Caput XLV.

Hyeme proxima. Id est, hyeme quae mortem Maxentii 0370C statim subsecuta est. Atqui Maxentius periit anno 312, 6 kalendas Novembris. Igitur Constantinus Mediolanum profectus est eo anno exeunte, aut sub initium sequentis: quod magis credo. Quippe Nazarius in panegyrico quem Constantino dixit, sic de mora, quam ille Romae traxit, loquitur, ut plane constet, eum illic fuisse per duos menses. Quidquid mali, inquit, sexennio toto dominatio feralis inflixerat, bimestris fere cura sanavit. Probabile autem non est, eum qui sic proximus erat kalendis Januariis, Romam reliquisse illis impendentibus, ut alibi potius quam Romae, procederet consul. Praeterea extat in codice Justiniani imp. lib. XI, tit. 57, lex a Constantino data Romae 15 kalend. Febr. ipso et Licinio tertium consulibus, id est, mense Januario, qui proximus fuit post extinctum Maxentium, ex qua colligi posse videtur, Constantinum Roma digressum non esse ante diem, qua lex illa data dicitur. Quod si ita est, sic accipienda videntur verba Nazarii, ut illa bimestris fere cura, quam componendis rebus 0370D urbanis Constantinum impendisse tradit, eo modo intelligatur, quo sanctus Augustinus in libro ad Donatistas post collationem cap. 33, ait, Aelianum proconsulem causam Felicis episcopi Aptungitani audivisse 15 kalendas Martias, post menses ferme quatuor, quam Caecilianus a Melchiade fuerat judicatus; cum tamen a die 6 nonas Octobris, quo ille judicatus est, usque ad 15 kalendas Martias, quo causa Felicis audita est, intercesserint menses quatuor cum dimidio. Eadem ratione sanctus Leo papa in epistola quinquagesima secunda ad Ravennium Arelatensem et caeteros Galliarum episcopos scribens ait, synodum Chalcedonensem constitisse ex sexcentis fere episcopis, cui interfuisse 630 episcopos constans est omnium ferme scriptorum sententia. Accessit ergo Mediolanum Constantinus sub finem mensis Januarii. Eo vero venit etiam Licinius, uxorem ducturus Constantiam Constantini sororem. Eadem commemorat 0371A et Zozimus, recte adnotans, haec acta post devictum Maxentium, et antequam bellum esset inter Maximinum et Licinium. Quare lapsum esse patet virum doctissimum Joannem Morinum, qui in libro de Ecclesia per Constantinum liberata, pag. 328, scribit, Licinium venisse Mediolanum ad Constantinum post devictum extinctumque Maximinum, ibique Constantiam in matrimonium duxisse. Eo peracto, inquit Zozimus, Constantinus ad Celtas revertitur, Licinius in Illyricum, ut tradit auctor Fragmenti de Constantio Chloro, pag. 473. Sed antequam Mediolano discederent, legem pro Christianis ediderunt, quae paulo post recitabitur.

Existimant viri quidam doctissimi, nuptias Licinii et Constantiae celebratas fuisse Mediolani mense Martio, argumento petito ex lege prima codicis Theodosiani De bonis vacantibus, quae scribitur data a Constantino 6, idus Martias Mediolani, Constantino Aug. III, et Licinio consulibus. Quanquam mensem Martium in Maium esse mutandum in hac constitutione 0371B censet Morinus in libro de Ecclesia per Constantinum liberata, pag. 329, quia, ut inquit ille, Constantinus mense Martio illius anni adversus barbaros pugnavit in Germania. Sane, quod semel heic observasse sufficiat, nihil certi colligi potest ex subscriptionibus legum codice Theodosiano comprehensarum; adeoque ex eis concludi non potest, Constantinum eo tempore in iis locis fuisse, in quibus datae dicuntur. Nam si id certum esset, certum quoque esset, eum intra sex dierum spatium fuisse Heracleae in Macedonia, aut in Thracia, et Mediolani in Italia, cum lex, de qua diximus, data legatur Mediolani 6 idus Martias, et lex prima, De actoribus, Heracleae 3 non. Mart. sub iisdem consulibus. Fortius urget exemplum, quod sumi potest ex l. 2, De poenis, et ex l. 1, Si petitionis socius sine haerede defecerit: quarum prima data dicitur Cabilluno, altera Antiochiae, utraque 12 kal. April. Constantino Aug. IV et Licinio IV, consulibus. Vir doctissimus Jacobus 0371C Gothofredus vidit, difficultatem esse in subscriptione posterioris istius legis, et aut eam pronuntiavit tribuendam esse Licinio, qui Orientem, cujus vertex Antiochia, tenebat, aut reponendum esse nomen Antigoniae prope Stopis in Macedonia, quae Constantino cessit, cum pax inter eum et Licinium constituta est post pugnam Cibalensem. Sed haec non solvunt difficultatem. Nam semper difficile erit istam discrepantiam componere, cum certum sit, Constantinum non potuisse uno eodemque die esse in Gallia et in Macedonia. Rursum quomodo fieri potest, ut idem, qui Cabilluno et Antiochiae fuerit 12 kal. Aprilis, eodem anno 8 idus Martias, fuerit Thessalonicae, et biduo post, id est 6, idus Martias, Romae? Nam id colligitur ex subscriptionibus l. 1, De diversis officiis, et ex l. 2, Ad l. Juliam de vi pub. et privata. Idem deinde idibus Septembris ejusdem anni censendus esset fuisse Romae, et sexto post die apud Naissum in Dacia. Quippe lex prima De jure fisci data dicitur idibus Septembris Romae, et lex prima De Centonariis 0371D 14 kal. Octobris Naisso. Denique idem Constantinus, si haec regula certa esset, fuisset anno sequenti 12 kal. Maias Sardicae, Romae vero ipsis kalendis Maiis, intra spatium dierum duodecim, cum id colligi possit ex subscriptionibus l. 2 et 3 De donationibus. Possent et alia exempla afferri. Sed ista sufficiunt. Unde colligi debet, id quod antea dicebamus, ex subscriptionibus legum codicis Theodosiani nihil colligi posse certi ad signanda loca, in quibus Constantinus habitavit per varia tempora imperii sui; adeoque infirma esse argumenta, quae viri doctissimi hinc sumpserunt, ad confirmandas et constabiliendas conjecturas suas historicas.

Ad hujusmodi casus. In veteri codice legitur, ad hujusmodi causa Licinio collocati. Nostra emendatio bona est. Et saepe in antiquis codicibus reperitur scriptum causa pro casus, ut apud S. Ambrosium epist. 43: In natura casus est, in electione judicium: 0372A pro quo in vetustissimo codice ms. ecclesiae Bellovacensis scriptum est causa, quamvis non bene.

Perintho. Id est, Heraclea. Sic enim vocatur Heraclea Thraciae, ad differentiam aliarum ejusdem nominis urbium, ut recte notavit Henricus Valesius ad librum XXII. Ammiani Marcellini. Menologium Graecorum ad diem decimam Maii: Perinthum urbem Thraciae, quae nunc Heraclea dicitur. Apud Canisium tom. XI, antiquae lectionis pag. 768.

Millia decem et octo. Circa Resiston, qui locus primus occurrit in Itinerario Antonini euntibus ab Heraclea Hadrianopolim, quamquam ibi dicitur abesse M. P. 22 ab Heraclea.

Secundam mansionem. Repraesentanda est rursum scriptura veteris exemplaris, quae sic habet: Secunda mansione tenente destante militibus totidemque collectis. Nos olim conjeceramus legendum esse: Secundam mansionem tenente distantem militibus totidem atque collectis. Postea animadverti conjecturam Britannicam non solum distinctiorem esse, sed veram; ideoque 0372B illam transtuli in textum. Quamquam Columbus non probat ex ea emendatione quod a nobis prolatum fuerat.