2

μή μόλις τῷ ἀκροτάτῳ ἄνθει τοῦ νοῦ τήν περί Θεοῦ ἀγνωσίαν, ὅτι ποτέ ἐστι διά τῆς εἰλικρινοῦς εὑσεβείας, ἀλαλήτως συννοεῖν δυνάμενος; ,

Ἐννοῆσαί τι περί τῆς ὑπερουσίου: Ὑπερούσιος ὁ Θεός, ὡς ὑπέρ πᾶσαν οὐσίαν θεωρούμενος, εἴτε νοητήν, εἴτε νοεράν, πολλῷ δέ μᾶλλον αἰσθητήν.

Ὑπερουσιότητος: Εἰ οὐσία λέγεται παρά τό εἶναι, τό δέ εἶναι παραγωγῆς τινος ἔννοιαν ὑπογράφει, οὐκ ἄν λέγοιτο κυρίως οὐσία ἐπί Θεοῦ. Πάσης γάρ οὐσίας ὑπέρκειται ὁ Θεός. Οὐδέν τι τῶν ὄντων ὤν, ἀλλ' ὑπέρ τά ὄντα καί ἐξ οὗ τά ὄντα· ἡ γάρ τοῦ μόνου Θεοῦ πᾶσιν ἀπόκρυφος θεότης θεαρχική δύναμίς ἐστιν, ἄρχουσα τῶν λεγομένων θεῶν, εἴτε ἀγγέλων, εἴτε ἁγίων ἀνθρώπων, καθά καί δημιουργός ἐστι τῶν ἐκ μεθέξεων γινομένων θεῶν ἡ τῷ ὄντι ἐξ ἑαυτῆς καί ἀναιτίως αὐτοθεότης οὖσα.

Αὐτῇ τήν ὑπερούσιον; Μόνῃ γάρ αὐτῇ τῇ θεότητι τά καθ' ἑαυτήν, ὡς ἔχει φύσεως, ἐπιστητά.

Λογίων ἀκτίς: Καλῶς εἶπεν ἀκτίς καί οὐχ ἥλιος· ὥσπερ γάρ τῷ ἡλίῳ ἐνατενίσαι οὐ δυνάμεθα, ἀλλ' ἴσως ταῖς περί αὐτόν ἀκτῖσιν, οὕτω Θεόν αὐτόν νοῆσαι οὐ χωροῦμεν.

Τῇ περί τά θεῖα σωφροσύνῃ: Οὐ γάρ κατατολμητέον θεολογίας, ἀλλά σωφρονοῦντι λογισμῷ μετιτέον τήν περί τό Θεῖον σέβας ὁσιότητα, μόνα φθεγγομένους καί πρός ἑρμηνείαν ἄγοντας ἐκεῖνα τά περί τοῦ Θεοῦ κατά τήν Γραφήν χρησμῳδηθέντα, ὡς πρό μικροῦ εἶπεν.

Ἀληθεστάτῃ θεολογία: Ὅρα πῶς ἀληθῆ θεολογίαν καλεῖ τήν τοῦ θείου Παύλου Γραφήν αὐτός γάρ ἐστιν ὁ λέγων, ὅτι 14S_018 κατά τό μέτρον τῆς ἑκάστου δυνάμεως ἡ παρά Θεοῦ χορηγεῖται σαφῶς ἔλλαμψις· ὥσπερ καί ὁ Κύριος δηλοῖ λέγων τοῖς τελειοτέροις μαθηταῖς· «ὑμῖν δέδοται γνῶναι τά μυστήρια τῆς βασιλείας», ἅτε καί νουνεχέστερον προσέχουσι τοῖς θεσπιζομένοις. Οὐ μόνον δέ τοῦτο περί ἀνθρώπων φησί διαλέγεσθαι ὁ μέγας ∆ιονύσιος, ἀλλά καί περί τῶν ἀγγέλων, οὕς εἴωθεν ὀνομάζειν κατά τινας τῶν τῆς ἔξω φιλοσοφίας νόας, οἵτινες τῶν ἄνω ταγμάτων νόες εἴρηνται, ὡς τό πᾶν νοῦς οὐσιωμένως ὄντες, καί πάντα νοοῦντες, ἑνιαίως τά ἐκ Θεοῦ ρέοντα προσεχῶς εἰς αὐτούς· ὅθεν καί ὅλοι ὅλως κατομματοῦσθαι λέγονται ἐν τοῖς ἁγιωτάτοις χερουβίμ.

Ἀνακαλύπτεται τά θεῖα: Σημείωσαι, ὅτι καί οἱ ἄγγελοι κατά τήν οἰκείαν ἀναλογίαν τῆς θεογνωσίας ἀξιοῦνται.

Ἐν σωστικῇ δικαιοσύνῃ: ∆ιά τοῦτο, φησίν, ἑκάστῳ κατά τήν αὐτοῦ δύναμιν ὁ Θεός ἀποκαλύπτει, οὐχ ὅτι φθονεῖ τοῦ πλείονος, ἀλλά διά τό σῶσαι τήν ἐν τῇ μετρήσει τῆς θεογνωσίας δικαιοσύνην· δικαιοσύνης γάρ ἴδιον τό κατ' ἀξίαν ἐπιμετρεῖν ἑκάστῳ· τοιγαροῦν ἀμέτρητος μέν ἡ περί Θεοῦ γνῶσις, ἡμεῖς δέ μέτρων δεόμεθα· εἰ γάρ ἀμέτρως ἡμῖν ἀπεκαλυπτετο, οὐκ ἄν ἑσώθημεν, ὡς οὐδέ σωματικός ὀφθαλμός ὅλον ἥλιον δεχόμενος.

Τήν ἀμετρίαν θεοπρεπῶς: Ἀμετρίαν νῦν λέγει αὐτό τό Θεῖον καί τήν αὐτοῦ κατά τό δυνατόν ἔλλαμψιν.

Ὥσπερ γάρ ἄληπτα: Τό ἀκατάληπτον τῆς περί Θεόν γνώσεως ἐντεῦθεν παρίσταται· εἰ γάρ οὐδέ τά ἁπλά καί ἀσχημάτιστα, κἄν οὐσίαι τινές ὦσι, ταῖς αἰσθήσεσιν ὑποπίπτουσιν, 14S_020 ὡς ἄγγελοι καί ψυχαί τοῖς σωματικοῖς, πόσῳ μᾶλλον ὑπερέχει ὁ Θεός, ὁ μήτε οὐσία, ἀλλ' ὑπέρ οὐσίαν, μήτε ἁπλοῦς, ἀλλ' ὑπέρ ἁπλότητα, μήτε νοῦς, ἀλλά καί ὑπέρ νοῦν, μήτε ἑνάς, ἀλλά καί ὑπέρ ἑνάδα, καί οὔτε ὅρῳ τινί περιγραφόμενος, ἀλλ' ἀοριστίᾳ τῶν ὄντων ἀφειμένος; Ἀκούων οὖν ἐν τῇ Γραφῆ μορφήν Θεοῦ; καί 'εἶδος', καί 'πρόσωπον', δι' ἀναγωγῆς καί ὑπέρ τά σώματα ἀξίως Θεοῦ νόει· 'ἑνότητα' δέ ἀκούων, μή διαφόρων τινῶν πρός ἕνωσιν συνδρομήν