69

§ 5. Ἐπειδή πᾶσι προνοητικῶς: Καθ' ὑπερβατόν ἐστιν ἡ σύνταξις πρός τό οἰητέον ἔχουσα τήν ἀπόδοσιν, ἵνα ᾖ τό τέλος, 'οἰητέον, ἐπειδή πᾶσι προνοητικῶς πάρεστιν ὁ Θεός', καί τά ἑξῆς.

Ὡς γάρ εἰ τήν ψυχήν: Ὅρα πῶς ἔνεστι τήν ψυχήν σωματικῶς νοῆσαι, καί πῶς νοεῖ μέρη ψυχῆς εἶναι σωματικῶς· καλῶς γάρ αὐτήν διαπλάττει τῷ λόγῳ.

Τῇ ἀμερεῖ: Ἀμερής ἡ ψυχή οὐχ ἁπλῶς, ἀλλ' ὡς πρός σῶμα ἀμερής· μέρη γάρ αὐτῆς καί τάς δυνάμεις φησίν, ὧν εἰς εἰκόνα τά μέρη τοῦ σώματος ἔσθ' ὅτε παραλαμβάνεται.

Ἀναπτύξεσιν: Ἀνάπτυξιν δέ λέγει ἐξάπλωσιν, ἤτοι σαφήνειαν τῆς ἐγκεκρυμμένης ἐν τῇ λέξει ἐννοίας, τό δέ 'ἀνακαθαίρεσθαι', τό παντοίως τῶν σωματικῶν ἀπαλλάξαι τό θεωρούμενον.

Τά τριττά τῶν σωμάτων σχήματα: Τριττά σχήματα τῶν σωμάτων φησί τό τριχῇ διαστατόν, ὡς εὐθύς σαφηνίζει· καί καλῶς ἐντεῦθεν νοήσεις τό εἰρημένον τῷ Ἀποστόλῳ, «ἵνα (14S_318> γνῶτε τί τό βάθος, καί τί τό ὕψος», καί τά ἑξῆς, ὅπερ τινές εἰς τόν σωτήριον σταυρόν ἐδέξαντο. Σημείωσαι δέ, τί μῆκος, καί βάθος, καί πλάτος ἐπί Θεοῦ.

Νῦν δέ αὐτήν τήν θείαν: Τό ἑνότητα, καί ταυτότητα, καί ἰσότητα, καί ὁμοιότητα, τό αἴτιον τῆς τῶν ὅλων συμπαθείας καί προνοίας καί σωτηρίας αἴτιον ἐκάλεσαν οἱ παλαιοί, ὅπερ καί ἕν ἔλεγον ἑτερότητα δέ καί ἀνομοιότητα τήν εἰς τά μεριστά καί μεταβλητά καί αἰσθητά καί τήν εἰς τά ὄντα δέ, ἤτοι νοητά, δημιουργικήν πρόνοιαν ἐκάλουν, ἀναλόγως τοῖς δηλουμένοις νοοῦντες καί τά ὀνόματα, ὡς καί ἄνω διαφόρως εἰρήκαμεν. Ἄλλοι δέ τήν ταυτότητα καί ἑτερότητα, ἤτοι ταὐτόν καί ἕτερον εἶδος καί στέρησιν εἶπον, ἕτεροι δέ πέρας καί ἄπειρον. (Ὅτι συντάττειν ἐπαγγέλλεται Συμβολικήν θεολογίαν). Ἑνιαῖον δέ πολλαπλασιασμόν φησι τό ἐν οἰκείᾳ ἁπλότητι μένοντα τόν Θεόν, τά ποικίλα καί παντοδαπῆ εἴδη τῆς κτίσεως παραγαγεῖν· πρόοδον γάρ λέγει τήν πρός τό κτίσαι τά ὄντα, οἷον κίνησιν καί ὁρμήν.

§ 6. Ὅμοιον δέ τόν Θεόν: Ἐφ' ἡμῶν οὐκ ἔστιν εἰπεῖν ὅμοιον· τό γάρ σῶμα ἡμῶν ἐξ ὁμοιομερῶν καί ἀνομοιομερῶν συνέστηκεν, ὡς καί Ἀριστοτέλης δείκνυσιν ἐν τῇ ἀρχῇ τῆς Περί ζώων γενέσεως πραγματείας. Ὁ δέ Θεός, ὅ ἐστιν, ὅλως ὁμοίως ἐστίν, ἐπεί τοί γε ἡ θεία Γραφή, ὡς ἀεί τόν αὐτόν ἀναλλοιώτως ὄντα ἀνόμοιον πᾶσί φησιν, ὡς τό· «τίς ἐν θεοῖς ὅμοιός σοι, Κύριε;»· καί πάλιν· «τίνι με ὡμοιώσατε, λέγει Κύριος»· καί αὖθις· «Ἐγώ ὁράσεις ἐπλήθυνα, καί χερσί τῶν προφητῶν ὡμοιώθην», τουτέστιν, αὐτός ἐγώ ἐμαυτῷ, ὡς Εἰρηναῖος λέγει ἐν τοῖς Καθ' αἱρέσεων.

(14S_320> Τῇ κατά δύναμιν μιμήσει: Ἔστι μέν τήν μίμησιν λαβεῖν ἐν τούτοις ἐπί τῆς νοερᾶς καί λογικῆς φύσεως πρός τόν Θεόν ἐπιστρεφομένης, κατά τό «γίνεσθε τέλειοι, καί γίνεσθε οἰκτίρμονες, ὡς ὁ Πατήρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος»· ἅπερ ἐπί Θεοῦ μέν κυρίως καί ὑπέρ πάντα ὅρον καί λόγον, ἐπί δέ τῶν κτισμάτων κατά τήν ἑκάστου δύναμιν ἀναλόγως τῇ φύσει. Ἔστι δέ μίμησιν ἐν τούτοις νοῆσαι καί τήν μετοχήν τῶν ἐν Θεῷ θεωρουμένων ὑπερουσίως, ἥν τά πραχθέντα πρός γένεσιν εἴληφε, τοῦ εἶναι καί τῶν λοιπῶν μετέχοντα, ὧν διεξῆλθον ἐν τοῖς πρό τούτων. Τό δέ εἰπεῖν 'ὅμοια Θεῷ κατά τήν θείαν εἰκόνα', οὐκ ἀναιροῦντός ἐστι τό ἐπί τοῦ ἀνθρώπου τοῦτο εἰρῆσθαι, ἀλλά κατά τόν τῆς μετοχῆς λόγον καί ἐπί τῶν λοιπῶν τήν λέξιν παρῴδησε.

Καί κατά θείαν εἰκόνα: Πῶς τό «κατ' εἰκόνα καί ὁμοίωσιν» νοητέον, ἐνταῦθά φησιν· ὅτι οὐ κατ' εἶδος, ἀλλά κατά τό ἐπεστράφθαι καί τόν νοῦν ἀνατεταμένον ἔχειν πρός τόν Θεόν τόν αἴτιον τοῦ εἶναι καί εὖ εἶναι, ὅπερ ἕτεροι τό αὐτεξούσιον ἐνόησαν, ἐπεί οὐ κατά τήν οὐσίαν ὁ Θεός ὅμοιος τοῖς λογικοῖς· οὔτε γάρ ἡμεῖς ὅμοιοί ἐσμεν ταῖς εἰκόσιν ἡμῶν ταῖς ἐκ κηροῦ τυχόν ἤ χαλκοῦ, ἅτινα ἑτερούσια ἡμῖν ἐστι καί ποσῶς ὅμοια· τά μέν γάρ ὁμοταγῆ, τουτέστι τά τῆς αὐτῆς τάξεως καί οὐσίας, ὡς