3

νοήσῃς, οὐ γάρ περί τοιούτων ὁ λόγος νῦν, ἀλλά περί Θεοῦ, τοῦ μήτε ἀρχῆς ἀριθμῶν ὄντος καί ἀσυνθέτου, ἀλλά καί ὑπέρ τά μονοούσια ἡνωμένου.

Ἑνοποιός: Ἐντεῦθεν μετά τό ἐξελθεῖν πάντων τῶν ἐν τοῖς οὖσι τά περί Θεοῦ, λοιπόν τῷ μέτρῳ τῆς ἡμετέρας γλώσσης ἀκολουθῶν (οὐ γάρ ὑπερβῆναι ταύτην δυνατόν ἡμῖν), ἐξ αὐτῶν δοξάζει τόν Θεόν, ἐξ ὧν αὐτόν ἐξεῖλε· καί ἑνάδα φησίν, ἀλλ' ἑνοποιόν τῶν ἑνάδων, τουτέστι, δημιουργόν τῶν ἁπλῶν οὐσιῶν, οἷον ἀγγέλων καί ψυχῶν· καί νοῦν ἀνόητον ἀντί τοῦ μή νοούμενον ὑπό τινος νοῦ· εἰ γάρ τό ὅμοιον ὑπό τοῦ ὁμοίου γινώσκεται, ἐχρῆν οὖν, εἰ νοῦς ἦν, ὑπό τῶν νοῶν νοεῖσθαι. Ἀλλά τίς ἔγνω νοῦν Κυρίου; Οὐκοῦν νοῦς ἐστιν ὑπέρ νοῦν, καί ὄνομά ἐστι τό ὑπέρ πᾶν ὄνομα· καί «τό ὄνομα γάρ μου», φησίν, «οὐκ εἶπον αὐτοῖς»· διό καί ἀνώνυμος πᾶσιν. Ἀλλά καί οὐδέ ὤν ἐστιν· εἰ γάρ αὐτός τά ὄντα ἐκ τῶν μή ὄντων δημιουργεῖ, οὐκ ἄρα τῶν ὄντων ἐστιν, ἀλλ' ὑπέρ τά ὄντα. Ἐάν δέ λέγη, «Ἐγώ εἰμί ὁ ὤν", ἀξίως νόει ἄναρχον καί ἀτελεύτητον, ἀλλά καί ἀνεξερεύνητον.

§ 2. Ὅ,τί ποτέ ἐστιν ἐπιστήμη: Μόνος γάρ ὁ Θεός αὐτός τά περί ἑαυτοῦ ἐπίσταται, ἐπιστητῶς καί κυρίως εἰδώς ἑαυτόν ὡς ἔστι, τοῖς δέ ἑξῆς ἅπασιν ἀνεπίγνωστος ὤν κατ' αὐτό, τό τί ἐστι καί καθ' ὅ ἐστιν. «Οὐδείς γάρ γιγνώσκει τόν Πατέρα, εἰ μή 14S_022 ὁ Υἱός, καί τόν Υἱόν, εἰ μή ὁ Πατήρ»· γιγνώσκων γάρ ὁ Πατήρ τήν ἑαυτοῦ προσκυνητήν εἰκόνα, τουτέστι τόν Υἱόν, γιγνώσκει καί ἑαυτόν. Τό αὐτό καί περί τοῦ ἁγίου Πνεύματος· «οὐδείς γάρ οἶδε τά τοῦ Θεοῦ, εἰ μή τό Πνεῦμα τό ἐκ τοῦ Θεοῦ». Πάντα τοίνυν, ὅσα περί Θεοῦ θεωρεῖ ὁ μακάριος οὖτος ἀνήρ, περί τῆς σεβασμίας Τριάδος νοεῖ.

Ἀπειρίαν: Τό πεπερασμένον καί περιληπτόν ἐστιν εἰκότως, ὑφ' οὗ καί πεπέρασται· εἰ δέ ὁ Θεός τῶν ἁπάντων ἐστί τόπος, οὐ σωματικῶς, ἀλλά δημιουργικῶς (τόν γάρ οὐρανόν καί τήν γῆν καί τά πάντα αὐτός πληροῖ καί ἔξω τούτων ἐστί), δῆλον ὅτι ἀπειρία ἐστί, τουτέστι πέρας οὐκ ἔχουσα δύναμις.

Οὐ μήν ἀκοινώνητον: Τουτέστι τά πάντα τῆς αὐτοῦ μετέχουσι κοινωνίας καί σωτηρίου προνοίας.

Τήν ὑπερούσιον: Πῶς ποτέ μέν οὐσίαν τό Θεῖον καλεῖ, ποτέ δέ ὑπερούσιον, ὥσπερ νοῦν ἀνόητον, καί ὄνομα τό ὑπερ πᾶν ὄνομα, οὕτω καί οὐσίαν ὑπερούσιον.

Ἐπιβάλλοντας: Ὧν γάρ τήν κατάληψιν δέδωκεν ἡμῖν ὁ Θεός, τούτοις ἐπιβάλλειν προσήκει τόν ἡμέτερον νοῦν, καί μηδέν πέρα τῆς ἡμετέρας ἀσθενείας ζητεῖν· οἷον, ὅτι ἀγαθός, ὅτι δημιουργός, ὅτι φιλάνθρωπος, καί τά ἑξῆς, τό δέ, τίς ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ, μή πολυπραγμόνει.

Ἀδυνάτως ἀπαυθαδιαζομένους: Καλῶς τό ἀδυνάτως· κἄν γάρ ἐπιχειρήσειέ τις, οὐκ ἐφικνεῖται μέν, μόνον δέ, τάς νοεράς ὄψεις ἀμαυρούμενος, καί τοῦ ὄντος ἐκπίπτει φωτός, ὡς ὁ φιλονεικήσας ὅλον ἥλιον τῷ σωματικῷ δέξασθαι ὀφθαλμῷ, ὅπερ αἱ θεῖαι καί νοηταί δυνάμεις αἰνιττόμεναι, χερουβίμ καί σεραφίμ 14S_024 τά πρόσωπα καλύπτουσι, δηλοῦντα μή προσερίζειν τῇ ὑπέρ αὐτούς θεωρίᾳ μή δεδομένῃ αὐτοῖς. Καί τοῦτό ἐστι τό, «Θεόν οὐδείς ἑώρακε πώποτε». Ὅθεν οἱ θεόσοφοι δόξαν Θεοῦ, ἀλλ' οὐ Θεόν ἑωρακέναι φασί.

§ 3. Τό μέν ὑπέρ νοῦν: Σαφῶς ἐκ τούτων ἔστι λαβεῖν τήν Ἀρείου καί Εὐνομίου μανίαν, οἵ καί τεχνολογεῖν τήν ἄρρητον καί ὑπερούσιον οὐσιαν τοῦ Μονογενοῦς ἐθάρρησαν. [Ὑπέρ νοῦν γάρ ἐστι τό τῆς θεαρχίας, ἤγουν τῆς παμβασιλίδος καί ἀκατονομάστου οὐσίας τό ἀκατάληπτον].

Τῆς θεαρχίας: Θεαρχίαν καλεῖ πανταχοῦ τήν παμβασιλίδα Τριάδα διά τό καί τῶν λεγομένων θεῶν ἄρχειν, ἀγγέλων φημί καί ἁγίων, ὡς προειρήκαμεν. Κρύφιον δέ τό περί τῆς ἀκατονομάστου ἐκείνης οὐσίας ἀκατάληπτον, ὅπερ μετά μικρόν φησι σώφρονι σιγῇ καί ἀνωτέρω, ὡς θεμιτόν αὐτῷ, καί ἱεροπρεπῶς.