Articulus VI.

1009B De triumphali Constantini in urbem Romam ingressu, eique decreto a Romano senatu primi nominis titulo, quamdiu ille postea Romae manserit, et ubi sororem suam Constantiam in matrimonium Licinio collocaverit, ac de restituta ab utroque christianae Ecclesiae pace, ac tranquillitate.

Post victoriam de Maxentio, non sine magno miraculo reportatam, Constantinus cum summa senatus populique Romani laetitia Romae susceptus est. Sed hunc illius gloriosum in Urbem ingressum, vel potius triumphum, sic descripsit incertus panegyrici eidem Constantino dicti auctor: «Tecta, ipsa, ut audio, commoveri, et altitudo culminum videbatur attolli, quacumque Numen tuum tardo molimine currus inveheretur: 1009C tanta te populi densitas, tanta senatus stipatio provehebat simul et attinebat. Felices, qui te propius adspicerent, longius positi nominabant; quos praeterieras, loci quem occupaverant, poenitebat. Vicissim omnes inde discedere, hinc sequi; certare innumerabilis multitudo, et impulsu vario fluctuare, et tantum sibi hominum animi post illam sexennii cladem superesse memorabant. Ausi etiam quidam, ut resisteres, poscere, et queri tam cito accessisse palatium, et cum ingressus esses, non solum oculis sequi, sed pene etiam sacrum limen irrumpere. Inde omnibus circumfusis, ut unde excederes, opperiri, prospicere, optare, sperare, ut viderentur eum, a quo obsidione liberati fuerant, obsidere.» Nazarius vero: «Nullus, inquit, post Urbem 1009D conditam, dies Romano illuxit imperio, cujus tam effusa, tamque insignis gratulatio aut fuerit, aut esse debuerit; nulli tam laeti triumphi, quos annalium vetustas consecratos in litteris habet.» Plura ibi ille de eodem triumphali ingressu, sicut et Eusebius, quae quidem transcribere longius foret, atque in eorum libris facillime legi possunt.

Neque porro senatus Romanus satis esse duxit tantis honoribus affecisse Constantinum, sed ipsi etiam virtutis gratia primi nominis, ut loquitur Cecilius, titulum decrevit. Sed quid his verbis significetur, non una est omnium opinio. Nonnulli quippe putant designari nomen et titulum Maximi, quod tunc Constantino virtutis gratia decretum est. Verum enimvero 1010A Constantinus Imperator, inquiunt, ibidem Maximus vocatur, sicut postea in nummis, et publicis inscriptionibus. Ad haec vero, plures alii imperatores hunc titulum sibi adrogabant. Verumtamen quia is etiam titulus erat Jovis, hinc suspicantur aliqui in Cecilii textu scribendum numinis, non autem nominis. At quandonam senatus Romanus publico aliquo decreto imperatores suos hoc primi aut secundi numinis titulo honoravit? Nonne haec conjectura probatione saltem aliqua indigebat?

Aliis itaque illa Cecilii verba non alium habere sensum videntur, nisi a Romano senatu datum Constantino primi nominis, hoc est, Imperatoris titulum, quo quidem ille Maximino, longe ante ipsum Caesari facto, deinceps anteponeretur. Atque in hujus sententiae 1010B confirmationem illud proferri potest, quod narrat Eusebius Maximinum eo arrogantiae devenisse; ut primum inter imperatores locum in titulis sibi vindicaret. Senatus vero hunc Constantini virtuti censuit esse tribuendum. Praeterea Cecilius noster declarat hunc ipsum esse nominis titulum, quem sibi Maximinus vindicabat, solus haud dubie, et praeter alios imperatores. Atqui ille profecto hunc titulum adsumpsit primi imperatoris, quandoquidem ante illos omnes, ut jam diximus, creatus fuerat Caesar. Neque dixeris quando illud senatus Romani decretum Maximino nuntiatum est, cum tanto tunc exarsisse dolore, ut inimicitias aperte professus, convicia jocis mixta, ait Cecilius, adversus imperatorem maximum diceret, id est, eum amarulenta irrisione maximum appellaret, ut 1010C hoc convicio insultaret Romano senatui, qui ei primi nominis, sive imperatoris titulum ob virtutem decreverat. Nam Cecilius illum non ejusdem senatus, sed suis verbis maximum nuncupasse procul dubio videtur; quia eximiis suis virtutibus non solum Maximino, sed aliis etiam omnibus antecellebat.

Post haec vero praestantissimus ille vir res in urbe Roma composuit, quemadmodum narrat Cecilius noter, cui Zozimus, Eusebius, aliique suffragantur. Scire autem si cupias quamdiu ad eas componendas Romae manserit, audi, quaeso, Nazarium: Quidquid mali, inquit, sexennio toto dominatio feralis, Maxentii, inflixerat, bimestris fere cura sanavit. Duos igitur circiter menses Constantinus Romae commoratus est, videlicet usque ad 28 diem Decembris anni 312, sicuti 1010D peritiores chronographi adnotarunt. Neque huic opinioni adversantur duae leges, ab eodem Constantino Romae promulgatae 15 kalendas Februarii. Nam in his legibus additum est P. P., id est, in urbe Roma propositae, seu publicatae. At ibi proponi potuerunt, postquam Constantinus jam inde discessisset. Et vero Cecilius noster (cap. 45) haec totidemque verba continenter subjunxit: Hyeme proxima Mediolanum contendit.

Ibi autem promissam Licinio Constantiam sororem suam connubio sociavit. Zozimus vero scribit Constantinum Licinio, Mediolanum accersito, sororem suam Constantiam collocasse, quam antea se datut rum promiserat. Testem alium si desideras, en adest 1011A Anonymus Valesianus, cujus haec sunt verba: «Oppresso Maxentio, cum recepisset Italiam Constantinus, hoc Licinium foedere sibi fecit adjungi, ut Licinius Constantiam, sororem Constantini, apud Mediolanum duxisset uxorem.» Sed de hoc conjugio supra disseruimus.

Atque haec quidem omnia Cecilius noster, nec plura de Constantino Magno memoriae prodidit. Institutum nihilominus sermonem ibi prosecutus, planum omnibus, uti ostendimus, ac manifestum facit, quomodo Licinius postea oppresserit Maximinum, aliosque omnes, ex tyrannorum, crudelissimorumque Ecclesiae persecutorum gente oriundos; ita ut nulla eorum stirps aut radix superstes fuerit. Sed hujusce libri sui initio palam aperteque praedicat Imperatores, 1011B sive ut ille loquitur, principes, Constantinum videlicet 1012A Magnum, ac Licinium a Deo Optimo et Maximo fuisse excitatos, qui rescissis cruentis tyrannorum, et dirissimorum christianae Ecclesiae persecutorum edictis, per totum orbem, imperio suo subditum, summam tamdiuque optatam pacem atque tranquillitatem christianis dederunt. Tum enim exstincta sunt non solum impia illorum in christianos edicta, sed magnifica etiam ac ridicula Joviorum, uti ipse auctor noster ait, et Herculiorum cognomina, quae Diocletianus et Maximianus Herculius, uti superius observatum est, insolenter usurpasse perhibentur. Postremo idem ipse Cecilius nihil sibi magis in votis esse significat, quam ut tunc florescentes Ecclesiae concessam sibi a Licinio et Constantino Magno quietem in perpetuum custodiant.