Articulus III.

Qua ratione Maximianus Herculius, ad Constantinum regressus, sese rursus purpura exuit, atque decepto Constantino, eam tertio sumpserit, posteaque occupaverit 0946A Massiliam, ex qua ab illo expulsus est; ac quibus tandem dolis illum interficere molitus, poenas laqueo dederit, et de eversis ejus statuis.

Tanto cum dedecore tantaque ignominia Herculius Roma pulsus, rediit in Gallias, praetexuitque cum filio suo Maxentio discordiam, perinde ac si ab illo, sicut narrat Eutropius (Eutrop. lib. X Breviar.) , regno ejectus fuisset. At Cecilius noster negat plane id ab eo fictum, ut sibi ac filio totius, uti ille ait, orbis imperium vindicaret. Ipsius namque propositum erat; ut tam ipse quam Diocletianus in regnum restituerentur. Ad quam vero Galliae partem, et utrum usque ad Constantinum pervenerit, magno Cecilius noster premit silentio. Perpendas autem velim utrum is a scopo penitus aberraverit, qui inde colliget Herculium 0946B post brevissimam in primis Galliae provinciis moram, cum clausos nec satis tutos vidisset ad Constantinum aditus, noluisse coeptum iter peragere.

Ut ut sit, in Galliis ille aliquantulum, inquit Cecilius, moratus est, ac mutato consilio, ad Galerium, tunc Carnunti in Pannonia cum Diocletiano commorantem, eo animo perrexit; ut falsae reconciliationis, ac componendi reipublicae status specie, regno vitaque eumdem Galerium privaret. Sed quocumque iter faciendo, perrexisset, ait Cecilius, exclusus est a suo, id est, ab oppidis et urbibus sub ditione sua positis. Anxius itaque ac perturbatus, revertit ad Constantinum, generum, uti inquit Cecilius, suum et generi filium. Nam Constantinus, quemadmodum paulo antea memorabamus, tunc Faustam ejusdem Herculii filiam, 0946C et Constantius Constantini pater Theodoram illius privignam duxerant. Sed sceleratus ille socer, ut Constantinum facilius deciperet, regiam deposuit vestem ac dignitatem. Simulata enimvero hacce abdicatione illi, nihil fraudis amplius suspicanti, persuasit ad debellandos barbaros sufficere minores copias. Constantinus igitur paucis cum militibus fines barbarorum vix ingressus fuerat, cum ille resumpsit purpuram, summaque perfidia expilavit thesauros ejus, et Gallias transgressus, Massiliam, sibi munimento futuram, occupavit. At mirabili celeritate advolat Constantinus, ad quem milites redeunt. Tum obsidione cingit Massiliam, benigneque alloquitur Herculium, qui maledictis conviciisque ei respondet. Urbs interim capitur, atque Herculio detrahitur imperatoris 0946D purpura; vita tamen ei increpito donatur. Atque ita quidem noster Cecilius.

Sed haec fusius ab Eumenio oratore narrantur (Eumen. Panegyr. Constant., § 14 et seqq.) . Constantinus, inquit, Herculium Urbe pulsum, ab Italia fugatum, ex Illyrico ejectum, suis provinciis, copiis, et palatio receperat. Verum homo ingratissimus, qui imperium bis depositum, tertio usurpaverat, fide militum tentata, primum venerat Arelatem, et inde Massiliam. At Constantinus cum fidissimo exercitu eum insecutus, a Rheno fluvio ad Ararim, et Cabilonem, indeque Rhodano vectus, Arelatem ab Herculio jam relictam, deinde Massiliam, ubi se ille incluserat, velocitate pene incredibili accurrit, eamque 0947A cinxit obsidione. Jam vero milites hanc in urbem irrumpere parati erant, cum ille receptui cecinit, deditque Herculio et aliis veniam. Et hunc sane in modum Eumenius coram ipsomet Constantino perorabat. Neque certe ab Cecilio multum discrepare videtur, nisi quod ille uberius, hic brevius ista retulit.

Ea autem, uti prosequitur auctor noster, fuit Herculii, tantorum beneficiorum penitus immemoris, perfidia; ut filiam suam Faustam, Constantini uxorem, ad novas marito struendas insidias sollicitaverit. Morem vero se ei gerere ipsa tum quidem simulavit, sed maritum interim de his fecit certiorem. Itaque Herculius nocte intempesta in ejusdem Constantini cubiculum clam introductus, spadonem pro 0947B illo obtruncat. At ei, de tanto scelere gestienti, occurrit cum armatorum globo Constantinus, concessitque liberae potestatem mortis, quam quidem ille laqueo obire selegit. Tam funestae catastrophes locum expresse quidem non denotat Cecilius, sed eam Massiliae actam esse insinuare satis videtur. Plures vero alii id aperte asseverant.

Verum enimvero Eutropius (Eutrop. lib. X Breviar.) , omissis variis Herculii proditionibus, narrat eum postquam Maxentium, uti dictum est, regno spoliare frustra machinatus fuisset, venisse in Gallias ad Constantinum; ut paratis, data occasione, insidiis eum interficeret. Sed iis a Fausta refectis, pergit Eutropius, fugit Massiliam, ubi oppressus, tanti sceleris poenas justissimo exitu persolvit. Eusebius 0947C vero ἀγχόνῃ, inquit, τὴν ζωὴν ἀποῤῥήξας (Euseb. lib. VIII Supplem., idem, lib. VIII, cap. 13) laqueo vitam abrupit, quod ille alibi foedissimum mortis genus appellat. In Chronico autem suo: «Herculius,» inquit, «Maximianus, a filia Fausta detectus, quod dolum Constantino viro pararet, Massiliae fugiens occiditur.» (Euseb. Chron. ad ann. Christ. 310.) Eadem adhuc retulit Orosius (Oros. lib. VII, cap. 28) . Aurelius autem Victor, qui alicubi eum digna sceleribus morte interiisse memorat, alibi longe clarius dixit: «A Constantino apud Massiliam obsessus, deinde captus, poenas mortis genere postremo, fractis laqueo cervicibus, luit.» Vides quibus testibus Cecicilii opinio firmetur. Errat itaque Eutropius, qui memoriae prodidit eumdem Herculium Tarsis, post 0947D refectas a Fausta ejus filia insidias, morbo exstinctum, illumque ibi cum Maximino male confundit. Denique Cecilius adjecit miserum hunc imperatorem tam ignominiosa morte vitam detestabilem finivisse post celebrata viginti annorum vota, id est, festa vicennalia, sive vicesimum imperii sui annum. Unde jam laudatus Aurelius Victor: «Aetate,» inquit, «interiit sexagenarius, anno 20 imperator.»

Caeterum narrat auctor noster statuas illius et imagines, jubente Constantino, sic fuisse destructas, ut Diocletiani quoque imagines, eis adjunctae, simul deturbatae fuerint. En auctoris nostri verba: Senis Maximiani statuae Constantini jussu revellebantur, et imagines eius, Diocletiani, ut supra vidimus, cum quo pictus 0948A esset, detrahebantur (Cecil. cap. 42) . De harum autem Maximiani Herculii statuarum imaginumque eversione Eusebius haec litteris consignavit: πρώτου δὲ τούτου τὰς ἐπὶ τιμῇ γράφας, ἀνδριάντας δὴ, καὶ ὅσα τοιαῦτα ἐπ᾽ ἀναθέσει νενόμισται, ὡς ἀνοσίοῦ καὶ δυσσεβεστάτου καθῄρουν (Euseb. lib. VIII histor. Eccles. c. 13, et lib. I de Vita Constant. cap. 47) . Alibi vero eadem repetit, nisi quod ibi scriptum est πρὸ δὲ τούτου· «Primusque hic fuit, cujus, utpote impii et sceleratissimi hominis, imagines omnes et statuae, caeteraque id genus monumenta, quae in honorem imperatorum erigi solent, dejecta atque abolita sunt.» At, Christophorsonus pro primusque vertit: Ante mortem; haud dubie quia graece scriptum legerat πρὸ δὲ τούτου. Rufinus e contrario latine dixit: 0948B «Ita ut post interitum statuae ejus, atque imagines auferrentur.» Rufini vero opinionem sequi videtur Cecilius noster, qui longe antea illius Maximiani Herculii mortem descripserat. De solo itaque Diocletiano tradidit, visas ab illo, adhuc vivente, excisas, deletasque suas imagines. Sed de his nos supra egimus.