33

ἐνυπόστατον τό κακόν, οὔτε ἐν φύσει, ἀλλά κατά στέρησιν τοῦ ἀγαθοῦ γινόμενον, οὔτε ὄν, οὔτε ὡς μή ὄν λογιζόμενον. Καί τοῦτο αἰνίττεσθαι τό ἐν ψαλμῷ τριακοστῷ ἕκτῳ εἰρημένον· «εἶδον τόν ἀσεβῆ ὑπερυψούμενον ὡς τάς κέδρους τοῦ Λιβάνου, καί παρῆλθον, καί ἰδού οὐκ ἦν, καί ἐζήτησα αὐτόν», τουτέστι τόν τόπον αὐτοῦ, «καί οὐχ εὑρέθη»· τοῦτο γάρ δηλοῖ, ὅτι τό κακόν, ἤ καί σφόδρα ἐπαίρεται, ἀλλ' οὖν οὐκ ἔστιν, οὔτε καταλείψει τόπον ἑαυτοῦ, τουτέστιν ἴχνος· ἅμα γάρ τῷ φανῆναι διαλέλυται, μή ἔχον ὑπόστασιν· μή οὖν ὑπολάβοις αὐτόν ἐναντίον λέγειν τι.

§ 19. Τό κακόν οὐκ ἔστιν ἐκ τἀγαθοῦ; Σημείωσαι, πῶς θαυμασίως πλέκει τήν λύσιν ἐκ διαφόρων ἐπιχειρημάτων.

Ὁ τῶν ὄντων σκοπός: Καί γάρ ὁ ὀργιζόμενος, ἤτοι θυμούμενος (ὡς ἐν ὑποδείγματι δέ ὁ λόγος, ὡς δοκεῖ), κακόν τι ποιοῦντος τοῦ πρός ὅν θυμοῦται, πρός τό ἐναντίον τοῦτον μεταγαγεῖν βουλόμενος, τουτέστι τό ἀγαθόν τῇ τοιαύτη κινήσει χρῆται.

Καί εἰ τά ὄντα πάντα: Ἔφημεν ἀνωτέρω, εἰ ὁ Θεός ὑπερουσιως (14S_152> ὤν λέγεται ὡς ἄναρχος καί πάντων αἴτιος, τό ἀντίθετον, ὡς ἔσχατον τῶν ὄντων, καί ἀνούσιον, ὡς ὑπερούσιου τοῦ Θεοῦ, τουτέστιν ἡ ὕλη, καί μή ὄν λέγεται, καί ἐν Θεῷ λέγεται, δι' ἀγαθότητα αὐτοῦ γενομένη, εἰ καί διά τοῦ μεμίχθαι τοῖς αἰσθητοῖς οὐ πάντῃ κακόν, οὔτε πάντῃ ἀγαθόν, ὡς δηλοῖ διά τό ἄστατον· ἔχει μέν γάρ τό κακόν ἐν τῷ ἀστάτῳ μερίδα δέ τοῦ ἀγαθοῦ, ἐπειδή καί ὑπό Θεοῦ παρήχθη, καί ἐν Θεῷ ἐστι· αὐτόκακον (οὐ λέγω ἡ κακία, ἥτις ὡς εἶδος καί ποιότης συμβαίνει τῷ λογικῷ καί ἀποσυμβαίνει, ἀλλ' αὐτό τό ἁπλῶς κακόν) οὔτε ἐν τοῖς οὖσίν ἐστι, τοῖς ὁπωσοῦν ἐφιεμένοις τοῦ ἀγαθοῦ, οὔτε ἐν τοῖς μή οὖσιν, ἀντί τοῦ 'ἐν τοῖς ὑλικοῖς' ὡς νοουμένοις ἐν τῷ ὑπερουσίῳ, ἀλλά καί τοῦ μή ὄντος, ὅ ἐστι τῆς ὕλης, τό κακόν πλέον ἀφέστηκε τοῦ ἀγαθοῦ, καί ἔστιν ἐντεῦθεν εἰκότως ἀνουσιώτερον τῆς ὕλης, τό αὐτό κακόν ὡς πάντῃ οὐδέν ὄν. Τό οὖν ἁπλῶς αὐτόκακον οὐδαμῇ οὐδαμῶς, τό δέ τῆς ὕλης κατ' ἔλλειψιν τῆς ἀγαθότητος, καθό καί ἀναίσθητος καί ἀνείδεος ὁρᾶται· ὅθεν νοήσεις καί τό παρά Ἀβδιοῦ τῷ προφήτῃ εἰρημένον, «καί ἔσονται ὡς μή ὄντες», πρός τούς ἁμαρτωλούς δηλονότι.

Πόθεν οὖν ἐστι τό κακόν: Ἐντεῦθεν ἀντίθεσιν προτιθείς, πλατέως γυμνάζει τήν ὑπόκρουσιν, ὡς ἐξ εὐλογαφανοῦς ἀντιθέσεως· εἰ γάρ μή δοίημεν εἶναί τι τῷ καλῷ ἐναντίον, τουτέστι τό κακόν, οὐκ ὀφθήσεται ἀγαθόν ἡ ἀρετή, ἀλλ' ἀναμίξ ἀδιάκριτα ἔσται πάντα, οὔτε ἀρετῆς ἐπαινουμένης, οὔτε τοῦ ἐναντία ἔσται. Νῦν δέ φησιν ὁ ἀντιθείς, εἰ μή δοίημεν κακόν ἐναντίον (14S_154> τῷ ἀγαθῷ, ἔσται αὐτό τό ἀγαθόν ἐναντίον ἑαυτῷ ἐν τοῖς κατ' ἔλλειψιν τοῦ ἀγαθοῦ ἁμαρτάνουσιν· ἀλλά καί πρό τῆς ἐνεργείας τῆς ἀρετῆς τοῦ ἐναρέτου ἀνθρώπου ὁρῶμεν ἐν τῇ ψυχῇ αὐτοῦ διακεκριμένας τῆς ἀρετῆς τάς κακίας· ὅταν μέν γάρ τό λογικον μέρος τῆς ψυχῆς τά οἰκεῖα ἐνεργῇ, εἰς οὐδέν τῶν ἀγαθῶν ἐμποδίζεται, ὅταν δέ τό ἄλογον μέρος τῆς ψυχῆς, ὅπερ μέμικται ὕλη καί σώματι, ἐπικρατῇ, τότε ἐμποδίζεται τό λογικόν οἰκείως ἐνεργεῖν. Κακύνεται οὖν τό ἄλογον ἐκ τῆς πρός τήν ὕλην ἐπιμιξίας, τό δέ λογικόν οὐ τῷ μεμίχθαι τῇ ὕλη, ἀλλά τῷ νεύειν εἰς ὕλην, τουτέστι τῷ ἐνδιδόναι τῷ ἀλόγῳ καί μή κρατεῖν αὐτοῦ, κακύνεται, ὡς ὄμμα σκότους ὄντος, κωλύεται ὁρᾷν· οὐ δείκνυσιν οὖν τοῦτο, εἰ ὑφέστηκε τό αὐτόκακον· οὐ γάρ τό τινι κακόν, τοῦτ' ἔστι τό αὐτόκακον, ἀλλα καί κακία ἐστίν εἶδος οὖσα καί συμβεβηκός τοῦ κακοῦ· ταῖς γάρ προσθήκαις καθίσταται εἰς τό τόδε τι εἶναι, οἷον ἀδικία μέν ψυχῆς ἐστι πονηρία, καί πάλιν,. τῆς ἀδικίας εἴδη πρός τήν τῆς ὀρέξεως ὕλην, ἡ μέν γάρ περί χρήματα, ἡ δέ περί τιμάς συμβαίνει. Γίνεται δέ καί κατά προσθήκας εἴδη κακῶν καί ἀπό τῶν μερῶν τῆς ψυχῆς· δειλία μέν γάρ ἧ θρασύτης ἀπό τοῦ θυμικοῦ, ἀκολασία δέ ἡ ἡλιθιότης ἀπό τοῦ ἐπιθυμητικοῦ. Γίνεται δέ καί ἀπό τῶν ἐνεργειῶν εἴδη κακῶν· ἡ μέν γάρ δειλία οἷον περί τό ὁρμᾷν ἐστιν ἔλλειψις, ἡ δέ θρασύτης περί τό ὁρμᾷν ὑπερβολή, ἡ