36

καί οὐ τό μερικῶς, ἀλλά τό παντελῶς τοῦ ἀγαθοῦ ἐστερημένον, τοῦτο οὔτε ἦν, οὔτε ἐστίν, οὔτε ἔσται, οὔτε εἶναι δύναται.

Οὔτε ὄντων ἐπιθυμεῖ: Ὅτι ὁ ἀκόλαστος, εἰ καί κατά τό αὐτό τό ἀκολασταίνειν οὔτε ἐστίν οὔτε ὄντων ἐπιθυμεῖ, ὅμως κατ' αὐτό τό τῆς ἑνώσεως καί φιλίας σχῆμα ἀμυδρῶς μετέχει τοῦ ἀγαθοῦ.

Πρός τό δοκοῦν καλόν: Σημείωσαι, ὅτι καί ὁ τῷ θυμῷ ἀποχρώμενος μετέχειν λέγεται τοῦ ἀγαθοῦ ἐν τῷ πρός διόρθωσιν κινεῖσθαι τῶν δοκούντων κακῶν· οὕτω καί ὁ χειρίστης, ἤγουν κακίστης ζωῆς ἐφιέμενος, μετέχει τοῦ ἀγαθοῦ ἐν τῷ τῆς ἀρίστης ζωῆς αὐτῷ δοκούσης ἐφίεσθαι· καί ὁ τό κακόν δέ μετιών, ἐν τῷ δοκεῖν καλόν ποιεῖν, μετέχει τοῦ ἀγαθοῦ.

Καθ' ὅσον καί νόσος: Ἡ νόσος, εὔδηλον, ὡς ἔλλειψίς ἐστιν ὑγιείας, καί ὑπερβολή σωμάτων ἐνύλων, οὔτε μέτρον, οὔτε τάξιν ἐχομένη, ἀλλά δι' ἀκρασίας τῶν ὑλῶν μιᾶς ὑπέρ τήν εὔτακτον στασιαζούσης ποιούντων τήν νόσον. Ἐπί τοσοῦτον (14S_166> μέν οὖν ἡ νόσος ἐστιν ἐν τῷ σώματι, ἐφ' ὅσον ὁπωσοῦν ἡ τάξις ἐλλείποι καί τό σῶμα συνίσταται· εἰ γάρ παντελής ἀμετρία λύσει τό σῶμα, τουτέστι τῶν ὑλῶν τήν τάξιν, καί ἡ νόσος ἀφανίζεται, τοῦ σώματος λυομένου ἐν ᾧ συνεστήκει ἡ νόσος· οὕτω καί ἐπί τοῦ ἀγαθοῦ, ἐν ὅσῳ σῴζεται ἐν ἡμῖν, ἔχομεν ἐξουσίαν πράττειν καί τό κακόν· ἀφισταμένου γάρ τοῦ ἀγαθοῦ, οὔτε κακόν ἔστιν εὑρεῖν ἐν ἡμῖν.

Τό γάρ πάντῃ ἄμοιρον: Ὁ σκοπός τοῦ θείου ∆ιονυσίου ἐκ πολλῶν σαφής· μαχόμενος ταῖς τινων Ἑλλήνων δόξαις περί τοῦ κακοῦ, λέγει γάρ μή εἶναι ὄν τό κακόν. Κακόν γάρ αὐτό καθάπαξ οὐσιῶδες οὐκ ἄν εἴη, εἰ μή τό κατά παντελῆ ἔλλειψιν τοῦ ἀγαθοῦ ὁλοσχερῶς ἄμοιρον ὄν τούτου· τοῦτο γάρ οὐκ ἔστιν οὐδαμοῦ εὑρεῖν, οὐδέ ἐν τῇ ὕλη αὐτῇ τῇ ἀνειδέῳ, κἄν τοῦτό τισι τῶν Ἑλλήνων δοκῇ· ὅ γάρ ὅλως ὑπό Θεοῦ παρῆκται, κἄν ἀμυδρῶς καί ἐσχάτως, μετέσχε δ' οὖν ὅμως τοῦ ἀγαθοῦ. Τοῦτο δέ προϊών ἐν τῷ δεκάτῳ κεφαλαίῳ τούτου τοῦ προβλήματος τελείως ἀποδείκνυσιν. Εἰ γάρ μικτόν εἴη τῷ ἀγαθῷ τό κακόν, τουτέστι, πῇ μέν μή ὄν διά τῆς ἐπ' ὀλίγον ἐλλείψεως τοῦ ἀγαθοῦ, πῇ δέ μή ὄν διά τό εἶναι ὅλως τόν ποιοῦντα, οὐ κακόν τοῦτο· οὐ γάρ ἐν τῇ ὁπωσοῦν ἐλλείψει, ἀλλ' ἐν τῇ παντελεῖ ἐλλείψει τοῦ ἀγαθοῦ τό κακόν. Τό γοῦν ἐλλεῖπον ὀλίγον τοῦ ἀγαθοῦ οὐ κακόν· δύναται γάρ καί τέλειον εἶναι ὡς πρός τήν ἑαυτοῦ φύσιν· ἔστι μέν γάρ τι ὡς πρός μέν τό ἀγαθόν ἐλλιπές, ὡς δέ πρός τήν ἑαυτοῦ φύσιν τέλειον, ὅ δή ἀγαθόν μέν ἐστι, κακόν δέ οὐδαμῶς· καίτοι τε ἐλλείψεως μετέχον ὡς πρός τό πρῶτον ἀγαθόν. Τό δέ μή παντελῶς ἄμοιρον τοῦ ἀγαθοῦ, ἀλλά κατά τό πλέον ἐγγίζον τῷ κακῷ, οὐ πάντῃ κακόν· ὥσπερ καί τό ἔλλατον ἐγγίζον τῷ ἀγαθῷ, ἔχει τι τοῦ ἀγαθοῦ, καί οὐσιοῦται ἐξ αὐτοῦ, (14S_168> καί τήν ἑαυτοῦ στέρησιν οὐσιοῖ ἐν τῷ ὅλως μάχεσθαι ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ· εἰ γάρ ἀκράτως καί παντελῶς ἀπουσία εἴη τοῦ ἀγαθοῦ, δῆλον ὡς οὔτε καθ' ὅλου ἀγαθόν, οὔτε μικτόν ἀγαθόν, οὔτε αὐτόκακον· ἔνθα γάρ οὐκ ἔστι τό ἀγαθόν, οὐδ' ἐστί τι ἐν τῇ φύσει. Πῶς οὖν ἔσται τό κακόν μή ὑπό τινος οὐσιούμενον; Ἄνελε γάρ τά σώματα καί τό φῶς, καί οὐκ ἔσται σκιά. Οὐκοῦν οὐκ ὄν τό κακόν ἁπλῶς, ἀλλ' ὡς ἐν ὑποκειμένῳ, τό δέ ἀγαθόν καί δίχα τοῦ ὑποκειμένου καί φύσιν ἔχει καί σῴζεται, καί αὐτό καθ' ἑαυτό ἀγαθόν, τό δέ κακόν δίχα τοῦ ὑποκειμένου τοῦ ὑπό τοῦ ἀγαθοῦ φυλαττομένου· πάντα γάρ ἐξ αὐτοῦ οὔτε ἐστίν, οὔτε φαίνεται, οὔτε φθείρεται· πῶς γάρ, μή ὄντος ὑποκειμένου τινός; ἀλλά παντελῶς ἀνύπαρκτον καί οὐδαμῇ οὐδαμῶς ὄν.

Καί οὐσιοῖ: Τουτέστιν οὐσιοῖ τό κακόν· εἰ γάρ τό κακόν στέρησίς ἐστι τοῦ ἀγαθοῦ, τό δέ ἀγαθόν οὐσιοῖ τήν ἑαυτοῦ στέρησιν, οὐσιοῖ ἄρα τό κακόν, ὅπερ στέρησις ἐστι τοῦ ἀγαθοῦ.