59

πατρί· ἤδη γάρ ἔδειξε μήτε ὄν, μήτε ἐν τοῖς οὖσι τό κακόν, ἀλλά περί τῶν ἐν οὐσίᾳ ὄντων, οἷον ἀγγέλων καί τῶν λοιπῶν κτισμάτων, καθώς καί προεῖπεν, ὧν τήν γνῶσιν οὐκ ἐκ τοῦ μανθάνειν αὐτά, ὁποῖά τινά εἰσιν, ἔχει· τοῦτο γάρ ἐδήλωσεν εἰπών· Οὐκ ἐκ τῶν ὄντων τά ὄντα μανθάνων, καί τό, Οὐ κατ' ἰδέαν ἑκάστοις ἐπιβάλλων, ἀλλ' ὡς ποιητής τούτων τήν εἴδησιν τῶν οἰκείων ἔργων προέχει, εἰδώς ὅπως αὐτά, καί ἐφ' οἷς παράξει πρός γένεσιν, ὧν ἡ παρατροπή καί ἔλλειψις, ἤγουν ἡ ἀποτυχια καί ἀδυναμία, τό κακόν εἰσάγει, τῇ στερήσει τοῦ κατά φύσιν τό παρά φύσιν ποιοῦσα· πρός τοῦτο γάρ τό τοῦ φωτός παρήγαγεν ὑπόδειγμα· τῇ γάρ τούτου στερήσει τό σκότος παρυφίσταται, καί αἰτίαν ἔχει τήν ἀπουσίαν τῆς τοῦ φωτός φύσεως, ὥσπερ καί τῶν στερήσεων αἱ ἕξεις ἀρχηγικώτεραι τυγχάνουσι, καί ὡς ἄν τις εἴποι, αἰτίαι. Ἐνταῦθα οὖν ὁ πατήρ περί τῶν ὑπό Θεοῦ εἰς γένεσιν ἀχθέντων καί τῆς ἑκάστου τούτων φύσεως τόν λόγον ποιεῖται, ἅ καί προϋφεστάναι ἐν τῷ Θεῷ κατά πρόγνωσιν καί τό προωρίσθαι εἴρηκε.

Καί οὐσίαν προέχει: Ὅτι ἡ γνῶσις τήν οὐσίαν προέχει καί προσυνείληφεν. Ὥσπερ καί τό φῶς: Ἄπτωτον τό τῆς παραβολῆς· ὥσπερ γάρ εἴ τις ὑπόθοιτο τό

φῶς τοῦτο τό ὁρατόν ἔννουν εἶναι καί λογικόν, εἶτα πυθοίμεθα αὐτοῦ, εἰ γινώσκει τό σκότος, τό δέ εἴποι, γινώσκειν καί πρίν γένηται ἄν τό σκότος· γινώσκειν δέ οὐ κατά τινα πεῖραν (πῶς γάρ ἴδοι σκότος τό φῶς; εἰ γάρ τό φῶς, οὐκ ἔσται σκότος), ἀλλά γινώσκειν εἴποι τό φῶς καθ' ὅ φῶς (14S_272> ἐστι· διό καί οἶδεν, ὅτι, ἐάν συστείλῃ τό οἰκεῖον φῶς, οὐδείς ὄψεται· οὕτω καί ὁ Θεός κατ' αἰτίαν ἐν ἑαυτῷ τήν πάντων εἴδησιν ἔχει, οὐ τῇ πείρᾳ ταύτην ἐπικτησάμενος, ἐπεί οὕτως εὑρίσκεται μεταγενέστερος ὁ Θεός τῆς γνώσεως, ἤ κατά τινα χρόνον μή γινώσκων. Σημείωσαι δέ τό σκότος εἶναι τό αἰτιατόν, ἐξ ἐλλείψεως τοῦ φωτός παρυφιστάμενον, ὅπερ ἐστί κατά Μανιχαίων.

Τοῦ σκότους: Ὅτι τό σκότος οὐχ ἑτέρωθεν, ἀλλ' ἀπό τοῦ φωτός γνωρίζεται. Καί οὐκ ἐκ τῶν ὄντων: Ὅρα πῶς φησι τόν Θεόν εἰδέναι τά ὄντα, οὐκ ἐκ τῆς

πάντων γνώσεως, ἀλλ' ἐκ τῆς ἰδίας, ὥσπερ τό φῶς οἶδε τά τοῦ σκότους, οὐδέν τοῦ σκότους ἔχων ἐν ἑαυτῷ. Ταῦτα δέ πολλαχῶς ἐν τῷ πέμπτῳ κεφαλαίῳ εἴρηται πῶς ὁ Θεός ἑαυτόν γινώσκων, ἤτοι νοῶν, νοεῖ καί γινώσκει τά ὄντα παραδειγματικῶς.

Οὐκ ἄρα ὁ Θεός: Ἐν οὐδεμίᾳ γάρ διπλόῃ τό Θεῖον, πάντῃ ἁπλοῦν ὄν, καί ὑπέρ πᾶν ἁπλοῦν.

Καί γάρ καί τούς ἀγγέλους: Τό τούς ἀγγέλους εἰδέναι τά ἐπί γῆς οὐ δι' αἰσθήσεως προσβάλλοντας τοῖς αἰσθητοῖς, ὡς ἡμεῖς, ἀλλά διά δυνάμεως ἐπαναβεβηκυίας ἐπιβάλλων νοεῖσθαι, ἐκ διαφόρων λογίων, οἷον ὡς ἐν τῷ Τωβίᾳ, ὅπου εἴρηται, ὅτι ὁ θεῖος Ραφαήλ ὁ ἄγγελος εἶπε τῷ υἱῷ τοῦ Τωβίου, λαβεῖν τήν χολήν τοῦ ἀνελθόντος ἰχθύος, ὡς ἀφαιροῦσαν λευκώματα ὀφθαλμῶν γινόμενα ἀπό ἀφοδευμάτων στρουθίων· οὐ γάρ ἄν τις ὑπονοήσειεν, ὅτι παθών ἔμαθε τήν ἰατρείαν. Ἀλλά καί ὁ ἐν τοῖς Κριταῖς ἄγγελος ἐπί τοῦ Γεδεών εἰς τήν θυσίαν ἐκβαλών ἐκ τῆς πέτρας πῦρ, οὐκ αἰσθήσει οἶδεν, ὅτι τό πῦρ καυστικόν, ὡς ἡμεῖς, ἀλλ' ἀνωτέρῳ προσφόρῳ· οὕτω καί τά λοιπά. Εἰ δέ τις εἴποι, Καί πῶς τοῦ αἰωνίου πυρός αἰσθήσεται ὁ διάβολος (14S_274> καί οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ; Ἐν τῷ προσφόρῳ τόπῳ λεχθήσεται. Ἀλλά καί ἐν τῷ ∆ανιήλ, ἐν τῷ κεφαλαίῳ τοῦ Βαλθάσαρ, οἶδεν ὁ γράφων γράμματα μή μαθών. Σημείωσαι δέ, ὅτι οὐ κατ' αἴσθησιν τοῖς ἀγγέλοις ἡ γνῶσις τῶν αἰσθητῶν· οὐδέ γάρ τοῖς καθ' ἡμᾶς αἰσθητηρίοις κέχρηνται, ἀλλά νοῦ δυνάμει καί φύσει.

§ 3. Ἐπί δέ τούτοις ζητῆσαι χρή. Συζητεῖ πῶς Θεόν γινώσκομεν, καί φησιν ὀρθῶς, ὅτι Θεοῦ μέν φύσις, ὅτι ποτέ ἐστιν, οὔτε τινί πώποτε τῶν ἐν δημιουργίᾳ ἐγνώσθη, οὔτε ἐπιστητῶς, οὔτε ἐποπτικῶς· τούτοις γάρ ἐπιβάλλομεν τοῖς ἀσωμάτοις· ἀλλά γινώσκεται ὁ Θεός ἐκ τῆς τῶν κτισμάτων διατάξεως· εἰ γάρ, κατά τόν θεῖον Ἀπόστολον, ἡ τῶν δημιουργημάτων καλλονή τόν γενεσιουργόν, τουτέστι