47

μᾶλλον Θεῷ πλησιάζοντες. Πάλιν ἡμεῖς ὡς λογικοί, τῶν ἀλόγων πλέον λεγόμεθα ζῇν· παλιν τά ἄλογα, ὡς αἴσθησιν ἔχοντα, πλέον ζῇν τῶν φυτῶν, ὡς αἴσθησιν μή ἐχόντων, ἀλλά μόνην τήν φυτικήν ζωήν.

§ 4. Ὁ ὤν ὅλου τοῦ εἶναι. Τό 'ὄν' ἐπί τοῦ Θεοῦ λεγόμενον, ὅλου συλλήβδην τοῦ εἶναι ὑπέρεστι· τοῦτο γάρ φησιν ὑπερούσιον, (14S_216> ἀντί τοῦ ὑπέρ τό ἐν γενέσει ὄν· τό γάρ ὄν οὐσία· ἀπό γάρ τοῦ εἶναι τό ὄνομα παρῆκται τῆς οὐσίας. Ὁ οὖν Θεός, ὡς καί τοῦ εἶναι ὑπερκείμενος (τό γάρ εἶναι ἐξ αἰτίας τινός δηλοῖ εἰς τό εἶναι ἀχθῆναι) ὤν, ὑπερουσίως νοεῖται· διό καί αἰών λέγεται εἶναι τῶν παρηγμένων ὑπ' αὐτοῦ αἰώνων· ὅπερ γάρ μηδέ ἦν, μήτε ἔσται, ἀλλ' ἔστι μόνον, τοῦτο ἐστώς ἔχων τό εἶναι, τό μή μεταβάλλειν εἰς τό ἔσται, μήτ' αὖ μεταβεβηκέναι ἀπό τοῦ ἦν εἰς τό ἔστι, τοῦτό ἐστιν αἰών· οὐ γάρ μόνον τά ὄντα πάντα δεῖ παρεῖναι τῷ παντί καί ὅλῳ, ἀλλά καί τό μηδέν τοῦ ποτε μή ὄντος· οὐδέ γάρ τι προσγέγονεν αὐτῷ, μή ὄν πρότερον. Αὕτη οὖν ἡ διάθεσις καί φύσις καλοῖτο ἄν καί εἴη αἰών· αἰών γάρ ἀπό τοῦ ἀεί ὄντος εἴρηται. Εἴ τις οὖν οὕτω τόν αἰῶνα λέγοι ζωήν ἄπειρον, τῷ πᾶσαν ἤδη εἶναι καί μηδέν ἀναλίσκειν αὐτῆς τῷ παρεληλυθέναι, μηδ' αὖ μένειν, οὐκ ἄν εἴη πᾶσα, ἐγγύς δέ ἄν εἴη τοῦ ὁρίζεσθαι τί αἰών. Ἐκεῖνο γοῦν ἐστιν ἄπειρον, τό μή ἐπιλεῖπον· καί τοῦτο κυρίως, ὅτι μηδέν ἑαυτοῦ ἀναλίσκει οὕτως οὖν ὁ Θεός καί αἰών, καί αἰῶνας ποιῶν. Αἰών τοινυν ἐστίν οὐ τό ὑποκείμενον, ἀλλά τό ἐξ αὐτοῦ τοῦ ὑποκειμένου ἐκλάμπον· τά οὖν νοητά καί τά μή ὁρώμενα κατά τόν Ἀπόστολον αἰώνια, αἰώνιον δέ οὐκ αὐτός ἐστιν ὁ αἰών, ἀλλά τό αἰῶνος μετέχον, τουτέστι τῆς ἀδιαστάτου καί ἀπείρου ζωῆς. Ὡς οὖν καί τῶν αἰῶνος, τουτέστι τοῦ ἀεί ὄντος μετεχόντων, καθ' ὁμοιότητα αἰώνων λεγομένων ποιητής ὁ Θεός, πεποιηκέναι τούς αἰῶνας λέγεται, ἀντί τοῦ τά νοητά, αἰών αὐτῶν ὤν καί συνοχεύς, οὕτω (14S_218> καί χρόνος ὁ ἄχρονος λέγεται, ἅτε καί χρόνων αἴτιος· ὅπερ γάρ ἐν τοῖς νοητοῖς αἰών, τοῦτό ἐστιν ἐν τοῖς αἰσθητοῖς χρόνος. Ὥσπερ οὖν τά ὁρώμενα εἰκόνες εἰσί τῶν ἀοράτων καί νοητῶν, καί αἰῶνα λέγομεν τήν ἀτρεμῆ ἐκείνην καί ὁμοῦ πᾶσαν ζωήν, καί ἄπειρον ἤδη καί ἀκλινῆ πάντῃ καί ἐν ἑνί καί προεστῶσαν, οὕτω καί τόν χρόνον τότε μέν ἐν τῷ ἀεί ὄντι ἀναπαύεσθαι, ἐκφανῆναι δέ καθ' ὑπόβασιν, ὅτε καί ὕστερον φύσιν ὁρατήν ἐχρῆν προελθεῖν. Τήν οὖν εἰς τά αἰσθητά πρόοδον τῆς εἰς τό ταῦτα δημιουργεῖν ἀγαθότητος τοῦ Θεοῦ καλοῦμεν χρόνον· οὐ γάρ ἡ κίνησις τῶν εἰς μοίρας καί ὥρας καί νύκτας καί ἡμέρας διαστάσεων, τοῦτο χρόνος, ἀλλ' ὁμώνυμον τῷ χρόνῳ· ὥσπερ γάρ τό μετροῦν καί μετρούμενον εἰώθαμεν ὁμωνύμως καλεῖν, οὕτω καί ἐνταῦθα· οἷον, ἐάν τό ὑπό πήχεως μετρούμενον, εἴτε ἔδαφος, εἴτε τεῖχος, ἤ ἕτερον, πῆχυν λέγομεν. Αἱ γοῦν τῶν ἀστέρων φοραί, κατά τό εἰρημένον, «ἔστωσαν εἰς τά σημεῖα καί εἰς καιρούς καί εἰς ἐνιαυτούς», πρός διορισμόν καί δήλωσιν ἡμῖν ἐναργῆ παρά Θεοῦ ἐγένοντο. Ὁ οὖν καί ταῦτα διατάξας, αὐτός ἄν εἴη ὑπεραιωνίως καί ἀχρόνως ταῦτα ὡς αἴτιος.

Καί οὔτε ἦν: Ὅτι οὔτε τό ἦν, οὔτε τό ἔστιν, οὔτε τό ἔσται κυρίως λέγεται ἐπί Θεοῦ· ὑπέρ γάρ ταῦτα ὁ Θεός. Λέγεται δέ καί ταῦτα διά τό κατά πᾶσαν ἐπίνοιαν ὑπερουσίως αὐτόν εἶναι.

Οὔτε ἦν: Καλῶς εἶπεν, οὔτε ἦν· τό γάρ 'ἦν' δηλωτικόν ἐστι χρόνου. Ἔστι δέ ὁ Θεός καί ὑπέρ τό ἦν, τουτέστιν ὑπέρ χρόνον. Ἐρεῖς οὖν· Καί πῶς κεῖται περί τοῦ Θεοῦ Λόγου, «ἐν (14S_220> ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος»; Ἰδού γάρ ἐνταῦθα κεῖται τό ἦν. Πολλάκις λέγομεν, ὅτι ἀρχή καί αἰτία πάντων ὁ Πατήρ διά τοῦτο οὖν, «ἐν ἀρχῇ ἦν», φησίν, «ὁ Λόγος», ἐπειδή ὁ Υἱός ἐν τῷ Πατρί ἐστι. Καλῶς οὖν εἶπεν, «ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος»· τό δέ ἔσται σαφές ἐστι. Τοῦτο γάρ δηλοῖ, ὅτι νῦν οὐκ ἔστιν, ἀλλ' ἔσται ποτέ, ὅπερ ἐπί Θεοῦ λέγειν ἀνόσιον καί ἀπρόσφορον.

Μᾶλλον δέ οὔτε ἐστι: Προσυπακουστέον καί ταῦτα οἷς ἐπιλέγεται κυρίως τό 'ἐγένετο' καί τά σύν αὐτῷ κειμενα· ἤ καί ἑτέρως νοητέον, ὡς ὑπέρ πᾶσαν τοῦ εἶναι