Articulus VI.

De extremo ac pudendo Galerii morbo et edicto, quod jamjam moriturus in christianorum gratiam publicavit.

Decimum et octavum imperii sui annum agebat Galerius, cogitabatque de celebrandis suis vicennalibus, quando illum Deus, aequissimus scelerum vindex, 0969D pudenda plane plaga percussit. Fistulosum siquidem ulcus erat, in inferiori, inquit Cecilius noster, parte genitalium, quod postea crevit, serpsitque latius. Varia autem ab illo deinde describuntur remedia a medicis et chirurgis casso irritoque conatu adhibita, atque hanc in rem citat istos Virgilii versus, sed tacito ejus nomine:

Cessere magistri
Phillyrides Chiron, Amithaoniusque Melampus.
(Virgil., lib. III Georgic., in fin.) Nos autem jam ostendimus quanta librarii imperitia haec verba corrupta fuerint. Porro autem auctor noster significat medicos recessisse, de Galerii salute desperantes.

Alii tamen nobiles, pergit ille, undique trahuntur, non 0970A male quidem dixit trahuntur, id est, nolentes et inviti. Sed cum nihil hi, sicut alii, promoverent, ad falsorum deorum idola, atque ad Aesculapium et Apollinem haud feliciori exitu miser imperator confugit. Dat Apollo, inquit Cecilius, id est, hujus falsi dei sacerdotes, curam, assignatis proculdubio ad sanandum illius ulcus medicamentis: sed haec sicut et alia, quae alii rursus medici suggesserunt, fuere omnino inutilia. Nam cancer, ait Cecilius, id est, gangraena interim serpit, augetur malum, creantur vermes, et in putredinem caro solvitur. Tum vero odoritatem non modo per palatium, verba sunt Auctoris nostri, sed totam civitatem pervadit. Nemo sane non videt vitiatum esse hunc locum: sed ad eum emendandum, tot plane sunt sensus, quot capita. A vero autem forsitan propius absunt, qui scribendum putant Odor autem. Et certe si odorem, ut notat 0970B Plinius (lib. IX Hist. natur. cap. 7) , non aliud, quam infectum aera, intelligi possit, nonne facilius intelligi poterit cur Cecilius dicat odorem hunc teterrimum, seu aerem infectum, non modo per palatium, sed per totam pervasisse civitatem. Sed quo, inquies, modo per totam, nec parvam, profecto civitatem pervasit? Nos itaque iis prorsus non refragabimur, qui probaverint in his Cecilii verbis non minimam esse hyperbolem, qua signifiantius exprimeret, quam male olens esset teterrimus ille odor, qui ex Galerii ulcere afflabatur. Acutissimis porro doloribus percitus:

Clamores simul horrendos ad sidera tollit,
Quales mugitus fugit cum saucius aras
Taurus.
(Virgil., lib. II Aeneid., v. 222.) 0970C Et hi adhuc Virgilii versus sunt, quos Cecilius, nec integros, nec auctore nominato citavit.

Postremo apponebantur ulceri cocta quaedam et calida animalia, fasciis involuta; ut calor vermes eliceret. Sed inde longe adhuc major vermium copia generabatur. Putredine itaque viscera ejus omnesque corporis partes macie contabuerunt, et pars illius inferior in utrium modum inflata fuit, pedesque ejus amiserunt suam formam ac speciem.

Alii autem scriptores aut brevius, aut fusius hunc Galerii morbum descripserunt. Aurelius enim Victor narrat illum vulnere pestilenti, et in Epitome genitalibus consumptis, Eutropius insanabili vulnere, anonymus Valesianus morbo ingenti distabuisse, atque aperto tandem et putrescente viscere, vel sicut 0970D innuit Hieronymus, computrescentibus carnibus, mortuum. Chrysostomus vero litteris mandavit corrupta ejusdem Galerii verenda generasse vermiculos, atque a medicis ad curandum hoc ulcus pingues et peregrinas aves putrefactis membris admotas, quibus vermes extrahere cum frustra conati fuissent, multis ille post diebus animam exhalavit. Prius autem Eusebius memoriae prodiderat natum repente, uti medici loquuntur, abscessum circa media occultiorum corporis partium, ac deinceps ulcus purulentum ac fistulosum, unde incredibilis vermium multitudo scaturiebat. Hi autem intima viscera sic depasti sunt; ut magna corporis moles in tabem soluta horrendum adstantibus spectaculum praeberet. 0971A Adhibiti autem sunt, addit ille, plures medici, sed quia aut nimium foetorem ferre, aut nullum remedium afferre poterant, crudeliter necati sunt. At Rufinus, et postea Paulus Orosius insuper adjiciunt unum ex his medicis audacter dixisse illum insanabili hoc morbo ideo absumi, quia christianos tanta crudelitate, quanta injustitia excruciaverat.

Verum ille minus hujus medici hortationibus, quam morbi, qui per annum integrum duravit, violentia ac doloribus coactus est tandem Deum vindicem confiteri. Ad extremas quippe angustias redactus, promisit se restituturum illius veri Dei templum, satisque facturum pro scelere, vel sicut Eusebius (lib. VIII Histor. eccles., cap. 17) paulo clarius significat, se christianorum ecclesias reaedificaturum, 0971B impositurumque illorum vexationibus finem. Et quidem edictum in eorumdem christianorum gratiam confestim conscripsit, quod in singulis provinciis voluit promulgari. Nobis autem integrum hoc edictum exhibet Cecilius, atque etiam Eusebius, qui illud ex latina lingua in graecam, et Rufinus, qui ex graeca in latinam se transtulisse testificantur. Porro autem si illorum omnium graeca latinaque verba secum conferas, facile animadvertes eumdem esse ipsorum sensum, eamdemque significationem. Quocirca nonnulli opinantur acceptum referri Cecilio debere, quod nunc latine hoc edictum habeamus. Verumtamen omissam ab eodem Cecilio hujusce edicti cum Imperatorum nominibus inscriptionem nobis Eusebius repraesentat, tametsi non omnino integram 0971C et perfectam, ut quibusdam videtur.

Observant praeterea alii edictum illud christianis prorsus esse injuriosum ac contumeliosum. At in ejus tamen fine Galerius praecipit, ut pro sua reique publicae salute christiani Deum suum orent ac precentur. Sed quid mirum, si Galerius, ejusque ministri, gentilium erroribus penitus obcaecati, sibi ipsis uno eodemque in edicto inepte contradixerint? Nicomediae autem illud, ait Cecilius (cap. 35) proponitur pridie kalendas maias, ipso, Galerio, octies, et Maximino iterum consulibus. Notat etiam Eusebius octavum hunc Galerii consulatum, et alii quidam eum solum consulem, alii vero tam antiqui, quam recentiores, illius collegam non Maximinum, sed Licinium fuisse suspicantur. Nec desunt, qui autumant 0971D hunc Maximino esse subrogatum. Verum nullus adhuc certo demonstravit edicta quaedam, quae inscripta sint subrogati alicujus consulis nomine. Deinde vero Cecilius Maximinum non secus ac Galerium ordinarios hujus anni consules satis aperte denuntiat. Quamobrem eruditis aliquibus nostrae aetatis scriptoribus verisimilior videtur ejusdem Cecilii nostri sententia. Adi, si lubet, cardinalem Norisium, Pagium ac Tillemontium.