40

δ. Λέγονται κακοί: Οὐχ ἁπλῶς τό λέγεσθαι, ἀλλά τό ὄν τῇ φύσει ζητητέον. Τό δέ, 'καθό οὔκ εἰσιν', οὕτω νοητέον· Οὐ γεγόνασιν ἐπί παρατροπῇ τῶν θεόθεν αὐτοῖς δεδομένων ἀγαθῶν, ἕξεων τε καί ἐνεργειῶν, ἥντινα ἀποθέμενοι, γεγόνασι κακοί, καθ' ἥν οὔκ εἰσι τό εἶναι λαχόντες.

α. Καί τοῦ μή ὄντος: Πῶς οἱ τοῦ μή ὄντος ἐφιέμενοι τοῦ κακοῦ ἐφίενται, λεκτέον οὕτως. Ὁ Θεός ὄν ἐστιν ὑπέρ τά ὄντα, καί ἡ ἀλήθεια οὖν τό ὄν ἐστιν, ἐπειδή καί ἡ ἀλήθεια ὁ Θεός (14S_184> ἐστίν· εἰκότως οὖν τό ἀντικείμενον τῇ ἀληθείᾳ ψεῦδός ἐστι, μήτε ὄν· ἔξω γάρ ἐστι τοῦ Θεοῦ παντελῶς· μήτε εἰκών ἀληθείας ὄν· οὐδέν γάρ ἀγαθόν ἐκ τοῦ Θεοῦ ἔχει. Ἐπειδή δέ πείθει τινάς ὅλως εἶναί τι, ἔσται σκοτεινόν καί ἀμυδρόν τῶν ὁπωσοῦν ὄντων εἴδωλον. ∆ιό καί ἐνεργείᾳ εἴδωλον, καί ἐνεργείᾳ ψεῦδος, τουτέστιν ἀληθινῶς καί ὄντως ψεῦδος· ὅθεν καί ἐνεργείᾳ μή ὄν, οὐκ ὄν ἐστι, καί ὄντως μή ὄν. Τοιγαροῦν ὥσπερ καί ἐπί τῶν ψευδῶς ὄντων, καί τό ὅλον τοῦτο ψεῦδος ὄντων, τό ψεῦδος, ἀναιρεθέν, πᾶσαν τήν οὐσίαν τοῦ πράγματος ἀναιρεῖ, οὕτω καί ὁ τοῦ ψεύδους ἐρῶν, ὥσπερ οἱ δαίμονες, τοῦ μή ὄντος ἐρᾷ, καί ἐν τῷ ὄντι, τουτέστιν ἐν τῇ ἀληθείᾳ οὐχ ἔστηκεν, ὡς αὐτή ἡ Ἀλήθειά φησιν. Οἱ οὖν δαίμονες, καθώς φησιν ὁ Ἰησοῦς, «ψεῦσται ὄντες, καί πατέρες τοῦ ψεύδους», οὔτε εἰσί, καί τοῦ μή ὄντος ἐφίενται, ὅταν καί κακοῦ ἐφίενται τοῦ ψεύδους.

β. § 24. Εἰ δέ τό κακύνεσθαι: Σημείωσαι, ὅτι τό συγγίνεσθαι κακοῖς ἐπί προνοίᾳ τοῦ καί αὐτά ἀγαθύνεσθαι οὐ κακόν, κατά τό εἰρημένον· «ἐγενόμην τοῖς ἀνόμοις ὡς ἄνομος, ἵνα καί ἀνόμους κερδήσω». Ἔφημεν δέ καί ἀνωτέρω ἐν τῷ ε' κεφαλαίῳ, μή παντελῆ στέρησιν γενέσθαι τοῦ ἀγαθοῦ ἐν τοῖς οὖσιν, ἐπεί καί παντελής ἐγένετο ἄν φθορά καί αὐτῆς τῆς φθορᾶς, ἀλλά κατ' ἔλλειψιν τοῦ ἀγαθοῦ μερικήν. Οὐκοῦν κατά τοῦτο οὔτε ἡ ψυχή παντελές ἔχει τό κακόν, ἀλλά τό μέν ἕξει, τό δέ οὐχ ἕξει· καί τό μέν ἀγαθόν οὐσιῶδες, τό δέ κακόν ἔξωθεν. Ἀλλά καί οὕτως ἐρεῖ τις κακόν εἶναι τῇ ψυχῆ τόν ἐμποδισμόν (14S_186> τῆς οἰκείας κατά φύσιν ἐνεργείας. Εἰ καί ἔξωθεν τοίνυν ἦν ὁ ἐμποδισμός, ἀλλ' οὖν ὡς ἐν σκότῳ βλέπειν κωλυομένη ψυχή, ποιήσει κακά. Πρός ὅ λεκτέον, ὅτι ἐκ τῶν εἰρημένων εὑρίσκεται ὁ ἐμποδισμός ποιητικόν κακοῦ, οὐ μήν αὐτόκακον· οὐ γάρ ἡ κακία πρῶτον κακόν, ἀλλ' εἶδος κακοῦ, ὥσπερ ἡ ἀρετή συνεργόν τί ἐστι πρός ἀγαθόν, οὔ τοι πρῶτον ἀγαθόν.

γ. Τό κακόν, ὡς ὄν κακόν: Τουτέστιν οὐκ οὐσία τις τό κακόν, ἀλλ' οὐδέ ἐν τοῖς κατ' οὐσίαν οὖσι ὡς συμπληρωτικόν ταύτης ὁρᾶται, ὥσπερ δύναμις καί ἐνέργεια τό κακόν· καί πρός τήν τοιαύτην τῆς ἐννοίας ἀπόδοσιν ὁ πᾶς περί τούτου σκοπός ὁρᾶται τοῦ πατρός.

Ἀλλ' ὡς ἔλλειψις: Πῶς νοεῖται τό κακόν. δ. § 25. Ἀλλ' οὐδ' ἐν ζώοις: Ὅτι οὔτε ἐν ζώοις ἀλόγοις ἐστί τό κακόν, ἐπεί

μήτε φύσει κακά εἰσιν, ἀλλ' οὔτε αἱ σχέσεις αὐτῶν κακαί, οἷον θυμός, ἐπιθυμία, φαντασία προπετής.

ε. Εἰ γάρ ἀνέλοις: Ὅτι φυσικαί εἰσιν αἱ σχέσεις τῶν ἀλόγων, ὥσπερ λέοντι καί ἑρπετοῖς ὁ θυμός, καί κυσί τό ὑλακτικόν· ὅθεν ὡς φυσικαί, οὔτε κακαί.

ς. § 26. Ἀλλ' οὐδ' ἐν τῇ ὅλῃ: Φύσις ἐστί καθ' ἕξιν θεία τέχνη εἰς γένεσιν προϊοῦσα, ἧς θείας τέχνης τά ἀποτελέσματα φυτά τε καί ζῶα καί καρποί καί τῶν στοιχείων εἰς ἄλληλα μεταβολαί, ἀρχή κινήσεως οὖσα καί στάσεως. Ὥσπερ οὖν ἐπί τῶν κηροπλαστῶν καί τῶν τάς πλαστικάς μετιόντων τέχνας δεῖ εἶναί τι ἐν αὐτοῖς μένον, τουτέστι λόγον καί νοῦν, οἵ διά χειρῶν ποιοῦσι τά ἑαυτῶν ἔργα, οὕτω καί ἐπί τῆς φύσεως τῶν ὅλων, ἔστι τι ἐν αὐτοῖς μένον, τουτέστι ἡ δύναμις, οὐ διά χειρῶν ἐργαζομένη, ἀλλά βούλησις καί διανόησις οὖσα Θεοῦ, (14S_188> προϊοῦσα οἷον τέχνη εἰς γένεσιν τῶν φυομένων· οὐ γάρ δεῖται ἡ φύσις τινῶν μενόντων, ἑτέρων δέ ὡς κινουμένων· ἡ γάρ ὕλη ἐστίν ἡ εἰς γένεσιν κινουμένη, τό δέ κινοῦν αὐτήν ὁ