Caput XXIV.

Feris illum objecerat. Leonem fuisse, recte ex Praxagora notat Baluzius, hujusque rei memoriam in nummo conservari, cum Trist. sentio, t. III, p. 528, qui idem narrari a Pomponio Laeto tradit, idque eum ab alio quodam auctore, quam Praxagora, hausisse putat, qui forte fuit Zonaras, apud quem etiam eadem historia reperitur. Constantinum autem leonem vicisse corps à corps, ita ut eum comprimeret, nec armis foret instructus, apud Praxagoram non invenio; potuitque ita in nummis pingi, quia 0522D exemplo Herculis leonem vicit, quem fabularis historia tradit leonem pectore pressisse, uti Statius canit, vel brachiorum nexibus nudum elisisse.

In ipso cardine. In ipso puncto, quia ipsum manebant pericula, et quia patrem adhuc vivum visurus erat.

Acceptis mandatis . . . Quae, ut puto, ad Constantium patrem ferret.

Nudatus ei cursus publicus. . Id est, equos in iis nullos esse, quia praecedit, sublatos per mansiones multas fuisse omnes equos publicos. Flor., II, 15: Operis portus nudatus. Cic., 13 ad Att.: Nuda praesidio. Hac de re ita loquitur Auctor Epitomes Victoris: Hic cum juvenculus a Galerio in urbe Roma religionis specie teneretur, fugam arripiens, atque ad frustrandos insequentes publica jumenta quaqua iter ageret, interficiens, ad Patrem in Britanniam pervenit; ubi male Constantinum Romae fuisse obsidem scribit. Errat etiam P. Diaconus, cum lib. 10 narrat Diocletianum dolo perimere Constantinum voluisse, quia scilicet eum intellectu 0523A animae, et corporis robore, atque ingenio circa cruditionem proficere videbat, et deprehendebat, hunc futurum tyrannidis et ejus dogmatis destructorem. Nam haec omnia Galerio conveniunt; nec credibile est, Diocletianum id agitasse, quippe qui eum Caesarem facere voluit. Unde etiam errare arbitror Philostorgium, I, 5, ubi scribit, Constantinum fugisse τὴν ἐπιβουλὴν Διοκλητιανοῦ, insidias Diocletiani.

Vix lacrymas tenebat. Errat igitur auctor Excerptorum Valesianorum, cum scribit, Galerium Constantinum patri remisisse, postquam causa fuerat victoriae, quam de Sarmatis reportavit.

Pervenit ad patrem . . . . Procul dubio Eboraci in Britannia ex morbo decumbentem, et post quartum ab adventu ejus diem mortuum, uti arbitratur Baluzius. Sed abit inde multum auctor Excerptorum, scribitque, Constantinum summa festinatione veredis post se truncatis Alpes transgressum ad patrem Constantium venisse apud Bononiam, quam Galli prius Gesoriacum vocabant; post victoriam autem Pictorum Constantium 0523B patrem Eboraci mortuum esse. Errat is tamen proculdubio, nec in Galliis, verum in Britanniis patrem suum aegrum et morti proximum invenit Constantinus, uti alii uno ore testantur omnes. Deinde Constantius, ex sententia eruditorum, anno Christi 305 trajecit in Britanniam contra Pictos bellaturus, et anno 306 a. d. 8 kalendarum Augusti diem suum obiit Eboraci. Sed turbat hoc valde Eumenius, vel alius auctor Panegyrici Constantino dicti cap. 7: Jam tunc enim coelestibus suffragiis ad salutem Reipublicae vocabaris, cum ad tempus ipsum, quo pater in Britanniam transfretabat, classi jam vela facienti repentinus tuus adventus illuxit: ut non advectus cursu publico, sed divino quodam advolasse curriculo videreris. Nam et is haud obscure innuit, Constantinum una cum patre Constantio ex Galliis petiisse Britanniam, vel eum conspexisse patrem vela facientem; videturque talia non dicturus fuisse praesenti Constantino, si vera non forent. Narrat igitur eadem fere Panegyrista, 0523C quae Excerptorum auctor: sed victoriam de Pictis postea relatam plane rejicit, quia ex eodem et sequenti capite constat, haud multum Constantium post filii adventum supervixisse, docentque illud praecipue haec verba: Dii boni, quanta Constantium Pium etiam in excessu suo felicitate donastis! Imperator transitum facturus in coelum, vidit quem relinquebat haeredem. Quae aliis concilianda relinquo.

Per manus tradidit. In Politia Ss. Patrum Metrophanis et Alexandri apud Photium, pag. 1406 legimus, Constantinum sacris Christianorum a patre imbutum, Caesarem ab eodem renuntiatum esse, et a moribundo βασιλέα, vel imperatorem. Sed Photius scribit, se nescire, unde ista hausta sint; quia scilicet noverat, a veritate aliena esse. Narrant eadem Acta, quae Constantius moribundus ad filium verba habuerit, quae si revera ita gesta sunt, lucem inde haud levem capiet requies vitae, quam Constantium accepisse, nos docet Lactantius. Propterea ibidem traditur, Constantium mortuum esse anno tertio persecutionis: quod tamen 0523D ita se non habet, si accuratam inimus computationem; nam initium persecutionis incidit in Terminalia, vel 23 februarii diem anni 303, inde ad Martium anni 306 sunt anni tres: at Constantius obiit a. d. 8 kalendas Augusti anni 306, cum jam ageretur annus persecutionis quartus.

Sanctae religionis restituta. Vel scribendum est restitutio, vel cum Columbo restitutae; adeo ut vere Constantinus Restitutor Religionis Christianae possit dici. Ita Restitutor orbis vocantur Aurelianus et Carus; Restitutor exercitus Probus; Restitutor monetae Alex. Severus; et in alio Aureoli nummo occurrit Legio. I. Minerva. Restituta.