urbanas ac rusticas plebes fuisse adunatas. In civitatibus censitores, ut ante monui, tabulas censuales conficiebant, annotabanturque ibi agri, qui in territorio siti erant, uti patet ex l. IV, § 2, D. de Cens., atque similiter etiam rusticorum fuere annotata capita, qui in territorio oppidi alicujus habitabant. 0522C Neque tamen video quid novi et insoliti introduxerit Galerius, nisi Lactantius narret, cives et rusticos coactos fuisse capitis censum promiscue exsolvere, cum ante ab hac praestatione Honorati et Decuriones forent immunes, et in Orientalibus provinciis ipsa etiam plebs urbana, uti docet Valesius ad Amm. Marcell., XVI, 5, cui addi potest Contarenus, cap. 18 Variarum Lectionum.