42

οὐρανοῦ, γῆς, ἀέρος, ὕδατος, ζώων, ἀστέρων, οὔτε ποιοῖ, ἀλλ' ἐξ ἑτέρου κοσμεῖται εἰς ταῦτα. Ὡς οὖν οὐδέν οὖσα τῶν ὄντων ἐπ' αὐτῇ, εἴδους φασί καί ποιότητος, μόνον δέ δυνάμει οὖσα ταῦτα, τουτέστιν εἰς εἶδος καί ποιότητα ἐνεχθῆναι δυναμένη, οὐ μήν ἐνεργείᾳ τι οὖσα τούτων, εἰκότως μή ὄν ἐστι, καθ' ἑαυτήν ἐνεργείᾳ μή οὖσα, διό καί ὡς ἀνείδεος καί ὡς ἄποιος, καί μή ὄν, καί ὡς πάντων ἐνδεής, ἐκλήθη κακόν παρ' αὐτῶν. Ταῦτα οὖν λύων ὁ θεῖος ∆ιονύσιός φησι· Πῶς ποιήσει κακόν ἡ ὕλη, ἡ παντελῶς μή οὖσα τῇ ἐνεργείᾳ; τό γάρ ποιεῖν ἐνεργείας ἐστίν· ἀλλά μηδέ πάσχειν τι δυναμένη, καθ' ἑαυτήν μόνον οὖσα· ἐξ ἑτέρου γάρ καθ' ἡμᾶς κοσμεῖται εἰς εἶδος καί ποιότητα· οὐ πάσχει οὖν καθ' ἑαυτήν οὖσα. Εἰ δέ μή ὄν αὐτήν λέγετε, ὡς παντελῶς οὐδέν οὖσαν, οὔτε κακόν ἔσται οὔτε ἀγαθόν· εἰ δέ ἐστί τι ὄν, ἤ ἐκ Θεοῦ ἐστιν ἤ ἐξ ἑαυτῆς, ἤ ἐξ ἑτέρας ἀρχῆς, καί αὐτή καί ὁ Θεός· εἰ δέ ἀναγκαῖον ἡ ὕλη, ὡς συμπληρωτικόν κόσμου, πῶς κακόν ἡ ὕλη; Ὅρος γάρ ἀναγκαίου, ἀΐδιον, ἀληθές, ὡς ὠφέλιμον, οἵα ἐστίν ἡ ἀρετή ὠφελοῦσα. Ἄλλο οὖν τό κακόν, καί ἄλλο τό ἀναγκαῖον.

Τό γάρ κακόν, ᾖ κακόν: Ἀνατρέπων τάς δόζας τῶν λεγόντων (14S_194> κακόν εἶναι τήν ὕλην, φησί· Πῶς οὖν ἐξ ὕλης γεννᾶται καί τρέφεται ἡ ἔκφυσις τῶν ἀπό γῆς, φυτά καί ζῶα; καί ταῦτα γάρ ἐξ εἴδους καί ὕλης εἰσί. Τό οὖν αὐτόκακον πῶς γεννᾷ καί τρέφει, καί οὐκ εὐθύς φθείρει καί φθείρεται; αὕτη γάρ ἕξις τοῦ κακοῦ. Ἀλλ' οὔτε, ὡς ἔφημεν ἄνω λέγειν τινάς, ἐφέλκεται εἰς κακίαν τάς ψυχάς ἡ ὕλη διά τοῦ ἀλόγου μέρους τῆς ψυχῆς, διά τοῦ σώματος μεμιγμένη τῷ ἀλόγῳ τῆς ψυχῆς· πολλοί γάρ ἐκράτησαν τοῦ τοιούτου μέρους, ὡς οἱ ἅγιοι τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδή δέ ἔνιοι τῶν Ἑλλήνων φασί, διά τοῦτο τόν οὐρανόν καί τά ἄστρα μή φθείρεσθαι, διά τό ἐκ τοῦ καθαρωτέρου τῆς ὕλης γενέσθαι, τά δέ προσεχῆ τοῖς φθαρτοῖς σώμασιν ἐκ τῆς ὑποστάθμης καί παχυτέρας ὕλης λέγουσι γενέσθαι, ἀναγκαίως καθ' ὑπόβασιν τῶν κτισθέντων, ἐσχάτην οὖσαν, ἀποβῆναι τοιαύτην· διό καί φθείρονται τά κατώτερα καί ἀστατοῦσι, μή δυνάμενα ἰδρῦσθαι καί βεβαίως ἔχειν ἐφ' ἑαυτοῖς, ὡς ὁ οὐρανός καί τά ἄστρα. Εἰ οὖν ἀναγκαίως οὕτω γέγονε, πῶς ἡ ὕλη κακόν, ἔχουσα καθ' ἡμᾶς ἐν ἑαυτῇ τό ἀναγκαῖον; Οὐκ οὖν οὐδαμῶς ἡ ὕλη κακόν.

29. Ἡ στέρησις κατά δύναμιν: Ἡ στέρησις οὔκ ἐστιν ὑπόστασίς τις, ἀλλά περί τό ἐστερημόνον τοῦ πεφυκότος καί ἐπιβάλλοντος εἴδους γίνεται, ὡς καί ἐνταῦθα· μερικῶς γάρ τῆς στερήσεως οὔσης ἐν τῇ ὕλῃ τοῦ εἴδους, ἔσται τοῦ ἀγαθού τι ἐν αὐτῇ, καθό καί εἴδους καί κόσμου ἐρᾷ, καί δέχεται ταῦτα ὡς ἀγαθά. Τό δέ αὐτόκακον οὔτε ἀγαθοῦ μετουσίαν δέχεται, διό οὔτε ἐστίν· ἡ γάρ παντελής στέρησις καί αυτό τό ὑποκείμενον σῶμα φθείρει, ὡς μηδέ νόσον ἔτι ὑπομεῖναι· ὅθεν καί ἀδύναμον αὐτήν εἶπεν· ἡ δέ μερική, ὡς ἔχουσά τι τοῦ ἀγαθοῦ, δύναμιν λέγεται ἔχειν.

Ἀλλά καθό οὐ παντελής: Ὅρος σύντομος τοῦ κακοῦ, ὅτι (14S_196> οὐ κατά φύσιν, ἀλλά κατά μερικήν ἔλλειψιν τοῦ ἀγαθοῦ ἐστι.

§ 30. α. Καί τῆς ὅλης αἰτίας: Ὅλην αἰτίαν τήν τῶν ὅλων φησι. Τό δέ μερικόν εἴρηκεν, ἵνα τό καθόλου ἀνέλῃ· παντελής γάρ ἔλλειψις τό μή εἶναι συνίστησιν.

Οἶδεν ὁ Θεός τό κακόν: Καί τά λεγόμενα κακά οἶδεν ὁ Θεός ἔσθ' ὅτε ὡς ἀγαθά. Κακά δέ νῦν φησιν, οἷον πολέμους, νόσους παιδευτικάς, θανάτους καί τά τοιαῦτα· νομίζονται γάρ ἡμῖν κακά, εἰσί δέ δυνάμεις ἀγαθοποιοῦ αἰτίας· καί γάρ διά τῶν εἰρημένων μετάνοια καί ἐπίγνωσις Θεοῦ καί εὐσεβείας τοῖς πλείοσιν ἐγένετο πρόφασις· καί ἐν τοῖς προφήταις ἡ κακία παιδεία λέγεται. Ἀνάγνωθι τό κβ ' κεφάλαιον.

β. Παρ' αὐτῷ αἱ αἰτίαι: Αἰτία τοῦ ἐν τῷ ἀσελγαίνειν κακοῦ ἡ ἐπιθυμία παρά λόγον κινηθεῖσα. Ἀλλ' αὐτή ἡ ἐπιθυμία δύναμις ἀγαθοποιός λογικοῖς μέν πρός τό δι' αὐτῆς πρός τό ὄντως ἀνατείνεσθαι ἀγαθόν, ἀλόγοις δέ πρός ὄρεξιν τῶν ἐπιτηδείων τῆς οἰκείας διαμονῆς.