18. De Cane.

Canis animal notum est, de cujus diversitate multum in antehabitis disseruimus .

Est autem animal fidele domino, ita ut nec a mortuo nisi vix separetur, et mortem aliquando pro domino subeat. Fertur, quod in Albania ita magni sunt, quod leones et elephantes prosternunt, et ad ursos et lupos indignantur, nec no- cent eis. Jorach dicit, quod multum vigent odoratu : et bi de quibusdam ex diversis animalibus generantur : et ideo diversi sunt in figura, quantitate etiam differunt multum propter cibi diversitatem. Genus canum ignobilius quod ad custodiam deputatur, ante mensam ita frequenter se disponit, quod uno oculo ostium, alio autem inspiciat largam domini manum. Cum autem omnes caeci nascantur, optimus in uno numero natorum esse dicitur, qui ultimus videre incipit, vel quem primum mater deportat in cubile.

Rabiei canis mederi dicitur fimo gallinacio cibis eorum immixto. Morsui autem rabidi canis dicitur esse medicina radix rosae silvestris.

Canis omnis hoc habere videtur, quod vulvas et posteriora odorant ac si juvamentum ex hoc habeant: forte quia cum odore vigeant, qualitates habitudinem in resolutionum corporis odore cognoscunt. Infirmi abominabiles herbas comedunt, ut humores malos evomere cogantur. Curare autem vulnera sua et aliena dicuntur lingua eorum : et si lingua tangere non possunt,pede saliva infecto locum laesum tangunt et sanant.

Nos autem multa de canibus in antehabitis diximus, quae hic non repetimus. Sed quia hoc animal multis usibus humanis aptum est, ideo hic volumus tradere quomodo nobiles canes habeantur, et nutriantur, et sanentur si sunt infirmi.

Indicandum igitur nobis videtur, quod in canibus venaticis non leverariis illi nobiles sunt, quorum aures magnae et latae directe ad maxillas dependent, et quorum nares apertae sunt, et superius labium longe dependens, et vox sonora, et cauda non admodum longa plus ad dextrum incurvata et frequenter erecta portatur, et anus Uber ad evaporandum :

et ideo talibus inventis canibus quantum fieri potest feminae et mares similes quantitate, colore, aetate, et robore accipiantur. Color tamen in his minus attenditur. Et femina accepta recludatur et maceretur donec evacuetur : et similiter masculus excrucietur jejunio donec evacuetur in toto : deinde ciba eos usque ad perfectam satietatem butyro multo immixto recenti caseo, et reclude in conclavi ad hoc apta per novem dies, vel donec videas catulam concepisse. Cavebis autem ne aliquo modo ante hoc tempus evagari possint. Cum autem conceperit femina, emittes masculum, et foeminam tenebis in custodia, aliquando et raro permittes eam deambulare, et iterum ad locum stramentis commodum revocabis, et secundum quod magis appropinquat ad partum, plus in cibo administrabis ut conceptus inveniat quod sugat a matrice : ministrabis autem humida, ut lac et serum cum aliquanto butyro, et hujusmodi, et immisce panis aliquantulum et carnis coctae. Quando autem peperit, secundum numerum catulorum est nutrienda, cavendo ne in maciem incurrat, nec pinguedinem : quia macies induceret defectum in Iactatione, et pinguedo induceret malam dispositionem in lacte. Lac enim canum spissimum est propter complexionis calorem : et hic calor hebetatur et remittitur in nimia pinguedine. Macies igitur trahendo nutrimentum ad corpus matris, lactis inducit diminutionem, sed nimia pinguedo inducit lactis frigiditatem et tenuitatem. Competenti autem tempore ab uberibus matris avellendi sunt catuli : et tunc etiam non nutriendi sunt ad pinguedinem, nec macerandi ad defectum, sed proportionaliter cibandi sunt, secundum quod sufficit sustentationi et augmento et confortationi. Serum autem cum aliquanto lacte primo dandum est eis, et sit lac butyrosum, et secundum quod magis et magis proficiunt, minus in cibum eorum de hujusmodi humore infundendum est. Tunc enim ita comple-

tis octo mensibus, pane mollificato in sero sine multo liquore sunt nutriendi propter siccam canum complexionem, et tunc in spatio anni sani et agiles et fortes et sagaces inveniuntur.

Post anni vero et dimidii spatium exerceri debent ad venationem : primo quidem moderatis laboribus incipiendo, ut per seipsos de die in diem plus et plus se exerceant: quia si nimio cursu et labore exerceantur primitus, labor tenella adhuc exsiccabit membra : et humido in eis exsiccato, nec poterunt, nec valebunt laborare, sed abhorrebunt venationem. Si autem moderate laboribus exponentur, calor motus in cruribus attrahetur ad crura, et non consumet nutrimentum : et tunc demum cruribus confortati fortes erunt, et venationes per seipsos desiderantes.

Per omnia autem idem faciendum est in generatione et nutrimento de leverariis, nisi quod aliter nobilitas horum cognoscitur. Hi enim optimi sunt longis et planis capitibus non enormibus, et auriculis in acutis retrorsum directis et parvis, labio superiori super inferius non dependente nisi valde parum, collo longo et aliquantulum tumenti supra capitis quantitatem in loco ubi continuatur capiti, pectore cnormi et bene acuto inferius, costis longis et fortibus, iliis strictis, cauda non spissa nec admodum longa, cruribus altis et macris plus quam pinguibus : et quod raro vel numquam latrent, quia istius canis proprium est ad parvorum canum latratus qui pro custodia latrant, indignari : propter quod etiam non quodlibet invadit, reputans sibi hoc esse indignum. Iste autem canis magis lacte quam seracio est nutriendus.

Canis autem qui mastinus vocatur et lupo est similis, similiter quidem se habet in generatione, sed cum ablactatur, magis grossis nutritur et siccis. In his tamen hi qui ex leveraria et mastino bene magno et nobili generantur, cum forti- tudine habent agilitatem, et ideo meliores sunt.

Est autem canis universaliter animal multum disciplinabile : et ideo inimica discunt histrionum opera. Si quis autem ad haec ingeniari voluerit, accipiat canem ex vulpecula natum vel ex vulpe si fieri potest : et si non potest, accipiat rufum canem de his qui custodes sunt, et consuescat eum ut juvenis conversetur cum simia : ad illam enim consuescit multa humana facere : et si coierit cum ea, et generet simia, ille canis erit prae omnibus ad ludos mirabilior.

Ad latrones autem investigandos non omnis utilis est canis : sed attendendum est ad canem ferocem qui indignetur discernere inter homines : et hoc quando docet, primo sit armatus aliquis homo pelle spissa quam canis lacerare non possit, et incitetur canis in illum, et illo fugiente tandem a cane se permittat capi, et cadendo ante canem permittat mordere bene canem : et in crastino similiter incitetur ad alium, et hoc fiat frequenter: quia tandem beneficio odoratus insequitur eum super cujus vestigium ponitur. Causa autem quare eligendus est canis qui non discernit inter homines : quia si discat blandiri hominibus, tunc sequitur vestigium eorum quos diligit, et illorum forma et odor remanens apud eum confundit cerebrum ejus in tantum quod non discernit vestigia ejus qui insequendur est. Multi autem tales inveniuntur canes, qui quasi neminem cognoscere dignantur. Hujus autem signum est, quod etiam canes venatici aliquando confunduntur quando super diversa vestigia ferarum ponuntur, et errare incipiunt. Qui autem canes melius odorant, alibi in praecedentibus libris determinavimus.

Canes autem qui ad aves valent, magis hoc a disciplina habere videntur, quam ab odoratu : tamen ab utroque habent, et docentur hoc modo. Captis perdicibus primo circumducuntur saepius, et per minas tandem discunt circuire et circuire : sed invenire perdices discunt ab

odoratu, ita quod primo saepius ponuntur super vestigia captarum.

Sic ergo canes enutriuntur, et docentur, et generantur.

Regimen autem sanitatis canum est, quod non permittantur multum dormire : quia cum caloris magni sit animal, quando dormit, multum calor qui est circa locum nutrimenti intensus, attrahit malos humores ad stomachum, et inficitur canis, et infirmatur.Permittatur ergo dormire paululum post cibum, et tantum quod cibus digeratur. Et quia siccus est canis, cibetur humidis. Tunc enim magis temperatur complexio ipsius. Signum autem bonae purgationis est quod aliquantulum et non multum longi sit pili : quia tunc per pilositatem purgatur. Si autem nimis longos habeat pilos et spissos, tunc sub pilis corrumpitur ei pellis, et convertitur in faetorem et scabiem.

Accidunt autem cani ut frequenter novem infirmitates, scilicet scabies sive impetigo, vel forte lepra, quod totum pro una computamus infirmitate, vermes in ulceribus, tumor, spina in membro aliquo, rabies, macies inordinata, pigrities, pulices, et constipatio ventris.

Si ergo impetigine vel lepra vel scabie tactus fuerit canis, prius fiat minutio de omnibus cruribus in vena majori quae in exteriori crurium descendit: postea fac unguentum de argento vivo, sulphure, semine a calabis trito, aequalia de duobus accipiendo cum duplo auxungiae veteris vel butyri commixtis et inunge loca laesa, et curabitur. Ad hoc etiam valet aqua in qua cocti sunt lupini, et etiam aqua salsa.

Si autem in vulneribus vel plagis vermes nascuntur, succo hyppiae quae vocatur tanacetum agreste, perfundantur tamdiu quod ad interitum ducantur. Venatorum tamen quidam experti dicunt, quod omnes vermes tales in omnibus brutis animalibus moriuntur si sticados citrinum ad collum ejus suspendatur statim cum fuerit arefactum. Et dixit mihi multum expertus, quod hoc valet mul- tum contra pestem boum et equorum et omnium animalium, quando tritum cum potu datur animalibus. Quando vero praedicto modo vermes mortificantur, butyro mense Maio facto intingantur : et per hoc etiam ipsi tumores depelluntur, et ipsa loca uncta praedicto modo libentius Ungentur : et hoc est canibus perutile.

Si autem tumor innatus in aliquo membro canis fuerit, et eum deprimere volueris de hinc, alceam contritam in aqua cum pasta donec ad modum cerae se tractari permittat, superpone : pannus etiam cannabinus superpositus valet, praecipue si cimino sit immixtus. Similiter lac acidum et bene commixtum et superpositum sedat dolorem et totum celeriter expellit tumorem. Adhuc lini semen cum recenti sanguine coctum valet. Adhuc pannus cannabinus aqua madefactus et tumori a pilis bene raso superpositus, valet multum. Adhuc betula trita et apposita valet. Adhuc seneciones cum lardo recenti triti et appositi faciunt idem, et saniem funditus extrahunt, et ulcus et vulnus consolidant.

Si autem canis spinam vel aculeum in pede aut in aliquo quovis membro habuerit, furfuresca cum lardo trita et apposita spinam et aculeum extrahit, et saniem denudando aperit. Hoc idem etiam facit pulvis hirundinellarum in olla nova cum suis interioribus combustarum. Hic pulvis servetur in pyxide, quia multum valet ad talia.

Si autem lymphaticus sive rabiosus fuerit canis, statim sequestretur ab aliis, ne alios incidendo in rabiem convertat. Doctrina autem Arinetia regis Valentiae est, ut canis rabidus in aqua calida per longitudinem corporis immergatur per novem dies, ita quod pedibus posterioribus vix terram attingat, anterioribus sursum erectis : et tunc extractis de aqua caput radatur, et bene depiletur, ita quod vulneretur corium, et tunc succo betae ungatur, et profundetur saepius : et si qua comedit tunc canis, eodem succo in- tingantur : et detur ei medulla sambuci, quia illa podest. Et si hoc infra spatium septem dierum non prodest, interficiatur : quia non curabitur.

Si autem canis non subtractione cibi, sed naturali aliqua destitutione in maciem convertitur, tribus vicibus aut quatuor butyro ad plenum eum refice : et si ex hoc non impinguatur sensibiliter, vermes habet sub lingua : et illos acu extrahe, et impinguabitur : et si tunc non impinguabitur, naturali defectu tendit ad mortem.

Si autem pigritiem in velocitatem: mutare volueris, pane avenatio peroptime cocto et bene fermentato assidue refice : et erit cursu velox.

Contra pulices unge eum oleo olivae, et recedent et non cito revertentur.

Incommoda autem latentia praeter praedicta accidentia canibus, sola ignis calefactione et graminis comestione curantur. Scias autem, quod sicut dicit Galenus in primo libro de Complexione, canis calidus est vivus : mortuus autem non. Calidus autem est respectu hominis, et frigidus respectu leonis : et similiter siccus est respectu hominis, humidus autem respectu formicae et apis : et ideo si cibi naturaliter sicci et stiptici dantur canibus, constipantur et frequenter pereunt.

Signum autem constipationis est, quia frequenter gementes clamant, et de loco ad locum discurrunt, et ex nimio conatu deponendi sicut febricitantes tremunt : et hoc saepius videtur in catellis dominarum, qui fere omnes ex ventris constipatione moriuntur. Detur ergo pasta avenatia distemperata cum aqua calida, ad modum spissae pullis : vel cibetur pane avenatio molli fermentato : et detur ali-. quando serum lactis, et liberantur, et veloces fiunt et sani : nec aliud extra praedicta est, quod multum oporteat attendere in cura canum.

Si autem optimos ad custodiam facere intendis, fortes elige, et omni die ligatos reclude, et de nocte solve, et erunt in

custodia mirabiles, nullum penitus cognoscentes, nec ad domum tuam admittentes.

Dicitur autem in libro sexaginta animalium, quod caro canis calida est et sicca. Dentes autem canini suspensi super ictericium conferunt : et qui dentes canum super se habet suspensos, non illatrabitur a canibus, ut dicunt. Costabenluce dicit, quod " si quis cor canis super se habuerit, non invadetur morsu canum : sed si ad ipsum venerint et olfecerint eos, statim fugient ab eo. "

Dicunt etiam quidam, quod si dens canis nigri in palma teneatur, non latrabunt canes contra tenentem eum : et ideo talem dentem secum ferunt latrones noctium. Mulier etiam in utero laborans a partu mortuo, si sumat de lacte canis cum modico mellis, alleviabitur partus ejus. Stercus etiam canis sumptus constringit ventrem, maxime si sit stercus ossa comedentium cauum, et desiccatum sit per viginti dies in mense Julio, et ante solis ortum sumatur ad pondus aurei cum decoctione galli decrepiti. Et hoc idem optimum est ad squinantiam et apostemata amygdalarum gulae, quia velociter constringit ea : et tritum cum semine coriandri, et Unitum super apostemata rubea, curat ea.

Dicunt etiam quidam, quod si sordes aurium canum congregentur, et ex eis licinia bombacii novi inungantur, et in crucibulo viridi in oleo extendantur, videbuntur capita ponentium omnia calva. Galenus dicit, quod " caput canis combustum oleo infusum et sepo canis ejusdem, desiccat ulcera capitis et scabiem.

Dicunt etiam quidam, quod corium virgae canis involutum in terra in quam minxit aliquis, et ligatum super eum,prohibet mingere quamdiu fuerit super eum. Si sumatur coagulum de ventre catuli parvuli, et cum vino confectum sumatur, dissolvit ad tempus laborem ex colica. Sordes etiam aurium canis cum vino mixto statim inebriant. Dicunt etiam quod lapis morsus a cane et in vino sumptus, cogit clamare sumentem.

Haec autem cum aliis quae ante determinata sunt de canibus, sufficiant.