CAPUT III.

De differentia Animalium penes regimen vitae in mansione et motu.

Modus etiam comparationis animalium secundum convenientiam et differentiam accipitur aliquando non in membris, sed in regimine vitae suae, in operationibus et nutrimento et habitatione et motu. In his enim consistit regimen vitae animalium : partes enim regiminis sunt quas diximus hic in compendio, et partes corporum animalium sunt quas compendiose perstrinximus in praecedenti capitulo.Inferius autem omnia genera horum explicabimus, et quaecumque accidunt eis secundum modos diversitatis eorum et regimen suarum operationum, et secundum figuras eorum. Dicimus autem de his quae differant regimine vitae, quod quaedam sunt aquosa, quaedam autem agrestia. Aquosa autem differunt duobus modis : aut enim differunt aquosa, quia mansio eorum simul et nutrimentum est in aqua : aut quia nutrimentum est in aqua, sed manent in terra.

Adhuc autem quorum mansio et nutrimentum sunt in aqua, differunt duobus modis : aut enim sic manent in aqua et sic nutriuntur, quod recipiunt aquam in interius corporum suorum ad refrigerium caloris, et evomunt eam, sicut animalia respirantia recipiunt aerem : aut non recipiunt aquam in interius corporum suorum ad refrigerium, sed per modum nutrimenti sui tantum, ut sit cibi vehiculum. Quaedam enim sunt, quorum mansio et nutrimentum sunt in aqua, et recipiunt aquam in interius eorum, et evomunt eam : et quando carent ea, nequeunt vivere, sicut animalia respirantia non vivunt Intercepto anhelitu : et hoc videmus in lucio, et sturione, et multis aliis piscibus, qui moriuntur intercepta ab eis aqua, eo quod non refrigeratur eorum calor. Quaedam autem sunt quorum mansio quidem et nutrimentum est in aqua, sed non recipiunt eam in interius sui ad eventationem, sed ad mixtionem sibi tantum, sicut ostrea, et multa genera conchyliorum. Quaedam autem praeter haec manent et nutriuntur in aqua, sed capiunt aerem in Interius sui ad eventationem, et pariunt et generant extra aquam, sicut Graece vocatum andris et teuteath, et avis quam Graeci vocant ancarsalicis, et illa quae non habent pedes, sicut Graece nominata andros. Apud nos autem multa sunt talia, sicut merguli, et avis nigra quae vocatur corvus aquaticus, et multa alia. Nam omnium horum nutrimentum est in aqua, et non possunt vivere extra eam, sed non recipiunt aquam interiora sua nisi per modum quem diximus. Sunt autem adhuc praeter haec de genere eorum quae sunt aquatica, quae mansionem et nutrimentum habent in aqua, sed nec aquam nec aerem in interius sui recipiunt, nec extra aquam diu vivunt, sicut sunt quaedam genera vermium, et multipedum quae de aquis cum retibus piscatorum frequenter extrahuntur, et quae vocat Aristoteles amalachi et modos halizim : et sunt quaedam genera concharum marinarum.

Amplius autem universale genus animalium aquaticorum dividitur : quoniam quaedam animalia sunt marina, et quae-

dam fluminea, et quaedam stagnea, et quaedam paludosa, sicut rana, et animal quod graeco nomine carcoquios dicitur, et est quoddam genus ranunculi caenulentum in dorso, habens in ventre croceas maculas, et non clamat, nisi post quartam horam diei quando sol est fervidus.

Sicut enim diximus de animalibus aquaticis, quod differunt in recipiendo aquam in intrinsecus sui : sic etiam differunt animalia agrestia. Quoniam quaedam recipiunt aerem in intrinsecus sui, sicut illa quae vocantur anhelantia, sicut homo, et omnia agrestia pulmonem habentia, quia pulmo ad hoc creatus est ut sit ventilabrum cordis ad refrigerium pectoris et cordis. Et quoddam animal non recipit aerem per porum manifestum in intrinsecus sui, licet recipiat ipsum per poros occultos, cum tamen vita sua et nutrimentum sint super terram, sicut apes, et vespae, et alia animalia rugosa volantia. Non autem vocatur rugosum, nisi quod habet rugas annulorum in corpore suo anterius vel posterius. Haec enim nisi in poris rugarum suarum reciperent aerem, non sonarent volantia, et capta quando inter manus tenentur : et ista sunt ita agrestia, quod numquam possunt vivere aut nutriri in aqua. Ea quae diximus superius quae habent vitam, nutrimentum, et mansionem in aqua, ita sunt aquatica, quod recipiunt aquam maris in intrinsecus sui, et numquam fiunt agrestia.

Et sunt quaedam quasi media inter haec, quae quidem primo vivunt in aqua et pereunt extra, et deinde mutantur in forma et figura, et tunc vivunt extra aquam in terra, sicut animal quod primo dum generatur in aqua Graece vocatur ambidem, cujus forma mutatur, et fit ex eo animal quod vocatur ascaros, et tunc egreditur de flumine et vivit in terra. Apud nos autem est animal quod in aquis primo generatur ex ovis ranarum magno capite et longa cauda, quod pennas habet, cujus cauda decidit, et generantur ei quatuor pedes, et tunc egreditur, et fit rana agrestis, et antequam habeat pedes moritur, quando extrahitur de aqua.

Ex his autem altera animalium oritur differentia : quoniam quaedam sunt fixa manentia in forma una et figura, sicut homo, et equus, et caetera animalia perfecta : quaedam sunt mobilia a forma in formam, ut rana aquatica, de qua jam dictum est, et sicut eruca quae primo est vermis multipes, et postea contrahit sese, et putrescit, et mutatur in volatilem vermem, habentem alas et pedes longos.

Adhuc autem aquaticorum fixorum in forma et figura, quaedam quae sunt manentia immobilia secundum locum, et illa necesse est esse in aqua, in qua mo tus aquae asportando nutrimentum, suplet animalis immobilitatem : et ideo animalia agrestia non possunt esse immobilia secundum locum: quoniam in illo loco neque habent continentiae nutrimentum, neque aliunde nutrimentum movetur aut veheretur ad ipsa. Quaedam autem animalia fixa secundum locum vivunt in aqua: petris enim applicata nutrimentum mundat super ea, sicut genera halizim Graece vocata, quae sunt genera ostreorum et conchyliorum immobilium, et quoddam genus conchae quod nascitur in interiori spongiae marinae, et non movetur nisi per accidens motu spongiae, et aliquid hujusmodi generis videtur concha, quae nubeans vocatur, cujus signum est, quod non descendit umquam a petra cui applicatur, nisi aliquid cogat ipsam violenter: tunc enim per contractionem et dilatationem, qui motus est omnis animalis, conatur redire ad lapidem : sicut exinsperatofrangunt et separant eam a lapide experimentatores. Quaedam autem animalia sunt applicata ad petram aliquando, sed separantur ab ipsa quando quaerunt et venantur nutrimentum, sicut genus halizim, sive conchylium quod vocatur Graece alathurciae, et sunt conchae longae apertione et contractione concharum se moventes, et post pastum ad petram revertentes, propter vitandum impetum fluctuum maris.

Adhuc autem mobilia animalia differunt per membra per quae nituntur ad motum : quoniam natatilium quaedam natant per motum capitis sui, sicut malachie genera, et eodem modo moventur genera Karabo, quod est locusta maris. Quaedam autem ambulant pedibus in fundo aquae, sicut genera cancrorum multipedum : licet enim secundum naturam fit aquosum animal, tamen ambulat. Est autem malachie omne interius durum et exterius molle, sepia, polypus, et calamare. Karabo vero est genus mollis testae, sicut locusta maris, et cancer : et de his inferius dicetur. Quoddam autem genus aquaticorum est continue vadens super pedes, sicut lupus marinus : et quoddam est repens, et aliquod animal est quod facit utrumque in aqua, quod scilicet est repens ambulans, et vdens ambulans. Ambulare autem hoc voco moveri, sicut videmus pisces multos rependo ambulare per aquam, et ranam pedibus ambulare, et impingere se per eam, sicut quando ambulat super terram : quoniam cum. rana movetur in terra, utroque pede posteriori se impingit : et similiter facit quando natat in aquis. Quaedam autem repunt super ventrem, sicut est reptio vermium tam aquaticorum quam etiam terrestrium. Generaliter autem omne avium genus ambulat, sive habeat alas coriales, sive pennatas. Vespertilio etiam habet pedes et ambulat. Quaedam autem avium sunt valde debilium pedum, ita quod vulgariter dicuntur non habere pedes : eo quod habent malos pedes sicut hirundo, quae est avis bonae alae, et quaecumque aves assimilantur ei, quod videlicet sunt bonae alae. Sunt etiam ei similes in hoc quod sunt malorum pedum. Dicit tamen Avicenna, quod jam vidit avem minorem quam sit vespertilio : et erat de genere vespertilionis quae quando cecidit in terram, cecidit super alas : et haec Arabice vocatur abbasic, et vacillat in motu, ac si careat pedibus. Hoc autem genus vespertilionis abundat in terra nostra in climate septimo : omnes enim

vespertiliones terrae nostrae optime volant, et quando cadunt in terram, cadunt super alas expansas, et non habent pedes, sed in cauda habent quamdam figuram pedum sine cruribus, et in cubito alae habent quamdam ungulam acutam, super quam cadunt, et per quam se tenent quando adhaerent parietibus. Vespertiliones autem qui sunt in quarto climate, et terris quae sunt minoris latitudinis, habent quidem pedes, sed malos et debiles ad ambulandum, sicut et hirundines. Eorum autem quae sunt debilium pedum, quaedam apparent per totum annum omni tempore, vel in majori parte anni : quaedam vero non apparent nisi uno tempore anni post pluviam in fine aestatis in Augusd,cum sol est in Leone: et est quaedam species hirundinis, quae Graeco vocatur, ut dicit Avicenna, abroycaym. Quidam autem vocant eam doryachim. Hoc enim genus hirundinis in eodem mense apparet et destruitur, et genus hujus est valde rarum : sic enim non apparet in tempore anni, nisi semel spatio unius mensis : et ideo non potest bene sciri generatio ipsius, sicut et piscis qui vocatur apud nos halsa, qui non apparet nisi in principio veris usque ad tonitrua, et tunc moritur.

Adhuc autem modi avium et aliorum animalium diversificantur aliter secundum operationes et regimen vitae. Quoddam enim est genus quod. est civile et gregale semper cum multis sociorum, sicut sturnus, et avis quae gurat ab immutatione vocis dicitur. Quaedam autem sunt quae separantur ab aliis suae speciei avibus, quae sibi assimilantur in forma, et conferuntur ad adjutorium generationis, sicut aquilarum genera, et accipitrum : haec enim solitantur per se. Et hoc non tantum accidit in avibus, sed et in animalibus ambulantibus et natantibus. Quaedam autem sunt quasi media inter haec : quoniam aliquando congregantur cum. sibi similibus, et aliquando segregantur ab eis, sicut anseres grisei et albi et secundum omnia genera sua, et grues :

haec enim animalia tempore pullorum separatim volant, et in hyeme aggregantur. De animalibus autem solitarie manentibus aliquod est civitatense, quod in civitatibus hominum manet : et quoddam manet in pago, hoc est, in deserto, vel in silvis, et fugit hominum habitationem, sicut struthio. Aves autem cum sociis manentes, non manent cum aliis, nisi quibus communicant in genere, sicut palumbi, et grues, et avis quae Graeci coki vocatur : est autem apud nos sturnus. Aves autem quae habent aduncos et acutos ungues, non possunt cohabitare cum aliquibus sociorum suorum propter iram et ferocitatem suam. Hoc autem convenit multis generibus piscium : quia et illorum aliqui congregantur, et aliqui segregantur. Congregantur quidem sicut allec, et delphini, et quod dicitur Grece domoder, et colaubi, lamodech, et amya. Homo autem licet sit naturaliter animal gregale et civile, tamen exercet utramque operationem. Aliquando est solus propter felicitatem contemplationis : aliquando autem cum multis in civitate, sine quibus non acquiritur felicitas civilis. Solus quidem gaudet bono divino, in civitate autem bono humano laetatur. Civitatense autem animal vocatur, quod ad imitationem civitatum omnia opera sua refert ad unum, et agit unam actionem ad commune bonum pertinentem : nec tamen omne animal gregale cum sociis manens, talem facit operationem in unum collatam.

De his autem quae in unum conferunt operationes, est homo, apis, et vespa, et formica, et grus. Sed in gruibus minus est manifestum quam in aliis : quia grues non conferunt in unum aliquam operationem, nisi curam vigiliae et ordinem volatus : alia autem animalia inducta, conferunt multa in unum communitate negotiorum et ciborum, ex quibus communi consulitur utilitati. Horum autem quae sic communicant, quaedam regit rex cui obediunt, sicut grues, et apes, et homines. Ista enim habent regem et princi- pem sollicitum circa se et de utilitate communi. Quaedam autem gregalium non habent regem, sicut formicae, et locustae, quae per turmas egrediuntur concorditer, sicut unicuique eorum per se commissa sit cura communis et urbanitas. Sic et inter homines est duplex urbanitas regni, videlicet quae committitur uni gubernanda, et aristocratia et democratia, quae sunt urbanitates commissae pluribus, per quas gubernantur.

Adhuc autem differunt animalia in hoc quod quaedam manentium cum sociis suis sibi in specie conformibus, manent in regionibus suis omni tempore secundum unum et eumdem modum, sicut leo, cervus, et passer, et aquila. Quaedam autem abscondunt se per aliquod tempus anni, et post illud ad loca sua revertuntur, sicut hirundo, ursus, et ciconia, et glis.

Aves autem adhuc differunt in regimine sui cibi, sicut et alia animalia : quoniam quaedam comedunt carnes, sicut aquila, et vultur : quaedam autem comedunt grana, sicut columbarum genera, et equus, et asinus : quaedam autem comedunt utrumque, sicut corvus, et cornix, et pica. Quaedam autem animalium habent gustabile proprium, sicut apis quae gustat mel et aliquid dulce simile melli, et aranea quae gustat humorem muscarum et aliorum vermium. Et quaedam vivunt de venatione parvissimorum piscium et sugunt illos. Quaedam autem animalia secundum regimen suae vitae sunt venantia cibum per insidias aliorum animalium, aut per violentiam quam inferunt illis, sed non providentia sibi de eo quod capiunt in futurum. Quaedam autem providentia quadam accumulant sibi cibum sufficienter in futurum, sicut formica, et mus montanus, cum alia e converso nihil provideant, sicut cicada, et passer.

Adhuc autem quaedam habent habitacula, in quibus non solum pullificant, sed etiam continuum habent commodum vitae post laborem venationis, sicut talpa

mus, et formica, et vulpes, et apis. Quaedam autem nec de habitatione habent sollicitudinem, sicut musca, et multa de genere rugosorum animalium.

Adhuc autem perfectorum animalium quatuor pedes habentium, quaedam participant providentia domus, et quaerunt habitationes, non quidem quas faciant, sed a natura praeparatas ingrediuntur : habitant enim in rimis lapidum et parietum, et in cavernis, et in aliis locis angustis, sicut stellio, et lacertulus, et serpentium genera. Quaedam autem habitant super terram, nec de factis etiam sollicitantur habitationibus, sicut equus, cervus et canis, et similia istis. Quaedam autem magis prudentia faciunt sibi foveas, non tantum habitationi, sed et thesauris ciborum suorum convenientes, ad quas comportant praedas suas, sicut araneae multae, et apes quaedam magnae, et quaedam non curant de talibus.

Amplius autem quaedam ipsorum ad venationem moventur nocte : aut quia lumen solis non sustinent, ut vespertilio : aut quia timent incursus aliorum animalium : aut forte propter utrumque istorum et ideo acquirunt sibi victum de nocte, sicut bubo, et noctua, et nocticorax, et vespertilio. Quaedam autem ad opera moventur die, sicut homo. In locis autem habitatis agrestia fere omnia absconduntur propter timorem hominis.

Si autem ad mores hominum regimen vitae animalium extendatur : tunc quaedam sunt domestica omni tempore, sicut homines perfectc intellectum participantes : homo enim talis naturaliter et est conjugalis et civilis : nec vita sua salvari. poterit, si non habeat fomenta domestica, et hominum qualemcumque societatem. Si qui autem homines sunt silvestres sicut pygmeus, non secundum unam et eamdem rationem nobiscum sunt dicti homines, sed habent aliquid hominis in quadam deliberatione et loquela. Quaedam autem sunt silvestria omni tempore, nec domesticantur ad plenum, sicut lupus, et turtur, quae Graece secundum ali- quos fechid vocatur. Quamvis enim viderimus lupos captos, et turtures comedentes cum hominibus, tamen non omnia naturae suae opera referunt ad mansuetudinem et domationem : et ideo numquam perfecte domesticantur. Aliquando tamen turtur magis domesticatur quam lupus. Quaedam autem agrestium citissime domesticantur, ut elephas, sicut in sequentibus libris patebit : obedit enim liberanti se a periculo homini, et est domesticus ad illum. Oportet autem scire, quod omnia genera animalium domesticorum inveniuntur etiam agrestia, sicut homo, equus, porcus, avis, caper, et canis.

Adhuc autem est differentia animalium ad societatem relata penes vocare et non vocare. Quoniam quaedam emittunt voces signantes aliquid concomitantibus sibi animalibus, et quaedam non vocant. Eorum autem quae non vocant, quaedam rugiunt non formata voce, sed una continua voce suos demonstrant affectus, sicut leo, equus, et bos. Quaedam autem non.

Adhuc autem formantium voces, quaedam formant ad diversos conceptus quos habent, sicut homo, et pygmeus, et quaedam non faciunt hoc : sicut multitudo fere tota aliorum animalium.

Adhuc autem eorum quae ex ratione cogitativa formant, voces, quaedam sunt succumbentia, quaedam non succumbentia. Dico autem succumbentia, a conceptu animae cadentia, et mota ad naturae instinctum, sicut pygmeus, qui non sequitur rationem loquelae, sed naturae instinctum. Homo autem non succumbit, sed sequitur rationem : et ideo diximus in scientia de Animae operationibus communibus, quod " caetera animalia praeter hominem magis sunt acta quam agentia libere. " Quaedam autem animalium omnino sunt taciturna et muta, sicut formica, et eruca, et alia parva animalia. Quaedam autem sunt e converso multae garrulitatis, sicut pica, et sturnus : et quaedam istorum sunt musica canentia

pulchro sono, sicut philomela, et alauda, et cygnus quando moritur : quaedam autem non canunt, sicut aquila. Dicit autem Aristoteles quod " omnibus vocantibus accidit communiter accidens praeter hominem solum, quod sunt multi strepitus et multae garrulitatis tempore sui coitus. " Sed non verum est de tempore dum sunt in actu coeundi, sed de tempore desiderii coitus ante actum : et continuatur hoc desiderium in aliquibus usque ad deductionem pullorum sicut in philomela, quae cantat quando incubat ovis suis. Et dixerunt aliqui Platonicorum, quod ova sua non vivificarentur nisi cantaret super ea : et hoc puto ego esse verum, quia spiritus leves et calor elevans sanguinem in talibus animalibus, facit in eis cantus jucunditatem et desiderium gaudii : et calor talis matris incubantis vel patris magis est vivificativus quam alius. Homo tamen licet taceat accedens ad coitum, et in desiderio coitus propter verecundiam : tamen ante hoc laetatur, et canit, et ludit, et signa ostendit incontinentiae.

Amplius autem regimen vitae animalium differt etiam secundum comparationem ad loca quae frequentius inhabitant. Quoniam avium non domesticarum quaedam magis habitant agros planos et campos, sicut turtur : et quaedam magis sunt montanae, sicut upupa. Quaedam etiam sunt multi coitus et assiduae pullificationit, sicut perdices, et gallinae, et columbae. Quaedam autem castae sunt et mundae, non coeuntes nisi semel in anno, sicut avis quae Graece gracocedion dicitur, Latine autem corvus terrenus, et palumbus qui quasi parcens lumbis sic vocatur : sicut e converso columbus, quasi colens lumbos appellatur.

Aquaticorum etiam animalium, de quibus superius fecimus mentionem, quaedam sunt pelagalia, et quaedam undalia in medio undarum natantia, et quaedam sunt ripalia habitantia juxta ripas, et quaedam sunt petrosa aut petris adhaerentia, aut sub petris quiescentia. Et haec

quidem sunt regimina animalium societatem non violantia.

Quaedam autem sunt e contra societatem multum laedentia et corrumpentia. Quaedam autem sunt multum impetuosa bellicosa, et quaedam impetus suos multum refraenantur. Dico autem impetuosa bellicosa, quae impetum faciunt, et invadunt omne animal transiens per ea, et defendunt se cum omni virtute sua ab omni animali quod infert eis nocumentum, sicut aper silvestris, et hos magnus silvestris, qui a quibusdam bubalus vocatur, licet non sit bubalus. Refr aenantia autem sunt animalia, quae contrarium hujus faciunt, nulla invadentia animalia, nec se defendentia ab invadentibus, sicut lepus, et cuniculus.

Animalia autem alia diversificantur per omnes inductos modos, et etiam per species multas modorum inductorum. Quaedam enim sunt mansueta paucae irae, et cum non sunt multum insipientia, quin bene percipiant nocumentum, sicut vacca : sed taurus ferox est, et iracundus. Et quaedam sunt iracunda et insipientia non recipientia doctrinam bonorum morum, sicut aper agrestis. Quaedam autem patientia timida, sicut cervus. Et quaedam carentia audacia, quasi semper perterrita, sicut lepus. Quaedam autem astuta sunt, sicut serpens, qui plus laedit astutia quam audacia. Et quaedam audacia, fortia, larga, nobilia, et magnanima, sicut leo. Et quaedam audacia, fortia, silvestria, et astuta, sicut lupus, qui et astutia et fortitudine nocet. Quaedam autem ingeniosa et tamen parvarum operationum, sicut vulpes quae ad ad parva convertit ingenium. Quaedam autem sunt iracunda ad quosdam, et quibusdam applaudentia, sicut canis : ex iracundia enim omnes invadit antequam discernat, et postea remittitur et applaudit dominis suis. Quaedam autem sunt mansueta cito domesticabilia, sicut elephas. Et quaedam verecunda et observantia se ab aliis, sicut anser et catus. Sed de turpi perpetrato nullum animal verecundatur, nisi homo.

Et quod de aliis dicitur, quod verecunda sint, est dictum ideo quod aliquid simile habent passioni quae est verecundia. Quaedam autem sunt amantia pulchritudinem, sicut pavo : et ideo etiam incessu composito gradu incedit ne maculetur, et dum est pullus humefactus totus et pollutus aliquando moritur, quasi pollutionem sustinere non valens.

Inter omnia autem animalia districtivum intellectum habet solus homo.

Multa tamen animalia alia retinent memorias eorum quae vident, et addiscunt. Sed illa memoria quae est cum reminiscentia, non est nisi in solis hominibus, et est pars divina in eis, ut dicit Plato. Inferius autem narrabimus disquisite et sigillatim omnes mores animalium omnium, et modos regiminis vitae suae, et subtiliabimus considerationem esse eorum magis quam hoc fecerimus : quia hic non diximus, nisi universaliter de istis.