Caput XXIV.

Constantinum remitteret. Zozimus, qui inimicus erat Constantino, historiam hanc aliter tractat quam Lactantius, discessum ejus a latere Galerii non referens ad mandata Constantii, sed ad ambitionem et cupiditatem Constantini jamdudum cum animo suo de imperio cogitantis, qui, ex quo Severum et Maximinum Caesares factos vidit, ea loca relinquenda statuit in quibus agebat, et ad patrem Constantium proficisci, qui apud nationes transalpinas erat, et in Britannia plerumque vivebat. Eadem habet Aurelius 0338D Victor in libro de Caesaribus, scribens Constantinum, cujus jam tum a puero ingens potensque animus ardore imperitandi agitabatur, cum tolerare nequiret Severum et Maximinum factos fuisse Caesares, se videlicet praetermisso, fugae commento (quod apud Eusebium quoque legitur in libro primo de vita Constantini, cap. 20) in Britanniam ad patrem Constantium vitae ultima agentem pervenisse, eoque mortuo cunctis qui aderant annitentibus, imperium cepisse Sed in Epitome Victoris, ubi eadem repetuntur, male scriptum est Constantinum juvenculum a Galerio in urbe Roma religionis specie obsidem tentum fuisse; quod post Epitomen illam scripsere etiam Baronius, Camdenus et Morinus. Verum Galerius Romam tum temporis non viderat, ut certo colligitur ex capite 27 istius operis, et nunquam pedem in urbem intulit. Praeterea constans est omnium Scriptorum opinio, apud Diocletianum et Maximianum 0339A fuisse, nimirum in Bithynia, ubi Diocletianus habitabat. Atque id certe docet Praxagoras apud Phocium, cod. 62, et colligitur etiam ex politia sanctorum Metrophanis et Alexandri apud eumdem Photium cod. 264, et ex Eusebio in libro primo de Vita Constantini, cap. 19. Si vera essent quae Nicephorus Callistus, lib. VII, cap. 18, refert de Constantino, haec discrepantia facile conciliari posset. Ait enim Constantium, quem ille Constantem nominat, puerum Constantinum una cum matre Romam adduci curavisse, veritum autem ne illi absurdi quicquam a Theodora legitima uxore sua, quae Constantini noverca erat, per zelotypiam et conjugalem aemulationem accideret, eum Nicomediam ad Diocletianum, qui ibi cum Galerio Maximiano genero erat, misisse, ibique illum in palatio apud Imperatorem vixisse. Antequam vero hinc recedam, admonendus est lector hunc locum ex Epitome Victoris in alienum sensum a Baronio esse translatum, dum quae illic dicuntur de Constantino religionis specie obside tento a Galerio, Baronius 0339B interpretatur de religione Christiana: sive quod juvenis Helena christiana matre natus, et patre Constantio erga Christianos propensiore, specimen aliquod edidisset, quo patrocinari videretur ei religioni; seu quod cum Constantius admodum favorabilis esset nostris hominibus, apud Galerium de prodita avita superstitione in suspicionem venerit. Quam ob causam censet Constantinum in custodia tentum Romae a Galerio loco obsidis, ut obtentu religionis arrepto impediret, ne optimae indolis juvenis patri succederet. Verum hac circuitione opus non erat ad explicandum hunc locum Epitomes, cujus simplex et aperta narratio est. Illud tantum voluit auctor, Constantinum obsidem apud Galerium fuisse religionis specie, id est, specie amoris praecipui et officii, tanquam si eum a patre petiisset erudiendum in re militari et in arte administrandae Reipublicae. Nam neque tum Helena christiana erat, nec Christianismum Constantino objecit Galerius, homo superstitiosus, cum Diocletianus 0339C censeret filios Herculi et Constantii creandos esse Caesares. Aliis artibus juvenem a summo fastigio removere conatus est Galerius, insidiis nimirum, exponendo eum variis periculis.

Jamdudum frustra repetierat. Haec verba non habentur in veteri codice. Quoniam vero sensus erat mutilus, et constabat heic aliquid deesse, nos haec duo vocabula addidimus propter auctoritatem Fragmenti de Constantino Chloro, in quo ita legitur: Constantinus obses apud Diocletianum et Galerium sub iisdem fortiter in Asia militavit; quem post depositum imperium Diocletiani et Herculii Constantius a Galerio repetiit: sed hunc Galerius objecit ante pluribus periculis. Attamen, si quis hiatum illum his verbis non posse suppleri existimat, pro his substituere potest non viderat, aut aliquid simile.

Insidiis appetiverat. Idem Fragmentum: Sed hunc Galerius objecit ante pluribus periculis. Nam et in Sarmatas juvenis equestris militans ferocem barbarum capillis tentis raptum ante pedes supplicem Galerii imperatoris 0339D adduxerat. Deinde Galerio mittente per paludem, equo ingressus suo viam caeteris fecit ad Sarmatas, ex quibus plurimis stratis Galerio victoriam reportavit. Tunc eum Galerius patri remisit. Vide etiam Eusebium, lib. I de Vita Constantini, cap. 20, et Annales Zonarae.

Feris objecerat. Praxagoras in libro de Gestis Constantini ait Galerium Maximianum insidias adolescenti tetendisse, et ad pugnam cum fero leone ineundam composuisse, illum vero feram superasse et occidisse. Eadem habet etiam Zonaras in imperio Diocletiani.

Sigillum. Id est, epistolam missoriam sigillo munitam. Vide Glossarium Dulresnii.

A Severo teneretur. Quippe e Nicomedia eunti in Galliam pergendum erat per Italiam, ubi Severus imperitabat. Fragmentum de Constantio Chloro, pag. 471: Qui ut Severum per Italiam transiens vitaret, summa festinatione, veredis post se truncatis, Alpes 0340A transgressus, ad patrem Constantium venit apud Bononiam.

Sublatis equis publicis. Zozimus in libro secundo narrat Constantinum, veritum ne forte fugiens apprehenderetur, equos stabularios, quos respublica alebat, cum primum aliquod stabulum attigisset, mutilasse et inutiles reliquisse; cumque id de loco in locum pergens faceret, exclusisse ab ulteriore progressione persequentes. Eadem ferme leguntur in Epitome Victoris.

Cursus publicus. Vide Casaubonum in notis ad Spartianum, ubi multa docte et erudite disserit de cursu publico et fiscali.

Pervenit ad patrem. Duodecimo kalendas augusti, ut ego quidem arbitror. Nam in veteri calendario edito ab Herwarto haec ad eam diem scripta sunt: Adventus Divi, id est, Constantini, ut manifestum est. Quippe calendarium illud scriptum est eo imperante. Qui vero putant eum pervenisse ad patrem 8 kalendis augusti, hinc decepti sunt, quod Aurelius Victor 0340B in libro de Caesaribus, et alii veteres scribunt illum in Britanniam ad patrem Constantium vitae ultima agentem pervenisse; quae verba sic interpretantur, quasi necesse sit illum qui in extremis erat mortuum fuisse statim post adventum Constantini. De ejus porro adventu ad Constantium patrem, et de his quae tum circa Constantinum gesta sunt, vide Eusebium in libro primo de Vita ejus, cap. 21, et Politiam sanctorum Metrophanis et Alexandri apud Photium. Pervenit autem ad patrem e Nicomedia, non vero e Roma, ut falso scripsit Camdenus in Britannia sua, pag. 52, deceptus ab auctore Epitomes Victoris.

Imp. per manus tradidit. Lactantius, lib. XI Institut., cap. 4: Vixit enim usque ad senectutem, regnumque per manus filio tradidit.

Imperium tradidit. Idem scribit Eusebius in libro primo de Vita Constantini, cap. 25. Quare frustra Josephus Scaliger in animadversionibus ad Chronicon Eusebii redarguit auctorem Politiae sanctorum Metrophanis 0340C et Alexandri, quod scripserit Constantinum a Constantio moriente successorem in imperio designatum. Neque ille consensus militum, cui initia imperii Constantiniani assignat Scaliger, quicquam praejudicat adversus ea quae scribit auctor Politiae. Probat hoc Eumenius in panegyrico Constantini, ubi, cum dixisset Constantinum manifesta sententia patris electum fuisse imperatorem, mox subdit: Dii boni, quanta Constantium pium etiam in excessu suo felicitate donastis! imperator transitum facturus in coelum vidit quem relinquebat haeredem. Illico enim atque ille terris fuerat exemptus, universus in te consensit exercitus, te omnium mentes oculique signarunt. Item Julianus imperator in oratione prima ad Constantium: Igitur quemadmodum pater tuus post parentis sui obitum, non modo ipsius judicio, verum etiam exercituum omnium suffragio imperium sit adeptus, quid est quod diligentius prosequamur? Orosius, lib. VII, cap. 26: Constantius vero Augustus summae mansuetudinis et civilitatis in Britannia mortem obiit, qui Constantinum 0340D filium ex concubina Helena creatum imperatorem Galliarum reliquit.

Requiem vitae accepit. Fasti Idatiani Constantio VI et Maximiano VI consulibus: His coss. diem functus Constantius, et postea levatus est Constantinus 8 kal. augusti. Chronicon Eusebii: Constantius sextodecimo imperii anno diem obiit in Britannia Eboraci; ibidemque sepultus est, si vera sunt quae de ejus tumulo narrantur a doctissimo viro Guillelmo Camdeno in pagina 572, Britanniae. Contigit istud anno Christi 306, ut recte adversus Petavium contendit Valesius in annotationibus ad Eusebium. Tum vero, ut Socrates ait, Constantinus creatus est imperator in locum patris sui Constantii, qui ante diem octavum kalendarum augusti excesserat e vivis. Hic est itaque primus annus imperii Constantini. Unde in vetustissimo calendario ita legitur apud Herwartum et Bucherium: 8 kal. augusti. nat. divi Constantini. Male ergo in libro 0341A primo Historiae tripartitae, et in libro undecimo Historiae miscellaneae scriptum est, Constantinum factum esse imperatorem 6 kal. augusti. Eumenius in panegyrico supra laudato: O fortunata et nunc omnibus beatior terris Britannia, quae Constantinum Caesarem prima vidisti!

Christianos cultui reddere. Lactantius in praefatione libri primi divinarum Institutionum ad Constantinum: Nam cum ille dies felicissimus orbi terrarum illuxisset, quo te Deus summus ad beatum imperii culmen evexit, salutarem universis et optabilem principatum praeclaro initio auspicatus es, cum eversam sublatamque justitiam reducens, teterrimum aliorum facinus expiasti.

Restituta. Puto reponendum restitutio, ita ut legatur: Haec fuit prima ejus sanctio, sanctae religionis restitutio. Columbus reponit restitutae.