28

Οἱ ὅροι: Ὅροι εἰσίν οἱ ἑρμηνευτικοί λόγοι τῆς οὐσίας ἑκάστου τῶν πραγμάτων, καί τοῦ γένους, καί τῆς διαφορᾶς, καί τό τί ἐστι δηλοῦντες.

Ἀρχή παραδειγματική: Παραδειγματικόν αἴτιον, ἤτοι ἀρχή ἐστιν τοῦ πρός ὅ γίνεται τό γινόμενον· τοῦτο δέ ἐστιν ἤ ἰδέα, ἥτις ἐστί νόησις αὐτοτελής, ἀϊδιος τοῦ ἀϊδίου Θεοῦ, ἤ παράδειγμα αἰώνιον ἐνεστώς τῇ φύσει, πρός ὅ γίνεται τά γινόμενα· ἀσώματοι γάρ αἱ ἰδέαι καί τά παραδείγματα· τελικόν δέ αἴτιον, ἤτοι 14S_130 ἀρχή ἐστιν, τό οὗ ἔνεκα τό γινόμενον τελειοῦται, ἤ τελικόν αἴτιόν ἐστιν, ὅ ἀχώριστόν ἐστι τοῦ ἀποτελέσματος, ἤ ἐξ οὗ ἐνυπάρχοντος γίνεται τό γινόμενον, ὡς ἡ τῶν ὅλων ὕλη· ὁ δέ Θεός καί ταύτην παρήγαγε· ποιητικόν δέ αἴτιόν ἐστι τό κεχωρισμένον τοῦ ἀποτελέσματος, ὡς ὁ Θεός, καί πᾶς ὑφ' οὗ γίνεται τό γινόμενον.

Καί πάντα τά οὐκ ὄντα: Πῶς τά μή ὄντα ἐν τῷ ἀγαθῷ οὕτω νόησον· ἐπειδή αἱ στερήσεις ἐν αὐτῷ εἰσιν ὑπερουσίως· οὔτε γάρ ἄν εἴπομι οὐσίαν τήν στέρησιν, οἷον ἄναρχος, ἄφθαρτος, ἀθάνατος καί ὅσα τοιαῦτά ἐστι· καί γάρ οὐκ ἔστι ταῦτα ὁ Θεός, ἐπεί καί πρό τούτων ἐστίν· ἐξ αὐτοῦ γάρ ἐγνώσθῃ, τί ἐστι ταῦτα καί γοῦν οὐδέ τί οὐκ ἔστιν ὁ Θεός, γινώσκομεν, ἤ πῶς ἄρρητος καί ἀκατάληπτος· οὐ γάρ ταῦτα ἀρχή αὐτοῦ, ἀλλ' ἐξ αὐτοῦ. Αὐτός οὖν καί τοῦ μηδενός αἴτιος, πάντων αὐτοῦ ὑστέρων ὄντων, κατά τήν τοῦ εἶναι καί μή εἶναι αἰτίαν· καί γάρ αὐτοῦ τό μηδέν στέρησίς ἐστιν· ἔχει γάρ τό εἶναι διά τό μηδέν εἶναι τῶν ὄντων, καί μή ὤν ἐστι διά τό εἶναι καί ὑπερ εἶναι, πάντα ὡς ποητής, καί μηδέν ὤν, ὡς ὑπερβεβηκώς, μᾶλλον δέ καί ὑπεραναβεβηκώς καί ὑπερούσιος ὤν. Ἀνάγνωθι καί ἐν τῷ προτέρῳ φύλλῳ τήν ἐμήν παραγραφήν περί τοῦ μή ὄντος.

Καί τά ἥττω τῶν κρειττόνων: Παρέγραψα καί ἄνω τό ὅμοιον ἐν τῷ πρώτῳ κεφαλαίῳ, ὅτι ἀεί τά ὑποβεβηκότα ἐπέστραπται πρός τά ὑπερκείμενα, ὡς ὑπ' ἐκείνων περιεχόμενα καί προνοούμενα· κοινωνικῶς δέ τά ὁμόστοιχα τῶν ὁμοταγῶν, καί ἁπλῶς πάντα ἀλλήλων καί αὑτῶν ἐρᾷ. Ἀλλά καί ὁ Θεός πάντων ἐρᾷ, ἵνα τά πάντα ἀγαθά ποήσῃ.

Αὐτός γάρ ὁ ἀγαθοεργός: Θαυμαστῶς λέγει, ὅτι ἀγαθός ἔρως, ἐν τῷ ἀγαθῷ προϋπάρχων, οὐκ ἔμεινεν ἄγονος, ἀλλ' ἔτεκεν ἡμῖν τόν ἀγαθόν ἔρωτα, δι' ὅν τοῦ καλοῦ καί ἀγαθοῦ ἐφιέμεθα· 14S_132 πρακτικόν γάρ καί γεννητικόν τό Θεῖον κατά τό εἰρημένον, «ὁ Πατήρ μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται, κἀγώ ἐργάζομαι». Σημείωσαι δέ ἐντεῦθεν κίνησιν θείαν· ὁ γάρ ἀγαθοεργός ἔρως ἐκίνησε τό Θεῖον εἰς πρόνοιαν, εἰς σύστασιν ἡμῶν, ἵνα καί πρακτικόν ἦ κονούμενον, καί μή μείνῃ ἄγονον· ἐκ τούτου νοήσεις καί τό 'μονάδος μέν κινηθείσης', καί τά ἑξῆς εἰρημένα τῷ Θεολόγῳ Γρηγορίῳ ἐν τῷ πρώτῳ περί Υἱοῦ.

Γεννητικήν ὑπερβολήν: Τουτέστι τήν κτίσιν παρήγαγεν, ὥστε περί αὐτήν τά τῆς ἀγαπητῆς ἐπιδείκνυσθαι κινήσεως.

§ 11. Καί μή τις ἡμᾶς οἰέσθω: Σημείωσαι, ὅτι οὐ δεῖ τά ἀπεμφαίνοντα ὀνόματα λέγειν περί Θεοῦ, εἰ μή γε καί ἐν θείᾳ ἐμφέροιντο Γραφῇ, ὡς καί νῦν περί ἔρωτός φησι, καί ὅτι οὐ χρή προσέχειν λέξεσιν, ἀλλά τῇ δυνάμει τοῦ σκοποῦ· θείως γάρ αὐτά διέξεισι.

∆ι' ἑτέρων ὁμοδυνάμων: Ὅτι καί διά τῶν ἰσοδυνάμων οὐ κωλυόμεθα ἐκφωνεῖν τάς λέξεις. Σημείωσαι ὡς μητρίδα καί πατρίδα ταὐτό φησιν.

∆έον εἰδέναι: ∆ιά τί συλλαβαῖς καί λέξεσι χρώμεθα· σκόπει τήν ἀνάγνωσιν· ὅ θέλει εἰπεῖν, τοῦτό ἐστιν· Ἡνίκα τόν προφορικόν λόγον κινοῦμεν, τοῦτον περί τινος τῶν αἰσθητῶν, τότε λέξεων καί συλλαβῶν καί στοιχείων καί γραφῶν δεόμεθα πρός δήλωσιν τοῦ λαλουμένου εἰ δέ ἀφ' ἑαυτῆς ἡ ψυχή πρός τά νοητά κινεῖται διά τῶν ὀρθῶν ἐνεργειῶν, περιτταί μετά τῶν αἰσθητῶν αἱ αἰσθήσεις· ὑψηλά γάρ φαντάζεται· ὅταν δέ θεοειδής γένηται, προκόπτουσα ταῖς κατά μικρόν ἀνατάσεσι, καί δι'