52

Εἰς τό αὐτό. Πῶς ἀνωτέρω εἰπών, οὔτε ἦν, οὔτε ἐστίν, οὔτε ἐγένετο, οὔτε γίνεται, οὔτε γενήσεται, ἐνταῦθά φησιν, ἐπ' αὐτοῦ καί τό ἐστί, καί τό ἔσται, καί τό ἐγένετο, καί τό γίνεται, καί γενήσεται κυρίως ὑμνεῖται; ἆρα ἐναντίως ἑαυτῷ λέγει ὁ ἅγιος ∆ιονύσιος; Μή γένοιτο. Ἄνω μέν γάρ αὐτόν δημιουργόν εἶπε πάσης ὑπάρξεως, ὑποστάσεως, οὐσίας, φύσεως καί τοῦ χρόνου· εἰκότως οὖν ἐπί αὐτοῦ τό 'ἦν' ἔταξε καί τά ἕτερα, ἵνα νοήσῃς, ὅτι οὔτε ἀπό χρόνου, οὔτε ἐν χρόνῳ, οὔτε μετά χρόνον ἤρξατο ὁ Θεός, ἀλλ' ὅτι καί αὐτοῦ τοῦ εἶναι ἀνώτερός ἐστι. Ἐν αὐτῷ, γάρ εἶπε, τό εἶναι· ἐνταῦθα δέ, ἐπειδή κατά πᾶσαν ἐπίνοιαν εἶπεν αὐτόν πολλαπλασιάζεσθαι, δικαίως εἶπεν, ἐπ' αὐτοῦ καί τό ἦν, καί τό ἔσται, καί τά ἑξῆς, ἵνα, οἷον καιρόν ἤ χρόνον ἐπινοήσῃς, ἐκεῖ τόν Θεόν εὑρήσεις, καί ὑπέρ τά ὄντα καί προόντα, καί αὐτῶν καί τῶν ὄντων αἴτιον καί δημιουργόν, καί οὐδέν ἐξ αὐτῶν ὄντα, ὥσπερ λέγομεν, ὅτι οὐδέν τῶν ὄντων ἐστί, καί ἐν τοῖς πᾶσίν ἐστιν.

Καί οὐδέν ἐστι τῶν πάντων: Πρός τό 'πάνσχημος' τό (14S_240> 'ἄμορφος', διά τό ὑπέρ ἀσωματίαν καί ὑπέρ ἀϋλίαν εἶναι, οὐ μεμορφωμένον πρός τι τῶν ὄντων, πρός δέ τό 'πανείδεος' τό 'ἀκαλλής'. Ἀκαλλῆ δέ λέγει, ὡς καί τοῦ κάλλους ἐξ αὐτοῦ γεγονότος, αὐτοῦ δέ καί ὑπέρ κάλλους ὄντος. Αἱ δέ χρήσεις, «καί εἴδομε αὐτόν, καί οὐκ εἶχεν εἶδος, οὐδέ κάλλος», καί τά ἑξῆς.

Εἰ γάρ ὁ καθ' ἡμᾶς ἥλιος: Κάτω ἐν τῷ τέλει τοῦ ἑξῆς λόγου, ἤτοι τοῦ ἕκτου κεφαλαίου, ὅπου τό σημεῖον δείκνυσιν, ὅτι οὐδέν ἀφ' ἑαυτοῦ ποιεῖ ὁ ἥλιος, ἀλλ' ἐκ τῆς πάντων αἰτίας καί ἀρχῆς, ἥτις ἐστίν ὁ Θεός. Καλῶς δέ ἀπέδειξεν ἐκ τοῦ ἡλίου τό περί Θεοῦ νοούμενον· ὥσπερ γάρ αὐτός εἷς ὤν ὁ ἥλιος, πάντα τά αἰσθητά ζωογονεῖ καί τρέφει καί αὔξει καί ἐναλλάττει, τουτέστιν ἀπό μικρῶν μεγάλα ποιεῖ, ἤ καί ἀπό σπόρου τό ἐξ αὐτοῦ φυόμενον βλαστόν ἤ δένδρον, καί ἐν πᾶσι τοῖς ὁρωμένοις ἐστί, μηδέν ἐξ αὐτῶν ὑπάρχων, οὕτω καί ὁ Θεός καί αὐτοῦ τοῦ ἡλίου καί πάντων τῶν αἰσθητῶν καί τῶν νοητῶν καί τῶν νοερῶν ὤν αἴτιος, οὐδέν ἐκ τῶν ὄντων ἐστί, καί ἐν τοῖς πᾶσίν ἐστι· αὐτοῦ γάρ τά πάντα μετέχει· διό καί ἡ Γραφή «δικαιοσύνης Ἥλιον» αὐτόν ὀνομάζει.

Παραδείγματα: Τά παραδείγματα, ἅτινα καί ἰδέας καλοῦσιν, ἤδη μέν καί ἀνωτέρω ἐδηλώσαμεν, ὅπως ὁρίζονται, ὅτι ποίησιν αὐτοτελῆ ἀϊδιον τοῦ ἀϊδίου Θεοῦ τήν ἰδέαν, ἤτοι τό παράδειγμα, φησί· καί ἐνταῦθα μέντοι σαφηνίζει ὁ μέγας ∆ιονύσιος τήν Γραφήν, προορισμούς καλῶν τάς ἰδέας, αἰνιττόμενος τόν θεῖον Παῦλον, ὅς ἐν τῇ πρός Ρωμαίους φησίν· «οὕς δέ προώρισε, τούτους καί ἐκάλεσε»· καί ἑτέρωθι· «προορίσας ἡμᾶς ἐν τῷ θελήματι αὑτοῦ»· θέλημα γάρ καί προορισμόν τά παραδείγματα καί τάς ἰδέας λέγει. Παράγει μέντοι καί τόν μακάριον Κλήμεντα, τόν Ρώμης ἐπίσκοπον, οὗ μέμνηται ὁ Ἀπόστολος, (14S_242> εἰπόντα, 'ἐν τοῖς οὖσιν εἶναι παραδείγματα ἀρχηγικώτερα, οἷον τῶν πρός τι'. Σαφέστερον δέ οὕτως ἔσται τό λεγόμενον· ἔστι τις δόξα γραμμῇ ἀπεικάζουσα τά πάντα, καί τῆς γραμμῆς τό μέν ἄνω μέρος τοῖς νοητοῖς ἀποδιδοῦσα, τό δέ κάτω τοῖς αἰσθητοῖς. Καί τούτων, τοῖς μέν ἀρχηγικωτέροις, ἅπερ εἰσί τά ἰδίως νοητά, τό πρῶτον καί ἀνώτερον μέρος, τοῖς δέ ἐκ τῶν νοητῶν, τό μετ' ἐκεῖνο· εἶθ' οὕτω καθ' ὑπόβασιν τῆς γραμμῆς, τά ἄλλα· δεῖξαι γάρ θέλει ἡ τοιαύτη δόξα, μή τῆς ἀξίας τῆς αὐτῆς εἶναι τά πάντα, ἀλλ' ἐξ ἀλλήλων ἔνια γενόμενα, οἷον τά ὑφειμένα εἴδη, τῶν καθολικῶν ἐν δημιουργίᾳ καί ἀρχῶν, ἅς καθολικάς ἀρχάς ἀρχηγικώτερά φησι. Τόν οὖν ἱερόν Κλήμεντά φησι λέγειν, εἶναι καί ἐν τοῖς ποιήμασι παραδείγματα γενικώτερα, ἤτοι ἰδέας τῶν πρός τι, ἀντί τοῦ τῶν ὑποβεβηκότων εἰδῶν τῶν πρός τι τῶν ὑπερβεβηκότων ὑπόδειγμα ὑποστάντων, οἷον τό ἔνυλον πῦρ πρός τό αἰθέριον· ἀλλ' οὐ ταῦτα κυρίως ἰδέας φησίν ὁ μέγας ∆ιονύσιος, ἀλλά τάς νοήσεις τοῦ Θεοῦ· κἄν γάρ λέγηται παραδείγματα ἐν κτίσει, ἀλλ' οὐ προσκυτητά, ὥς φησι Μωϋσῆς. Ποῦ δέ ταῦτα εἶπεν ὁ ἅγιος Κλήμης, οὐκ ἐδήλωσε.