Caput IV.

Execrabile animal Decius. Si Martyrologiis habenda fides, proximi tamen ejus Christiani fuerunt, ut Trofonia 0475D vel Tryphonia, vel Tryphaena, filii ipsius Caesaris uxor, cujus celebratur memoria in Martyr. German. nuper edito a. d. XV kal. nov. iisdemque sacris imbuta fuit filia Caesaris ejusdem Cyrilla, teste Adone in Martyr. p. 159, 174 et 178. Sed cum diligenti cautela ejusmodi libri legendi sunt.

Exstitit enim post eum execrabile animal Decius. Nullus fere locus aeque notabilis in hoc toto libello est; nam inde discimus, Christianos temporibus Nervae, Trajani, Antoninorum, etc., promulgatis et propositis impp. edictis, atque adeo ipsorum jussu persecutionem passos non esse; unde et cap. praeced. Lactantius eos nominat bonos principes; quod certe non fecisset, si res christiana tantum ab iis damnum accepisset, quantum martyrologia prae se ferunt. Et observatione imprimis etiam dignum est, Prudent. lib. II contra Simm., v. 669, Neronianae persecutioni subjungere Decianam, omissis non modo persecutionibus, 0476A quae Antoninis aliisque bonis principibus tribuuntur, verum etiam illa, qua Domitianus in pios grassatus.

Illius instinctu primus Nero, matre perempta,
Sanguinem apostolicum bibit ac me strage piorum
Polluit, et proprium facinus mihi saevus inussit.
Post hunc et Decius jugulis bacchatus apertis
Insanam pavit rabiem mox: et sitis arsit
Multorum similis.
Causas proculdubio suas habuit Prudentius cur Domitiani saevitiam silentio involvere quam enarrare, maluerit. Scilicet persecutio illa non diu duravit, et consilium ille mutavit in melius. Anno enim imperii quartodecimo incoepit saevire in Christianos; cumque anno quintodecimo occisus sit, per multos utique annos id facere non potuit: id quod clarius patebit inde, quod, teste Tertulliano, facile coeptum repressit, restitutis etiam, quos relegaverat. Nec omittendum, eumdem Tertullianum uti verbo tentare: Tentaverat Domitianus; 0476B et Lactantium cap. praeced. scribere, Domitianum subjectorum cervicibus incubasse quam diutissime, et tutum regnasse donec impias manas adversus Dominum tenderet; et traditum esse in manus inimicorum suorum, cum ad justum populum persequendum incitatus est. Nam hae loquendi formae satis indicant superque Domitianum ultimo imperio suo persecutionem movisse: quin et vox tentare, eam emollire quodammodo, et incoeptam esse significare videtur. Praeterea Prudentius de cruciatibus et caedibus, quibus in Christianos saevierunt Nero et Decius, loquitur. At Domitianus eos tantum neci dedit, qui se oriundos Juda et cognatos Christi esse dicebant; reliquos autem relegavit, uti haud obscure ex Euseb. III, 20, patet: hinc etiam a Tertulliano dicitur restituisse eos, quos relegaverat; et Nerva redire in patriam eos permisit, qui ἀδίκως erant ἐξεληλαμένοι, vel expulsi. Henr. Dodwellus, Dissert. XI, in Cyprianum multus est in adstruenda martyrum paucitate; rejicitque, Lactantium secutus, persecutiones, quae 0476C Adriano et Antoninis tribuuntur. Ejus sententiam refellere conatur. Jo. Mabillonius in Itinere Italico, ope Prudentii Hymn. XI περὶ Στεφ., ubi innumeros cineres martyrum celebrat; et duarum inscriptionum, quarum prima Alexandrum quemdam sub Antonino, altera Marcum adolescentem, ducem militiae sub Hadriano, martyrio affectos esse testantur. Verum licet genuinae hae inscriptiones forent (id quod aliis forte secus videbitur) non tamen bini martyres numerum eorum valde augere poterunt; nec indicio erunt, Hadrianum et Antoninum tot Christianos Romae neci dedisse, quot in Martyrologiis memorantur. Deinde non disputatur, num aliqui Christiani sub iis passi Romae, vel in provinciis sint (potuerunt enim id facere praefecti, vel praesides immitiores, et superstitioni gentili magis devoti), sed num talia jusserint boni illi principes; id quod certe ego difficulter credere possum. Denique Prudentius post gravissimas Diocletiani aliorumque persecutiones scripsit, per quos certe Romae plures 0476D martyrio affecti sunt; et donandum aliquid poetis, ubi rem exagerare conantur.

Nam profectus adversus Carpos. Cum his bellavit Philippus, qui ante Decium imperavit, et, si nummis fides, eosdem vicit; aereus enim ipsius vultu, teste illustri Spanhemio, signatus inscribitur Victoriae Carpicae. Sed vel non bene domiti fuerunt, vel rebellarunt, quia Decius contra eos profectus est; inque ejus nummo apud Trist. t. II, p. 578, legitur Victoria Carpica Votis X. Et ex nuncupatis votis decennalibus patet haud obscure, primo imperii sui anno prospere Decium adversus Carpos pugnasse: videturque per totum biennium cum Carpis, aliisque barbaris, bella gessisse. Et quidem Zozimus I, 2, testatur, eum imperio admotum hostes coegisse recedere ad ripam Tanais, eosque ex Moesia et Dacia, quas occupaverant, expulisse; unde in ejus nummis cernitur procul dubio Dacia Capta, et Dacia Felix. Neque tamen ita Carpi quieverunt; nam ab iis caesus fuit, teste 0477A Lactantio, et Zozimo, qui longiori narratione utitur. Aurelianus ab iisdem devictis Carpicus dictus est, narrante Vopisco. Hinc Diocletianus postea antiquis excitos eos sedibus transtulit in Pannoniam, teste Am. Marc. XXVIII, 1; Hieron. in Chron. p. 178; Eutropio IX, 15; Aur. Victore 39, aliisque. Et ab iis proculdubio Carporum vicus in Moesia nomen accepit, cujus meminit Ammianus XXVII, 5, ubi Valezius notat, Carpos a Galerio victos fuisse, et deditione facta, omnes in Romanum solum translatos esse Tusco et Annullino coss. Atque a devictis Carpis Galerius δὶς Καρπῶν μέγιστος dictus est apud Euseb. VIII, 17, Histor. Eccl. Et hac occasione eruditis illustrandas propono urbes Carpias, quas memorat Menander Rhetor, lib. I cap. 15 de Gen. Demonstrativo: Τοῦ δὲ ἀναγκαίου, ὡς κατὰ τὰς πόλεις τὰς κατὰ τὸν ποταμὸν ὑπὲρ Ῥωμαίων κατοικισθείσας τὰς καλουμένας Καρπίας, ὡς μὴ διαβαίνοντες οἱ βάρβαροι κακουργεῖν. Necessarii autem, ut quod attinet ad urbes juxta flumen conditas a Romanis, quae Carpiae dicuntur, ne trajicientes 0477B barbari infestarent, uti vertit Graeca Natalis Comes. Examinent autem alii, quae hae urbes fuerint, numque illae Carpiae, vel Carpicae dictae sint, quas Romani contra Carporum excursiones in ripa Danubii exstruxerunt; quod si verum, necesse est, multum sibi ab his barbaris initio metuisse Romanos. Ptolemaeus oppidum Κάρπιν Danubio imponit.

Ne sepultura quidem. Et hoc inter poenas Decio inflictas refert Lactantius. Gentiles maxime cadaverum, vel reliquiarum sepulturam exoptasse constat, quia persuasum habebant, insepultorum animas non quiescere, nec a superis, vel inferis diis recipi. Christiani etiam quanquam Augustinus dicat nihil interesse, humi quis, an alibi putrescat, sepulturae admodum studiosi fuerunt, illamque gentiles judices saepe martyribus inviderunt, uti ex eorum historiis patet satis superque; adeo ut mirum non sic Lactantium hoc notare, praecipue in imperatore, cui mausoleum caeteroquin erectum fuisset forte.