Articulus Primus.

Quantum christiani, ab iis, quae gentilium diis immolata erant, abhorrerent; utrum Maximinus Imperator omnium primus jusserit cibos venales diis antea libari quam mensis apponerentur, et de nobilissimo martyre, 0882D qui vivus ob conscissum Diocletiani edictum exustus est.

Christianis nihil antiquius magisque cordi fuit, quam ut susceptae verae religionis suae praecepta summo studio observarent. Quamobrem maximopere cavebant ne ullo gentilium ritu, vel minima idololatriae umbra contaminarentur. Nos enimvero Cecilius (Cecil., cap. 11) , admonet cum Galerii imperatoris mater dapibus, id est, escis falso alicui deo sacrificatis, quotidie epularetur, tum christianos, iis omnino abstinentes, institisse jejuniis et orationibus. Noverant enim apostolico divinoque mandato, de quo nos alibi, omnibus idolothytis, sive iis, quae falso alicui deo immolata erant, sibi plane penitusque interdici.

0883A Itaque Maximinus ut eos ad perfringendam hanc legem compelleret, ac plurimi aut his inquinarentur nefandis dapibus, aut fame enecarentur: Primus invenerat, Cecilii haec verba sunt (Cecil. cap. 37) , ut animalia omnia, quibus vescebatur, non a coquis, sed a sacerdotibus ad aras immolarentur, nihilque prorsus mensae apponeretur, nisi aut delibatum, aut sacrificatum, aut perfusum mero; ut quisquis ad coenam vocatus esset, inquinatus inde, atque impurus exiret. Ita in manuscripto codice Colbertino, nihilque ibi, quidquid aliqui dixerint, redundat, aut supervacuum est. Quid autem delibatum perfusumque mero appelletur, nos alibi explicavimus.

Dubium autem aliquibus videtur utrum Cecilius recte dixerit illud a Maximino omnium primo constitutum, 0883B ac de quibuslibet generatim intelligendus sit animalibus aut de iis tantum, quae ejusdem Maximini mensae apponebantur. Nam Eusebius narrat (Euseb. de Martyrib. Palaest. cap. 9) , illum publico edicto imperasse; ut cuncti tam viri quam mulieres, tam servi quam infantes cogerentur immolatis hostiarum carnibus vesci, cuncta venalia foedari sacrificiorum libatione, atque ante publicas balneas, quasi in insidiis, collocari custodes, qui lavantes illic homines exsecrandis sacrificiis polluerent. Verumtamen arbitrantur nonnulli ex quibusdam martyrum actis colligi posse illud antea a Decio fuisse imperatum. Quocirca sensum hunc Cecilii esse putant: Maximinum omnium primum invenisse, sive praecepisse, ut Palatini tantum, non vero caeteri omnes ea dumtaxat animalium 0883C carne, iisque escis vescerentur, quae diis prius immolatae fuissent. Et certe eo tendere videntur haec Cecilii verba: Animalia omnia quibus vescebatur, nimirum ipse Maximinus cum iis, qui mensae ejus accumbere consueverant. Verumtamen quia subjungit: Nihilque prorsus mensae apponeretur, generalis forsitan videbitur hic loquendi modus, et omnium mensas complecti. Sed ibi post nomen mensae, si subaudiendum est suae, Cecilii verba de iis intelligenda sunt, qui in Maximini palatio versabantur, quotidianisque ejus epulis accumbebant. Nos tamen veremur ne magis subtilis, quam vera sit haec exceptio. Si Decius enim prius jusserat nihil nisi diis delibatum mensis apponi, tam suam procul dubio quam aliorum mensas hoc edicto complectebatur. Quo autem immanior 0883D hujus, et Maximini, caeterorumque tyrannorum feritas, eo certe major erat christianorum in fame aliisque horrendis cruciatibus invicto plane animo toleratis constantia et fortitudo. Quid vero ea timuissent, qui solebant pro Christi fide mortem ultro lubenterque obire?

Quamvis autem illud ex iis, quae in superioribus dissertationibus saepe observavimus, et inferius observanda sunt, evidentissime demonstretur; praetermittere tamen non possumus memoratum ab auctore nostro exemplum nobilissimi cujusdam martyris, qui Diocletiani et Galerii adversus christianos edictum, publico in loco appensum, «etsi non recte» ait Cecilius «magno tamen animo diripuit, et conscidit. 0884A Cum irridens diceret victorias Gothorum et Sarmatarum praepositas: statimque productus, non modo extortus, sed etiam legitime coctus, cum admirabili patientia postremo exustus est.» Eadem vero historia sic ab Eusebio (Euseb. lib. VIII Histor., cap. 5) , etiam descripta fuit: «Primum quidem simul ac edictum contra Ecclesias propositum est Nicomediae, vir quidam minime obscurus, sed saecularium honorum praerogativa in primis conspicuus, zelo quodam divino commotus, et ardore fidei incitatus, edictum illud, Diocletiani et Galerii, in publico et illustri urbis loco affixum detraxit, et tamquam impium et scelestum manibus suis discerpsit: idque duobus Imperatoribus, in eadem urbe commorantibus, quorum alter senior, Augustus, Diocletianus primum inter 0884B omnes imperii gradum, alter vero, Galerius, quartum obtinebat. Hic igitur cum primus omnium in ea civitate hujusmodi facinore inclaruisset, statim ea supplicia perpessus, quae post tantam audaciam ei infligenda esse credibile erat, laetitiam, ac tranquillitatem animi usque ad ultimum spiritum conservavit.» Atque ita Valesius latina fecit graeca Eusebii verba, quae quidem satis dilucide explicata, et omnibus obvia, hic transcribere tam longum quam inutile foret.

Vides autem longiorem sane, sed clariorem esse Eusebii, quam Cecilii nostri narrationem. Enim vero intellectu facile non est quid ipse Cecilius his verbis significat conscissum esse a martyre edictum: Cum illudens diceret victorias Gothorum et Sarmatarum praepositas. Quapropter obscurum huncce locum varii 0884C diverso plane modo interpretantur. Aliqui enim putant ibi derideri usurpata ab imperatoribus Gothicorum et Sarmaticorum nomina: alii vanam de illorum in Gothos et Sarmatas victoriis ostentationem; alii parem eorum barbariem, ac devictorum ab ipsis Gothorum, et Sarmatarum; alii denique aliquid majus graviusque in textu Cecilii latere, quod sine alio codice manuscripto divinari nequeat. Nonne autem dici posset memoratum martyrem hac amara irrisione palam exprobrasse decretum illud tam crudele non esse revera Romanorum piorumque Imperatorum edictum, sed scriptum aliquod, quo cruentae, et sanguinolentae quaedam Gothorum et Sarmatarum, vel fictae et imaginariae Romanorum de profligatis a se Gothis et Sarmatis victoriae proponebantur?

0884D Caeterum cum ironia sit, tanti haud dubie non est momenti scire quid auctor noster ea significare voluerit, quam haec duo illius de eodem martyre verba, legitime coctus. Varia autem tormentorum genera recenset, quibus sanctissimus hic martyr discruciatus est. In judicium enimvero productus, primumque extortus, id est, de hoc facto, quod tamen non negabat, quaestionem magnis cruciatibus habuit. Sic quippe infra Cecilius dixit: Extorti parentes, et mariti, ut filias, ut conjuges, ut opes suas proderent. Seneca vero (Senec. epist. 66) : Per longam nervorum contradictionem extortos minutatim. Secundo martyr legitime coctus dicitur, hoc est, inquit gallicus hujus libri interpres, craticulae impositus, quod alii rejiciunt. Sed 0885A Prudentius (Prudent., hymn. de S. Laurent, vers. 409, et seqq.) de divo Laurentio craticulae imposito haec cecinit:

Praefectus inverti jubet:
Tunc ille: Coctum est, devora,
Et experimentum cape
Sit crudum an assum suavius.
Verum dici tamen potest non omne quod coctum est, craticulae fuisse impositum. Aliqui vero existimant haec verba, legitime coctus, idem sonare ac secundum latas ab Imperatoribus leges coctus, id est, combustus. Et certe adverbium legitime apud jurisconsultos significat id, quod ratione legum observatur, vel ordinarie fit. Eo enim sensu dicuntur legitimi gladiatores et feriae legitimae. Verum quia hic martyr initio persecutionis a Diocletiano excitatae necatus 0885B fuisse traditur, probandum utique erat datam tunc esse legem, qua christiani lento igne cremarentur. Noster siquidem Cecilius (Cecil. cap. 21) , hanc a Galerio postea latam memorat. Quis autem antea potuit praefato sensu recte scribere martyrem data a solo tantum quodam judice sententia coctum legitime? Quamobrem quidam legendum suspicantur lentissime, sed contra manuscripti codicis fidem. Donec igitur alius emendatior inveniatur, expende, quaeso, an una, et quae ex his duabus interpretationibus tibi magis arrideat. Quidquid autem pronuntietur, Cecilius haec longe clarius de illo invictissimo martyre dixit: Cum admirabili patientia postremo exustus est.

Quis porro fuerit illustrissimus ille christianus 0885C athleta si roges, tibi respondebimus nihil de eo certius suppetere, quam quod ex Cecilio nostro et Eusebio retulimus. At Eusebius diserte asserit hunc virum fuisse saecularium honorum praerogativa in primis conspicuum. Sed ibi a doctissimo Baluzio erroris arguitur. Cur ergo? Quia tunc, inquit Baluzius, Nicomediae commorabatur Firmianus Lactantius, hujus libri, de quo agimus, auctor. Martyris igitur nomen ignorare non poterat. At reipublicae christianae intererat, ut illud omnibus patefaceret, si tantis honorum praerogativis fuisset conspicuus. Sed paucis morabor te, vir eruditissime. Nobis, obsecro, edissere utrum Lactantio, quem nunc tibi hujus libri auctorem esse dabimus, minus fas fuerit hujus martyris nomen reticere ob saeculares dignitates, quam propter 0885D tam insigne martyrium? Firmianus, inquis, Lactantius ignoravit illius nomen; quia homo erat obscurus. Sed illud, inquibo, ignorare non potuit; quia celeberrimus fuit martyr, qui in urbe, ubi imperatores, et ipse Lactantius, uti ais, degebant, tam gloriosa non ipsi soli, sed christianis omnibus, morte vitam finivit. Reipublicae ergo christianae multum intererat ut Lactantius invictissimi illius martyris, quamvis alias obscurissimi hominis, nomen caeteris omnibus tam christianis, quam gentilibus manifestum faceret; ut confunderentur hi, et illi, ad religionis suae defensionem magis accenderentur. At Eusebius forsitan et Cecilius ejus nomen praetermiserunt, quia tunc omnibus satis erat compertum.

0886A In antiquis autem martyrologiis, ab nono saeculo scriptis, hunc martyrem Johannis nomine appellatum legimus. Sed certa plane non est illorum fides, atque in eis citatur Rufinus (Rufin. lib. VIII Histor. Eccles. cap. 5) qui in sua Eusebianae historiae interpretatione nullius nomen indicavit. Nec certior est Papebrochii opinio, qui arbitratur hunc esse Georgium, celeberrimum martyrem. Quibusdam enimvero dumtaxat conjecturis illam confirmare nititur, quae aliis levioris videntur momenti, atque ad eam probandam minime sufficiunt. Satis est igitur ingenue fateri tam incognitum esse hujus martyris nomen, quam gloriosum fuit illius pro Christi fide certamen, et illustris victoria.