Articulus III.

0978C

Quomodo Maximinus post Galerii mortem in provincias invadere molitus, pacem cum Licinio fecerit, ac sustulerit indulgentiam Christianis communi tutelo datam, cur sacerdotes maximos, candidis chlamydibus ornatos, ubique constituerit jusseritque Christianorum mutilari membra, et venalia omnia animalia a sacerdotibus ethnicis immolari.

Ubi primum de Galerii morte nuntius Maximino allatus est, tum ille protinus advolavit, ut provincias et omnia ad fretum usque Chalcedonicum sibi vindicaret. Ingressus itaque in Bithyniam, ad captandam populi benevolentiam, censum illico sustulit. Tum deinde cum oborta esset inter illum et Licinium discordia, pene ad arma ivere. Sed certis conditionibus 0978D foedus et pax in eodem freto Chalcedonico, seu Thracio aut Bosphoro cum utroque pacta est. Hujus autem pacis, quae postea rupta fuit, Eusebius meminit (lib. IX histor. eccles. cap. 10) .

Securior inde factus Maximinus, reversusque in Orientem: In primis, ait Cecilius, indulgentiam christianis communi tutelo datam tollit, id est, sustulit facultatem quam Galerius, sicut paulo antea observabamus, jam moriturus christianis dederat aedificandi ecclesias, et suam profitendi religionem. Testatum vero Eusebius (lib. IX Histor. Eccles., cap. 1) facit Maximinum ausum quidem non fuisse huic edicto, quod tamen ipsi displicebat, palam refragari. Quapropter nulla deinceps hujus edicti habita 0979A mentione, judicibus ac praesidibus voce tantum prohibuit, ne Christianos vexarent amplius, idemque aliis faciendum significarent. Ibi autem ipse Eusebius nobis repraesentat epistolae hanc in rem a Sabino scriptae exemplar.

At in Cecilii nostri textu corruptum putant nomen tutelo, et Baudrius illud et superius communi sic corrigendum arbitratur cum muri tutela, id est, potestate ecclesias intra urbium muros construendi. Quod quidem ille magno, sed casso et inutili labore probare contendit. Christianis quippe hoc ipso Galerii edicto facultas non solum ecclesias intra urbium muros aedificandi, sed suam quoque religionem ubicumque locorum palam ac publice colendi conceditur. Ad haec vero jubetur, ut nulla inde illis crearetur 0979B molestia, et in carceres conjecti ex iis emitterentur. Alii itaque legendum suspicantur communi titulo; quia auctor noster respicere videtur ad paulo ante memoratam imperatorum constitutionem, eorum nominibus, id est, communi titulo inscriptam. Nonnulli tandem scriptum a Cecilio putant communi tutela. Nec omnino forsitan inepte. Nam in manuscripto codice littera ultima, o pro a, quasi ex scribentis manu elapsa, priori litterae L, subjicitur. Huc accedit, quod in quibusdam codicis Theodosiani legibus scribitur, tutela publica, vel juris publicis tutela. Nonne autem inde colligi potest hoc nomen, a jurisconsultis aliisque usurpatum, a Cecilio nostro, qui de imperatoris lege Ioquitur, potuisse adhiberi. Expende, quaeso, et pronuntia quae ex his conjecturis 0979C vero tibi videatur similior.

Porro autem Maximinus, ut hanc indulgentiam et pacem christianis indultam, ulla absque imperatorum invidia auferret, civitatum, ut ait Cecilius (c. 36) , subornavit legationes, quibus petebant ne intra civitates christianis conventicula sive ecclesias exstruere liceret: Ut quasi coactus, inquit auctor noster, sive ut in manuscripto codice habetur, ut suasu coactus et impulsus facere videretur, quod erat facturus. Et vero Eusebius (l. IX Hist. eccles., c. 2, 4, 7 et 9) , qui hanc christianorum pacem ab hoc tyranno, honestatis et bonorum omnium inimico, per sex tantum menses ferri non potuisse testatur, harumce postulationum mentionem haud semel fecit. Duas insuper epistolas transcripsit quibus ipsemet Maximinus eisdem postulationibus annuit, praecepitque 0979D christianos torqueri et excruciari.

Praeterea vero ille «novo, inquit Cecilius (c. 36) , more sacerdotes maximos per singulas civitates et provincias singulos ex primoribus fecit, qui et sacrificia per omnes deos suos,» id est, omnia, ut alibi animadvertimus, illorum templa, quotidie facerent, darentque operam ne christiani fabricarent, supple ecclesias, nec publice aut privatim colerent, subaudi Deum suum, sed eos falsis diis sacrificare cogerent, aut offerent judicibus. Sed audias, velim, Eusebium ista sic enarrantem: Ἱερέας τε εἰδώλων κατὰ πάντα τόπον καὶ πόλιν, καὶ ἐπὶ τούτων ἑκάστης ἐπαρχίας ἀρχιερέα, τῶν ἐν πολιτείαις, ἕνα γέ τινα τὸν μάλιστα 0980A ἐμφανῶς διὰ πάσης ἐμπρέψαντα λειτουργίας μετὰ στρατιωτικοῦ στίφους, καὶ δορυφορίας ἐκτάσσων (Euseb., l. VIII Hist. Eccl., c. 14) . «Sacerdotes in singulis locis atque urbibus constituit, et archisacerdotem cujusque provinciae praefecit, eum qui cunctis muneribus egregie perfunctus esset, addito ei militari satellitio.» Postea vero fere eadem repetit: Ἱερεῖς δῆτα κατὰ πόλιν τῶν ξοάνων, καὶ ἐπὶ τούτοις ἀρχιερεῖς πρὸς αὐτοῦ Μαξιμίνου, οἱ μάλιστα ταῖς πολιτείαις διαπρέψαντες καὶ διὰ πασῶν ἔνδοξοι γενόμενοι καθίσταντο (Eusebius, lib. IX Histor. ecclesiast., cap. 4) . «Sacerdotes itaque simulacrorum in singulis urbibus, ac praeterea sacerdotes maximi ab ipso Maximino constituti sunt, ii maxime, qui in publicis functionibus obeundis summam gloriam prae omnibus retulissent.» Nonne 0980B autem ex his verbis haud jure immerito confici potest singulis sicut locis et urbibus, ita et provinciis constitutum a Maximino unum sacerdotem primarium, sive archisacerdotem, qui christianos ad impia falsis diis sacrificia facienda compelleret?

Tum post haec Cecilius: Et eos utrosque, id est, archisacerdotes, tam provinciis, quam aliis locis et civitatibus praepositos, candidis chlamydibus ornatos jussit incedere. Nam ii purpureis, saltem ad sacrificandum, usos fuisse nobis Servius videtur insinuare suis in hoc Virgilii carmen observationibus:

. . . . . Tyrioque ardebat murice laena.
(Serv., in lib. IV Aeneid., v. 262.) Alibi vero annotat trabeam, seu togam, quae auguribus, ac Diali, vel Martiali sacerdoti communis erat, de cocco factam esse et purpura. Plura, si velis, lege 0980C quae ab Alberto Rubenio observata sunt.

Maximinus itaque his sacerdotibus, qui alios ad diis sacrificandum cogerent, duas praerogativas et duo privilegia concessit, primo ut caeteris ubique praeessent, secundo ut incederent chlamydibus ornati candidis, quibus ab aliis omnibus distinguerentur. De aliis porro sacerdotibus videsis Gothofredi in codicem Theodosianum commentaria.

Ne vero nimia in christianos saevitia alios imperatores irritaret, quamdam vir improbus affectavit clementiae speciem. Vetuit enim christianos occidi, sed eos debilitari jussit. Quocirca effodiebantur, inquit Cecilius, eorum oculi, amputabantur manus et pedes, naresque et auriculae desecabantur. Eadem quoque retulit Eusebius (l. I de Vita Constant., 0980D c. 58, et lib. VIII Hist. eccl., c. 12) , scriptisque mandavit excogitatum a Maximino novum hoc supplicii genus, quod alibi falsae tyrannorum humanitati ascribit. Cum primum vero data lege praecepit christianorum membra mutilari, tum statim innumeris propemodum viris, mulieribus et pueris effossus est dexter oculus, ac poplites ferro et cauterio debilitati sunt. In eorum autem numero centum et triginta idem Eusebius (de Martyrib. Palaest., c. 8) posuit his membris in Aegypto mutilatos. Plures postea Nicaeno concilio interfuerunt, qui haec Jesu Christi stigmata, ut loquitur Theodoretus, corpori suo impressa circumferebant. Paphnutius etiam unus 0981A fuit «ex illis, ait Rufinus, quos Maximinus, dexteris oculis effossis, et sinistro poplite succiso, per metalla damnaverat.» Eadem narrat apud Photium auctor Politiae Ss. Patrum Metrophanis et Alexandri: sed in utriusque scriptis Maximianus legitur, non Maximinus.

Interim tamen ab ea vexatione litteris Constantini Magni ille deterritus, ac dissimulare coactus, quotidiana in palatio suo sacrificia intermisit. Verum si quis christianus alicubi occurrisset, in mari occulte mergebatur. Eusebius vero alicubi declarat (l. VIII Hist. eccles., c. 8) Maximinum post indultam christianis pacem ostendisse animi sui perfidiam ac versutiam, nec Constantini et Licinii epistolis flecti potuisse, nisi postquam divina justitia 0981B eum persecuta est.

Denique nequissimus ille homo, ut christiani nefandis gentilium superstitionibus polluerentur, primus voluit «ut animalia omnia, inquit Cecilius, (c. 37) , quibus vescebatur, non a coquis, sed a sacerdotibus ad aras immolarentur, nihilque prorsus mensae apponeretur, nisi aut delibatum,» id est, cujus particula diis oblata esset, «aut sacrificatum, aut perfusum mero.» Quae quidem jam a nobis superius enucleata explanataque sunt. At ibi praeterea manifestum Eusebii auctoritate fecimus missa fuisse a Maximino per singulas provincias edicta, quibus jubebat non solum ante publicas balneas collocari custodes, qui lavantes exsecrandis sacrificiis macularent, sed omnia etiam in foro venalia impiis libationibus 0981C inquinari, ut cuncti immolatis falso numini carnibus vescerentur.