Caput XXV.

Imago ejus ablata. Eumenius in panegyrico Constantini: Et quanquam tu ad seniores principes de 0341B summa republica quid fieri placeret retulisses, praevenerunt tamen studio, quod illi mox judicio probaverunt. Vir clarissimus Hadrianus Valesius, in libro primo rerum Francicarum, pag. 20, heic per seniores principes intelligit Diocletianum, Maximianum Herculium et Galerium Maximianum, quos ait comprobasse factum militum qui Constantino purpuram injecerant. Patietur vir doctissimus me ab ea sententia recedere, cum certum sit nullas tum Diocletiani et Herculii partes in republica fuisse, adeoque nullum operae pretium fuisse, ut ad eos Constantinus referret de imperio sibi delato. Seniores ergo principes interpretor Galerium Maximianum Augustum, Severum et Maximinum Caesares. Quanquam huc valde inclino, ut existimem relatum ad solum Galerium fuisse, qui tum solus erat rerum dominus: sed Eumenium pro more oratorum ex formula locutum esse, et ad cunctos principes retulisse, quae de uno tantum dici debuerant. Laureatam autem imaginem 0341C dixit Lactantius, quoniam qui res laetas et bene gestas nuntiabant, laureatas tabellas afferebant, ut pluribus explicat Salmasius in notis ad Lampridium, pag. 235.

Purpuram misit. Insigne regiae dignitatis, ut ait Lactantius lib. IV Institut., cap. 7: Nunc Romanis indumentum purpurae insigne est regiae dignitatis assumptae. Non indigebat Constantinus purpura, quam ad eum Galerius mitteret, cum illam in initio imperii accepisset a militibus. Eumenius in loco paulo ante laudato: Purpuram statim tibi, cum primum tui fecit egressus, milites utilitati publicae magis, quam tuis affectibus servientes, injecere lacrymanti. Sic Probus accepit purpuram. Auctor Flavius Vopiscus in libro de Vita ejus: Ornatus etiam pallio purpureo, quod de statua templi oblatum est. Item idem in Saturnino: Ibi tamen cum cogitare coepisset tutum sibi non esse, si privatus viveret, deposita purpura ex simulacro Veneris, cyclade uxoria militibus circumstantibus amictus et adoratus est. Qua de re vide Casauboni notas in 0341D Capitolinum. Verum id decentius fiebat, cum purpura tribuebatur a principe. Ita Severus accepit ab Herculio, Maximinus a Diocletiano, rursum Herculius a filio Maxentio Romae imperante. Nam hinc ostendebatur consensus in novum principem.

Extra numerum. Id est, praeter quatuor, ne mutaret dispositionem Diocletiani, quam ipse tantopere dixerat debere custodiri.

Severum Aug. nuncuparet. Certum est Severum hunc nuncupatum fuisse Augustum, cum id nummi doceant, qui apud Adolphum Occonem reperiuntur. De tempore quo titulum Augusti sumpsit, non adeo constat. Sunt qui scribant, inquit Panvinius in libro secundo Fastorum. eum, cum adversus Maxentium cum exercitu veniret, se ipsum Augustum appellasse. Quam sententiam amplectitur Tristanus Santamantius. Dubitari non potest quin id evenerit paulo antequam Romam proficisceretur adversus Maxentium. Verum 0342A id factum non est occasione sumpti a Maxentio imperii, sed eo tempore quo Constantinus Caesar a Galerio renuntiatus est post mortem Constantii, id est, anno Christi 306 exeunte, ut arbitror. Qua de re postea. Porro hinc etiam colligi potest Severum dignitate Augusti ornatum fuisse, quod cum Galerius imperium Licinio dedit, id est, Augustum creavit, eum Lactantius, cap. 24, scribit substitutum fuisse in locum Severi. Quod plane verum non esset, si Severus non fuisset Augustus. Occo Caesarem et Augustum a Galerio dictum tradit: sed tempus non annotat.

Sed Caesarem. Jam antea ostendimus Constantinum non fuisse factum Caesarem cum Severo et Maximino. Quia tamen ex nummis constat eum fuisse Caesarem, et hactenus viri docti frustra quaesierunt tempus quo ad eam dignitatem evectus est, operae pretium videtur heic aliquantisper immorari, ut istius nuncupationis initia constituamus. Nam cum auctor panegyrici Maximiano et Constantino dicti post nuptias Faustae doceat Constantinum, cum ei pater 0342B imperium reliquisset, Caesaris tamen appellatione contentum, expectare maluisse, ut idem illum declararet Augustum, qui patrem ejus Constantium eo titulo decoraverat, neque dicat quo tempore istud factum sit, res nobis integra est, tanquam si vetusti illius scriptoris auctoritate careremus. Itaque sic constituere debemus. Constantius obiit anno Christi 306, 8 kalendas augusti. Huic statim successit Constantinus; et cum laureata imago ejus ad Galerium delata esset, is Constantinum Caesarem nuncupavit, ut eum de secundo loco, quem obtinebat in locum patris suffectus, rejiceret in quartum, et sic postremum faceret. Constantinum porro tum Caesarem a Galerio nuncupatum fuisse, patet etiam ex capite sequenti; ubi scriptum est Galerium, cum ad eum nuntius perlatus esset de Maxentio Romae facto imperatore Severum arcessivisse, et quia tres Caesares facere non poterat, eum hortatum esse ad rejiciendum imperium. Ex quo certissima conjectura colligitur, 0342C jam tum duos in imperio Caesares fuisse, nimirum Maximinum et Constantinum. Nam Severus nuncupatus erat Augustus post mortem Constantii, adeoque istic non computatur in numero Caesarum. Confirmant hanc interpretationem verba quae statim sequuntur: Satis visum est, inquit, semel fecisse quod noluit, id est, Constantinum nominasse Caesarem. Alioqui enim nihil usque ad hunc diem fecerat, quod noluisset, imo cuncta fecerat quae voluerat. Constantinum ergo puto declaratum a Galerio Caesarem fuisse anno eodem 306 exeunte. Nam in veteri calendario, quod eo imperante scriptum, ab Herwarto primum, dein ab aliis quoque editum est, haec leguntur: 8 kal. januarii. Natalis Invicti. Qui locus non videtur ad alium diem referri posse, quam ad eum quo Constantinus pronuntiatus est Caesar. Nam quod vir clarissimus Petrus Lambecius in libro quarto Commentariorum de bibliotheca Vindobonensi, pag. 298, hunc natalem refert ad Constantium auctoritate Fastorum Idatianorum, revincitur ex ipsismet 0342D eorumdem Fastorum verbis, ubi Vetranio quidem depositus dicitur 8 kalendas januarii: sed Constantius levatus est Caesar tantum idibus martiis sequentibus, qui est dies natalis Constantii. Praeterea quoties in hoc calendario legitur simpliciter nomen Divi aut Invicti, absque alio nomine addito, certum est toties debere intelligi Constantinum Magnum. Caeterum nova prorsus est opinio viri clarissimi Petri Francisci Chiffletii, qui in notis ad Vigilium Tapsensem, pag. 134, opinatur Constantinum a Galerio Maximiano creatum Caesarem 8 kal. augusti anno Christi 305, cum in ejus aula tanquam a patre datus obses versaretur, et deinde rursus Caesarem declaratum Eboraci in Britannia anno sequenti secundum obitum Constantii patris. Sed haec opinio veritate non constat. Postea Constantinus nuncupatus est imperator a Maximiano Herculio bis Augusto anno 307, cum ducturus esset uxorem Faustam Herculii filiam. Ita nos 0343A docet auctor panegyrici paulo ante laudati: Dixerint, inquit, licet plurimi, multique dicturi sint, ea quibus omnia facta vestra summarumque virtutum merita laudantur, sacratissimi principes Maximiane, velis, nolis, semper Auguste, et Constantine oriens imperator; mihi tamen certum est ea praecipue isto sermone complecti, quae sunt hujus propria laetitiae, qua tibi Caesari additum nomen imperii, et istarum coelestium nuptiarum festa celebrantur. Et paulo post: Quid enim aut tu carius dare, aut tu carius accipere potuisti, cum hac affinitate vestra et tibi, Maximiane, per generum juventa renovata sit, et tibi, Constantine, per socerum nomen imperatoris accreverit? Ista quidem certa et manifesta sunt. Caeterum Labbeus, in parte prima Chronologiae historicae, pag. 223, laudat ejusdem rei testes Eusebium atque Zozimum, apud quos ego nihil istius modi reperire potui. Quatuor ergo, ut notatur in veteri Calendario, fuere natales Constantini, 3 kalendas martii, 8 kalendas augusti, 8 kalendas januarii, et pridie kalendas aprilis. Primus, ut recte observavit 0343B vir eruditissimus Carolus Dufresnius, pertinet ad genuinum Constantini natalem, quo nempe est in lucem editus; secundus ad eum diem, quo patri Constantio successit; tertius ad eum, quo Caesar nuncupatus est a Galerio; quartus denique ad eum, quo imperatoris et Augusti nuncupationem sortitus est. Quintum, quem in die 3 kalendas aprilis locat kalendarium Philocali, non puto diversum esse ab eo, quem aliae editiones ponunt 3 kalendas martias; et hinc arbitror emendandam esse Philocali editionem.