Caput XV.

0503D Sacrificio pollui coegit. Quid mihi hoc de loco videatur doceo ad cap. 1.

Per quos palatium. Id est, qui maxima auctoritate erant apud imperatorem; cujus rei historia Augusta satis multa exempla praebet, atque ita, quondam, non capiendum est de longo temporis intervallo, sed brevi, quo scilicet edictum praecedebat.

Presbyteri ac ministri. Id est presbyteri et diaconi. Isidorus apud Gratianum: Hi (levitae) Graece diaconi, latine ministri dicuntur. Canon 18 concilii Illiberitani agit de sacerdotibus et ministris, si moechaverint. Canon 33 de episcopis et ministris, ut se ab uxoribus abstineant: quam in rem plura videri possunt apud Gasp. Zieglerum, lib. de Diaconis et Diaconissis Eccles. veteris, et apud du Cange in Glossario. Sulpicius Severus II, 43, generaliter hac voce utitur: Equidem hoc exemplum non tacitus praeterierim, legendumque Ministris ecclesiarum libenter ingesserim. Sed quia concilii Illiberitani mentio, illustrandus 0504A mihi, bona lectoris venia, erit Januarius episcopus Sibariensis, vel, ut alii ex mss. scribunt, Salariensis, in illo memoratus. Mendoza testatur in codice Ecclesiae Toletanae legi Januarius de Fiblaria, et Fibularia; lectionemque eam non temere improbandam scribit, cum Plinius testetur Calagurrim Fabulariam a veteribus nuncupatam esse. Ego igitur judico scribi debere Fibulariensis; quia Luitprandis num. 226 adversariorum id nomen diserte servat: In saucibus saltus Fibulariensis est fabularia, quam Mauri vocant Xergal, sedes episcopalis. Sic in concilio Illiberitano XIV loco confirmat Januarius episcopus Fibulariensis: sic in quibusdam codicibus. Et inde constat vel alio ordine Episcoporum nomina in nonnullis codicibus posita fuisse, vel numerum XIV mutandum esse in XVII, quo loco in editis Januarii illius nomen recensetur. Laudat etiam hunc locum Gonzalez in notis ad illud concilium: sed non animadvertit eum ad Januarium, qui memoratur, pertinere; maleque inde evincere conatur, ultra episcopos 0504B relatos, etiam Fibulariensem interfuisse et subscripsisse concilio.

Cum omnibus suis. Nimirum domesticis, liberis, servis; quia mox sequitur, nec minus in caeterum populum.

Pleni carceres erant. Notandum imprimis, Eusebium, lib. VIII, cap. 6, scribere, initio persecutionis imnumeros christianos neci datos esse, sed mox edictum fuisse propositum, ut omnes ecclesiarum antistites vincti carceribus includerentur, quia alii in Melitena, alii in Syria imperium arripiebant, et carceres episcopis, presbyteris, diaconis, lectoribus atque exorcistis fuisse repletos: postea aliud edictum fuisse propositum, ut qui sacrificasset liber abiret, qui vero id recusasset facere tormentis gravibus afficeretur. Valesius, ex Libanio, notavit eum, qui in Syria imperium arripuit, Eugenium dictum esse: sed ingens historiae damnum est, ignorare nos quid in Melitena, vel Armenia minore gestum sit; et utinam 0504C huic rei succurrisset, qui omnia probe scire potuit, Lactantius!

Ne cui temere. Id est, ne judices forte darent sententias secundum Christianos, quod legibus erat vetitum, uti patet ex cap. 13.

A majorum praeceptis . . . Id est Diocletiani et Herculii, qui erant Augusti, cum ipse tantum et Galerius forent Caesares: τῶν κρειττόνων posses dicere cum Eusebio, lib. IX, cap. 1. Et certe Constantius Christianis valde favit; et in Galliis, Britannia vicinisque locis non videbatur contra legem christianum quemquam esse, uti testatur Cassiod., lib. I, cap. 7 Hist. Tripart. Libellus Donatistarum apud Optatum Milev. Constantino oblatus: Tuus pater inter caeteros imperatores persecutionem non exercuit, et ab hoc facinore immunis est Gallia. Nam Constantio Gallia et Britannia obvenerant. In Gallia is fortiter circa Lingonas pugnavit, multosque Alamannos occidit, teste Eutropio, IX, 15, unde et Galliam Romanis legibus reddidisse 0504D dicitur Vopisco, cap. 18 Carini: ubi certe humani aliquid patitur Casaubonus, quando notat, Constantium nostrum bello Persas vicisse.