CAPUT I.

De moribus leonis, lupi, et animalis quod bonacus vocatur.

Oportet autem scire, quod multi sunt modi differentiarum animalium differentium penes mores : quoniam diversantur in audacia et timore et mansuetudine et furore et aliis passionibus, quibus causantur diversi mores eorum.

Hae enim differentiae non inveniuntur tantum in animalibus domesticis, sed etiam in agrestibus. Leo enim licet sit communicativus praedae et liberalis, tamen quando est famelicus, est valde malus et asper et iracundus : quiescit autem quasi mansuetus sit, quando comedit, et quando non habet famem. Passiones autem animae tales habet, quod videlicet est audax secundum suam naturam, non de facili timens, et vadit ad homines cum quibus crevit : quia facile domesticatur sine ira, quinimo amorem habet ad homines cum quibus consuevit, et praecipue cum nutritoribus suis, et valde diligit ludere : sed ludi sui frequenter malum sortiuntur exitum, nec dimittit ludum ante magnum tempus. Venatores autem quando est silvestris, non facile fugit, sed nec timere videtur. Sed si multi suut coangustantcs ipsum, discedit ab eis paulatim ambulans, et raro aspicit in fuga retrorsum. Si autem multiplicabitur numerus venatorum, curret quidem fugiens, sed non saltabit sicut aliae bestiae faciunt quando fugiunt : fugiens

autem currit cursu continuo sicut est cursus canis. In fuga autem, eo quod exacerbatusest, irruit in animalia occurrentia : et quando fatigatus est, vadit modicum, et modicum frendens quasi dentibus.

Verum autem dixit Homerus, qui dixit eum naturaliter timerc ignem, quamvis sit audax in aliis. Dicit autem Avicenna, quod si invasus est ab homine, et homo intenderit in ipsum et defecerit, quod aut non laedit eum, aut non multum, sive lapidem in eum jaciat, sive sagittam, sive aliud aliquid quod casso vulnere juxta leonem pertransit, leo irruet in illum, et minabitur ei, et non interficiet ipsum : sed forte laedet ipsum tantum, quantum laesus ab eo secundum aestimationem. Et jam accidit hoc militi qui mihi narravit, et erat verus et fide dignus. Dixit autem, quod ipse et socii quidam exibant in dextrariis ad contemplandum leonem : dextrarii enim non castrati et fortes ex audacia appetunt ire ad leonem, et pugnare cum ipso. Castrati autem spadones in tantum timent, quod nec calcaribus nec flagris ingeri possunt ad hoc quod ei velint appropinquare. Cum igitur sic irent in dextrariis, invenerunt tres leones simul ambulantes : et unus ex sociis tendens balistam, jecit sagittam juxta caput unius eorum, sed non vulneravit cum : quod videns leo aliquantulum substitit solus, et alii duo transierunt non velociter fugientes, quos post modicum illo qui substiterat, secutus est. Miles autem qui jecerat sagittam, accepit lanceam, et in dextrario cursitavit ad ipsum ante quam aliis duobus leonibus conjungeretur, et nisus est eum confodere lancea : sed iterum casso ictu percussit terram, tangens aliquantulum sine vulnere caput leonis : et in ictu cecidit miles de equo ad terram. Leo autem occurrit et militis caput in galea compressit, et laesit militem, sed non vulneravit, neque occidit eum, et statim post alios leones recessit. Et haec est consuetudo leonis, quod nocet ei quantum sibi qui nocuit, cum unguibus quasi minando ei et castigando eum : et deinde dimittit eum. Et dicitur etiam, quod haec est lupi consuetudo.

Adhuc autem tam leones quam lupi. habent hoc, quod quando senescunt et venari non. possunt, invadunt homines, et tunc vadunt ad villas et rapiunt pueros, eo quod dentes eorum jam. sunt debilitati : vivunt enim tam leones quam lupi per multos annos, ita quod aliquando prae senectute fiunt cdentuli. Jam enim inventus est leo, quasi omnes dentes habens motos propter antiquitatem.

Sunt autem leones differentes secundum climata, de quibus accipiunt generationem : et hoc similiter est de lupis, et aliis animalibus audacibus. Leones enim qui generantur in terra Coratenorum, et praecipue apud Iconium, ferociores et audaciores sunt leonibus australibus, qui. generantur versus meridiem. Qui autem generantur in quarto climate vel prope, sunt magis timidi, et magis debiles propter inconvenientiam habitationis ad complexionem eorum. Capti autem leones de diversis climatibus, facile distinguuntur. De Iconio tamen pauci possunt capi ab hominibus propter ferocitatem eorum : cum tamen non saepe noceant hominibus. In figura etiam differunt : quoniam quidam sunt breves et spissi, quasi phlegmatici, et illi sunt timidi de quarto climate capti. Quidam autem longi pilosi, habentes pilos asperos : et illi sunt animosi, sicut illi qui sunt de Iconio. Aliquando autem quando debilitantur et timent, fugiunt demissis auriculis sicut canis : et hoc faciunt etiam lupi. Aliquando etiam inventus est leo senex et debilis, qui cum porcum invasisset, porcum vincere non potuit, sed. fugit ante porcum.Interiora autem membra vitalia leo habet debilia, quae de facili recipiunt corruptionem : et ideo foetidum habet os et salivam, et humorem corruptum : sed et alia membra ejus patiuntur ex multis occasionibus : propter

quod morsus ejus et laceratio unguium ejus, est saepius venenosus sicut morsus canis rabidi : et cum eisdem medicinis juvatur vulnus, cum quibus juvatur morsus a cane rabido. Idem autem per omnia est de morsu rabidi lupi. Caput autem leonis est valde forte, licet interiora ejus sunt debilia, et vulnus dentium ejus est malum, eo quod virus de interiobus suis transit in vulnus : et cum vulnus ligatur, transit virus in ligamenta : et cum reponuntur super vulnus, inficiunt ipsa ligamenta, et non curatur vulnus. Fere autem omnia quae diximus de leone, habet etiam lupus : sed secundum minus participat ea, et magis est nequam quam leo, et magis insidiatur.

Est autem quoddam genus lupi, quod chabem vocat Aristoteles. Avicenna autem ipsum dicit vocari hervet : et hoc diligit homines, et non nocet eis : nec homines timent illud multum : et pugnax est valde istud genus lupi, et minores corum sunt audaciores. Pugnat autem hoc genus lupi usque ad mortem cum leonibus et canibus. Alii autem modi luporum sunt noti apud nos, quoniam fere in omnibus sunt sicut canes qui mastini vocantur : et hoc habent tam leones quam lupi, ut dicitur, quod. quando habent electionem inter hominem et aliud animal, semper parcunt homini. Sed lupus non est communicativus praedae sicut est leo, sed potius reliquias praedae suae fodit in terram, quousque iterato famem habeat.

Narrant autem Aristoteles et Avicenna de quodam genere lupi, quod componitur ex tauro et lupo et equo, aliquid habens similitudinis cum quolibet illorum, quod Avicenna dicit esse in terra sua, hoc est, in Perside in montibus : vo- cat autem illud genus animalis Avicenna secundum linguam Persicam mieuzum, dicens quod saepe visum est in civitatibus Persidis, et crescit ad magnitudinem tauri, et sunt magis corpulenta et magis obesas carnes habentia : et aliqui modi istius animalis, sunt similes vaccis, et sunt pilosi in spatulis multum sicut lupi et leones masculini : et sua virga magis est mollis quam virga vulpis vel tauri, et etiam magis curta quam virga tauri vel equi, vel magis turpis. A capite autem usque ad inguina, est coloris fusci. Totius autem alterius partis corporis color est inter cinereum et rubeum, et habet cornua parva incurvata contra se invicem ad domesticum animalis, quae sunt secundum mensuram palmi, et non habet dentes in superiori mandibula, sicut nec hos, nec taurus : et habet magnam ungulam, et magnam caudam, et fodit ungula terram sicut equus, et suum corium est valde durum, et venatio est bona, quia esibilem habet carnem et dulcem : et ejicit stercus ad minus ad quatuor passus posterius, eo quod est multi stercoris, et multae et fortis ventositatis. Aristoteles autem vocat hoc animal bonoceum, quod quidam Latinorum bonacum vocant.

Dicit autem Aristoteles, quod hoc animal habitat in Cohonia regione, in monte qui dicitur Mascheon, qui mons est magnus protensus juxta civitates Madekin et Catakin. Homines autem qui a colore corporis dicuntur kianom, eo quod juxta aethiopiam habitant, vocant montem hunc Monachon. Ibi enim habitans bonacus, et in quantitate tauri, et in multis assimilatur plus tauro quam alii animali : sed tamen habet hoc commune cum equo, quia invenitur in eo crinis descendens ad. duas partes spatularum, sicut descendunt jubae ad unam partem colli equi : sed pili ejus sunt molliores et breviores jubis equi, et fere habent mollitiem pilorum lupi vel leonis : et color corporis ejus declinat ad rubedinem, et crines ejus sunt continui, et perveniunt continuata caesarie usque ad oculos. Aliquando tamen invenitur color ejus aliquantulum declinans ad nigredinem : et verissime color crinis ejus est inter rubeum et colorem quem medici karapon vocarit, et non est omnino sicut color pilorum equi, quem faro dicunt si-

ve rubeum. Inferiores autem In ventre existentes pili ejus, assimilantur 1anae: et color illorum pilorum non est valde niger, neque directe rubeus, sed quasi medius inter duos dictos colores : et cornua ipsius sunt incurvata ad invicem, et quantitas cornuum ejus est quasi mensura palmi, vel modicum plus, ita quod cornu suum quando separatum est a capite, potest capere in concavo suo mensuram quae dicitur hem : et est quasi duo pugilli. Pili autem qui sunt supra frontem ejus, descendunt usque ad medium frontis, ubi fit in centro quaedam discrinatio, sicut fit in vertice hominis, et non habet dentes superiores sicut neque taurus, neque habet crura multorum pilorum. In pedibus vero habet duos sotulares, sicut ea quae in duo findunt ungulam, et cavat et percutit terram sicut equus, et erigit caput suum sicut taurus : habet autem corium spissum, patiens Ictus multos, et est dulcis carnis : et Ideo venantur ipsum homines. Cum autem percutitur hoc genus, fugit, et quiescit absconditum si latere potest. Cum vero debilitatur, pugnat et contra venatorem ejicit stercus ad quatuor passus : solvitur enim ex timore, et tunc abundat stercore. Quando autem appropinquat tempus partus hujus animalis, adunantur circa foeminam parientem multa animalia sui generis, et faciunt stercus in circuitu ejus, quasi murum, et nidum facientia ei ex. stercoribus suis : et in illo parit : hoc enim animal prae omnibus animalibus est multi, stercoris.

Opus autem est scire, quod sicut aves mutant colorem pennarum secundum tempora, et pisces etiam se mutant : ita colores pilorum et pilos mutant etiam quadrupedia, et praecipue ea quae sunt de genere luporum, vel aliquid lupinae naturae habentia.