CAPUT I.

De participatione instrumentorum

sensus. Hic digestis per ordinem generibus animalium sanguine carentium, viden- dum est qualiter conveniunt eis ea quae omnibus aut pluribus animalibus conveniunt, sicut sentire, vocare, dormire, et vigilare, et masculnitas, et faemin.initas.

Et primo describcmus dispositionem instrumentorum sensus hujusmodi animalium. Instrumenta enim sensus non inveniuntur in omnibus animalibus secundum unam et eamdem dispositionem : sed instrumentum sensus quod magis conformitatis habet in. animalibus, est oculus : hic enim in omnibus fere est sphaericus, et ex humoribus componitur et tunicis, et albus et niger in colore, quod contingit propter unam speciem omnium visibilium quae est lumen : et ideo cum agens formale in omnibus visibilibus idem sit, oportet potentiam instrumenti in omnibus animalibus valde conformis esse dispositionis. Sed. in hoc differunt animalia valde : quia quaedam animalia habent omnia sensuum instrumenta, et quaedam non habent ea omnia. Numerus enim sensuum est quin-

que, scilicet visus, auditus, gustus, odoratus, et tactus. Sed haec instrumenta omnia habet homo, et omne animal Gressibile habens sanguinem et generans in utero sibi simile animal, nisi aliquid sit quod forte aliquod habeat instrumentorum istorum diminutum, ut genus talpae : hoc enim animal non habet visum, eo quod perfectum non habet oculum, tamen oculum habet imperfectum, quoniam si excoriatur pellis quae directe est suner oculos, invenitur in loco oculi aliquichsimile creationi oculorum : manifestatur enim ibi aliquid in carne de nigridino oculi, et de ea substantia quae est sicut acies in medio oculorum consistens, quae vocatur oculi pupilla, sed non est adunata et formata in oculum propter imperfectionem animalis : ex tali enim occasione quam habet a tempore generationis suae et partus et suis principiis generantibus, accidit eis oculum non habere formatum, quamvis non careat omnino substantia oculi.

Oportet autem scire, quod a cerebro exeunt duae viae sive duo nervi concavi fortes, et perveniunt ad radicem oculorum, et alia etiam via pervenit in animali habenti culmos ad. radices culmorum. Animalia enim habent sensum per quem cognoscitur diversitas colorum, et habent sensum alium per quem cosmoscitur diversitas sonorum, et habent etiam sensum odoratus et gustus. Sed sensus tactus invenitur in omnibus modis animalium.

Manifestum enim est, quod modi piscium sentiunt per gustum : quoniam plures eorum diligunt aliquid cognitum in cibo, per quod etiam piscatores venantur eos, sicut albas muscas sive musciiiones quae in sero volant super aquam, multum diligunt, et intrant in. gurgulia, quoniam musciliones illi alligantur gurguliis : et Avicenna dicit se vidisse, quod ad lac ligatum in retibus et gurguliis festinanter veniunt pisces, et capiuntur juxta ipsum. Sed modi piscium non habent manifestum instrumentum auditus, eo quod per ipsum intraret aqua nimis in. profundum capitis, et infrigidarentur et morerentur : quia tamen multi moriuntur ex capitis nimia infrigidatione.

Adhuc autem inutile esset instrumentum, quia non contineretur in ipso aer recipiens sonum : sed. potius subintraret aqua et inferret laesionem : et licet non habeant aures, tamen audiunt sonos, sicut inferius parum ostendemus.

Similiter autem et instrumentum perfectum olfactus non habent modi piscium, ne aqua subintret in cerebrum et corrumpat ipsum : et quod putant quidam homines, quod habent instrumentum sensus odoratus per viam nasi, nihil est omnino, quoniam nulla via illarum pertingit usque ad medullam cerebri. Sed in quibusdam viae illae sunt rectae, extra tantum apparentes, et in quibusdam pertingunt ad branchos et non ad. cerebrum. Sed tamen manifestum est quod genera piscium odorant et audiunt.

Signum autem auditus eorum est, quoniam saepe videmus ipsos fugere a sono et vocibus magnis et sonoro strepitu remigiorum navium : et ideo piscatores cum venantur eos, leviter movent remos. Dicit autem Avicenna quod vidit quoddam genus piscium venire ad sonum canrpanae : et cum desinit sonus, recedit: et hoc apud nos ab omnibus hominibus notum est in mari Flandriae, Brabantiae, et Germaniae inferioris, quod piscis pulcherrimus qui lingua ibi habitantium unit vocatur, et intrinsecus est multae spinositatis, cum grege venit ad sonitum notarum aut cymbalorum aut etiam campanarum parvarum. Extendunt enim piscatores circa finem veris in Maio funem super aquam, et alligant cainpanellas, et cum sonant, venit piscis ille cum grege sui generis in retia. Audiunt enim sonos omnes modi piscium, et hoc manifestum est in venatione delphinorum : hos enim quando piscatores venari intendunt, circumdant ipsos, et percutiunt lignis facientes sonos continue, et postquam terrentur sono ictuum illorum, cadunt ali-

quando sicut patiantur schotomiam et epileptiam, et tunc deprehenduntur leviter. Delphinus ergo audit sonum, licet non habeat instrumentum auditus manifestum omnino. Hujus autem etiam signum est, quod cum voluerint nautae venari aliquem modum piscium, tacent, neque movent ramos fortiter, neque alia instrumenta fortiter movent.

Adhuc autem quando piscatores cognoverunt in aliquo loco esse multos pisces, circumdant locum illum a remotis silenter, et ibi quiete sub silentio ponunt instrumenta sua, ne pisces audiant strepitum ipsorum, et praecipiunt omnibus secum navigantibus, ut taceant in piscium venatione. Quando autem pisces dispersos agitare volunt ad unum locum in quo sunt retia aut gurgulia eorum posita, circumstrepunt eos et percutiunt asseres, et faciunt sonos terrentes pisces, sicut diximus quod fit in venatione delphinorum. Ipsi autem piscatores prohibent omnem motum qui excitat sonum antequam circumdent eos, et circumdatis eis dant voces et sonos, quia auditis vocibus et sonis fugiunt ex timore et cadunt in retia, non considerantes retia ex capitis confusione et schotomia sive vertigine cerebri.

Adhuc autem signum est quod pisces auditum habent, quia cum piscatores vident inter lapides aliquem modum piscium aut etiam supra aquam natando quaerere pastum tempore venti sonantis quando alii soni minus sunt perceptibiles, possunt appropinquare et considerare quis sit illo modus piscis : cum autem aura est tranquilla et quiescit ventus, non appropinquabunt ut dignoscant piscem nisi vadant valde quiete et tacite. Si autem clamaverint, aut aliter sonum excitavernt, fugient et non poterunt deprehendere quis fuerit modus piscis illius.

Adhuc autem in fluviis est aliquis modus piscium sub lapidibus manens, quem cum capere volunt piscatores, percutiunt et faciunt sonum terribilem et fortem su- per lapidem, et tunc ex sono confunderite cerebrum, piscis cadit sicut patiatur schotomiam aut epileptiam a strepitu illo, et tunc deprehenditur piscis.

Ex his igitur manifestum est, quod omnes pisces audiunt, non per instrumentum auditus, quia hoc non habent, sed forte sub branchiis superius expanditur tympanum auditus eorum, quod immutatur a sonis. Sunt autem multi experti in natura animalium marinorum fingentes, quod pisces praecipue inter animalia sunt acuti auditus, et maxime id quod vocatur fastosor, et jeremim et labras, et similia. Alii vero audiunt non ita acute, ut dicunt, et ideo frequenter manent prope littus : non enim ita audiunt strepitum in littore, sicut alii qui fugiunt in profundum.

Pisces autem etiam habent sensum olfaciendi : cujus signum est, quod multi modi piscium fugiunt ab instrumentis retium et gurguliorum, et numquam tangunt ea nisi sint nova, eo quod in eis est odor piscium ante captorum. Alii etiam communiter pisces habent quidem olfactum, sed minus, propter quod etiam ab antiquis gurguliis non caventes subtilius capiuntur.

Adhuc autem hujus signum est, quod quaelibet genera piscium habent escam appropriatam suae venationi, quam cum olfaciunt, sequuntur eum ad instrumenta venatica, et capiuntur, et quaedam his contraria fugiunt. Quidam enim piscium capiuntur per faetida, sicut capiuntur barbelli per cadaver, et cancri per carnem ad navim retro suspensam. Et Aristoteles dicit, quod illi qui cerebri vocantur sive cerebie, capiuntur per branchos, quando faetidis imbuti fuerint. Multi autem fugiunt etiam alios pisces propter foetorem, sicut probatur in mari Flandriae, et Germaniae, quod parvus piscis est gregatim vadens, quem incolae patriae spirinch vocant : et a quibusdam vocatur stinc, quem omnes alii etiam magni fugiunt pisces, ac si speciale nocumentum timeant ex odore ejus :

et tamen ille piscis esibilis est, et sanus hominibus.

Adhuc autem plures pisces manent in lapidum cavernis, quos cum piscatores volunt compellere ad exeundum, confricant ora cavernarum per salsa, quem cum odorem senserint pisces, cito exeunt et cadunt in retia, eo quod non observant se a retibus propter velocitatem exeundi. Amplius autem enchelir quod quidam anguillam esse interpretantur, per odorem saepe deprehenditur : vase enim testeo salso accepto a piscatoribus et posito in aqua ante cavernam in qua habitat, intrabit in vas odorem sequendo, et capitur in ipso.

Adhuc autem deprehensum est per experta quosdam pisces diligere odorem rerum combustarum in fumum : propter quod etiam piscatores marium carnes saepius combustas portant ad multorum piscium capturam ex odore illarum carnium combustarum.

Adhuc autem multi dicunt, quod in hamo posito animali quod multipes vocatur sive polipus, assato, multi pisces deprehenduntur.

Adhuc autem projecta in mari lavatum piscium, aut aqua quae ejicitur de sentina navis, fugiunt multi pisces, et maxime ille piscis qui. vanareym vocatur, praecipue tamen fugit cum olfecerit sanguinem piscis. Constat autem fugam esse ad hoc ut removeatur a loco nocumenti sui in quo manebat.

Adhuc autem vase venaticeo, reti videlicet aut gurgulio veteri existente, et infecto sorditie et odore saepe detentorum in eo piscium, non applicantur ei. pisces propter sensum odoris, novis autem et mundis applicantur, et praecipue posita aliqua in vasis munda esca, tunc enim a remotis veniunt propter illius rei odoramm.

Ex omnibus autem his inductis, manifestum est et planum pisces odoratu mabere.

Ego etiam expertus sum pisces fugero odorem sulphuris et cupri et lini in aqua putrefacti, et si non patet eis locus fugae,

moriuntur ex odore eos corrumpente. Habent igitur pisces auditum et olfactum, quamvis non habeant manifesta horum sensuum organa. Hoc autem maxime cognoscitur ex hoc, quod diximus de delphinis, qui non habent organum auditus manifestum aliquod in corpore, et tamen audiunt: cujus signum esse diximus, quia piscatores venantur ipsos per strepitum : et quia accidit eis gravitas capitis ex vocibus et sonis corrumpentibus harmoniam auditus sui. Non enim motus faceret hoc : quia non in tantum commovetur aqua ex strepitu, neque aer motus subintrat in aquam usque ad caput delphini. Non est autem dubium quin etiam habeant pisces tactum et gustum. Declaratum est igitur, quod iste modus animalis habet omnes sensus.

Alia vero genera animalium aquaticorum quae enumeravimus, quae sunt quatuor generum in communi, scilicet malachie, et mollis testae, et durae, et annulosi corporis, ut frequenter etiam habent omnes sensus. Quaedam enim eorum quae sunt annulosi corporis, habent sensum odoratus multum acutum, et sentiunt odores valde remote, quod non facerent nisi sensu subtili et acuto. Moriuntur autem quaedam ipsorum olfactu fetidorum, ut sulphuris, sicut apes expelluntur insuper de casulis, et moriuntur etiam per fumum lignorum aut stercorum : proter quod talibus suffumigantur ab his qui mella volunt auferre de casulis earum.

Adhuc autem acceptis et permixtis sulphure et origano agresti et pulverizatis impositis super mansiones formicarum dimittent domos et fugient. Similiter autem loca suffumigata ex cornu cervi liberantur a multis modis annulosorum venenatorum. Eodem autem modo fugient a fumo storacis sicci praeter animal multipes tantum : hoc enim in tantum diligit hunc fumum, quod deluditur et deprehenditur per ipsum, et intrat in vas in quo fumigatum fuit, et tam immobiliter adhaeret eidem, quod etiam divisum et sectum non recedit ab ipso. Hoc autem

idem animal fugit de fumo speciei cuiusdam medicinalis, quae obere ab Avicenna vocatur, ab Aristotele autem vocatur habor a : quidam autem vocant eam vinctam.

Adhuc autem sensus olfactus inesse talibus deprehenditur : quia quilibet modus specierum animalium diligit cibum proprium, et currit ad. ipsum. Apes enim non insident locis faetidis, aut mali saporis aut odoris, sed fugiunt et diligunt dulce et odoriferum, praecipue in floribus. Sed e contra est apis quaedam aliquantulum major quam illa quae habitat in examine, quae non diligit nisi faetida, et insidet humiditati stercorum, et haec non habet rogem, neque custodit civilitatem alicujus congregationis : propter quod a quibusdam porta, apum quasi spuria vocatur.

Animal vero cujus corium est asperum sicut testeum ut in pluribus etiam habet sensum tactus et gustus et odoratus. Hoc autem manifestatur in modo venationis quorumdam eorum. Cortora enim decipitur per faetida : et hanc speciem animalis Avicenna concheram vocat. Patet igitur, quod quilibet modus animalis diligit esse proprium sibi, et odit alia non sibi congruentia : habentia enim ora diligunt diversa gustabilia, sicut etiam olfacientia ad odores se habent.

in his autem animalibus conchiliis et annulosis non ita manifestantur visus et auditus, eo quod illi magis sunt per extrinseca media, et non ita fundati in principiis complexionantibus animal : tamen multi asserunt in animali marino quod. solinele quidam vocant, quod audit voces, et ideo per auditum fugit in profundum.

Adhuc autem si quis digitis appropinquaverit ad ostreum quod pecten vocatur, subito claudit oculum, ex quo cognoscitur habere visum : et hoc idem manifestatur in testudine et limace, quae oculos suos habent in summitate cornuum suorum : et cum appropinquat aliquis retrahit oculum in cornu.et cornua, retrahit in canut.

et caput in corpus. Similiter autem cum. venatores animal bryne vocatum, tacent ne audiat sonum : et si loquatur quis, fugit : et hoc non accideret talibus, nisi audirent et odorarcnt. Iiricius autem audit debiliter minus inter omnia quae testeum habent corium, et minus inter ambulantia.

Haec igitur est dispositio sensuum in omnibus animalibus praeinductis.

mariiaumorion, et hujusmodi. Vox igitur non erit sonus nisi fiat per opiglottidem : et ideo omne carens pulmone, caret voce. Et loqui quidem est distinguere et formare articulatim et litteratim vocem, quae distinctio praecipue fit per linguam. Lingua vero quae vocatur scriptura formans voces litteratas et litterarum elementa, eorum animalium quae vocalia sive vocantia sunt, est per opigiotfidem. Formatio tamen elementorum litterae absque consideratione vocis in qua formantur elementa, est per linguam solam absque motu epiglottidis . Generaliter autem quodcumque animal non. habet linguam solutam, sed adhaerentem secundum totam longitudinem et ligatam ad inferiorem partem oris, caret etiam voce omnino.

Strepitus autem quem aliquando facit hujusmodi animal, est in interiori corporis sui spiritu (attendente ad diaphragrna, et non est per spiritum exeuntem ex ipso per tracbeam : quia tale animal non anhelat, sicut apis, et sibi similia animalia. Tamen de numero talium quaedam sunt dulces sonos habentia, qui. soni, aliquando voces dicuntur, sicut animal parvum quod locustae assimilatur, et in pratis cantat in aestate, et sibilat in nocte, et vocatur grillus, Strepitus autem et sibilus omnium istorum est per telam quae est sub pariete diaphragmatis in loco ubi succingitur, tamquam abscissa sint corpora ipsorum : sic enim sonant muscae, et apes, et omnia hujusmodi : ista enim faciunt strepitum volando, et alas extendendo, percutiendo aerem cadentem inter alaseorum, etideo continue sonant dum volant : et illum quidem continuum sonum non faciunt nisi modo dicto. Sed quando capta tenentur etiam praecisis alis sonant alio sono, et aliquando solium non faciunt in ore spiritu exeunte, sed potius sub diaphragmate per modum quem diximus: et locustae volantes similiter faciunt sonum, sed. immobiles non sonant omnino. Ea autem quae sunt in genere malachie, et sunt in genere mollis testae, neque so- nant, nequo sibilant. Similiter autem et modi piscium voco carent : eo quod omnia ista genera carent pulmone, et epi- glottide , et vena aspera, quae trachea vocatur. Aliqui tamen opinati sunt quosdam piscium vocem hatuere in Acheloo fluvio, quos illi nominant laudum et jeconurn, et porcus maris qui. aliquando egreditur in agrum, propter quod agrestis vocatur, qui. est in regione quae vocatur Arabice Haskaleir, et: etiam animal marinum quod dicitur halym, et id quod vo catur cochi, hoc est, vitulus marinus.: omnia enim ista animalia vocem habere putamur. Sed pro certo nullum istorum sonat spiritu exterius attracto et emisso : sed quaedam dictorum sonant branchiis in aquae superficie, aut in profundo, eo quod sunt duri sicut: spinae, et: sunt lati et solidi, et ideo percussi sonant fortiter, Quaedam autem et praecipue sibilantia sonant per spiritum qui est in interiori corporis eorum : cum enim motus ille fuerit ad telam quae sub diaphragmate est, tunc exit sonus ab eo. Offensione autem parietis et musculorum et lacertorum ejus percutitur ad sonandum. Ceieti autem et pectem putatur facere sibilum : movetur enim super aquam, et tunc sibilat : et similiter hirundo maris, haec enim habet alas latas parvas, quibus stepit. Nullum autem horum proprie loquendo vocem habet. Delphinus autem sibilat, et sibilus ejus similis est voci. : habet enim pulmo nem et venam asperam quae trachea vocatur arteria : sed lingua non est absoluta, neque labia ejus pervenire possunt ad vocis distinctionem.

Animal vero habens linguam et pulmonem et quatuor pedes, habet vocem debilem quando est aquaticum, Sed quodcumque ex. talibus est ovans, sibilat ut serpens. Quod autem ex eis habet vocem debilem, sicut tortuca, et rana, habet linguam appropriatam sibi. : quoniam in talibus pars anterior linguae suo ori alligatur et applicatur, in talibus enim anterior applicatur extremitas sicut in piscibus. In aliis autem animalibus ista extremitas libera est et absoluta. Sed in his posterius linguae quod cannae vicinatur, est absolutum : et ideo rana vocem habet propriam quae coax sonat. In sono enim hujus inferius linguae primo solvitur, et anterius affigitur palato, et talis est lingua ranae per omnia, nec sonat hanc vocem nisi in aqua, et ibidem non sonat eam proprie nisi masculus, et in tempore coitus tantum quando clamat vocando foeminam per vocem cognitam a foemina. Quodlibet enim animal habet vocem propriam per quam vocat clamando socium tempore coitus, sicut capri, porci, arietes, coturnices, et omnia alia genera animalium.

Rana autem multiplicat voces in aquam ponendo mandibulam inferiorem in aquam, et extendendo superiorem super aquam, et per extensionem duarum mandibularum et conatum vocis ex ventositate interius elevante. Lucent enim oculi sicut candela, et coitus earum saepissime est de nocte : propter quod etiam nocte plus clamant.

Modi vero avium vociferant : et quodcumque est ex eis latae linguae latitudine mensurata loquitur aliquando, et quod cum hoc est linguae tenuis et subtilis, quia illa melius inflectitur ad figuras litterales et articulatas. Quaedam vero avium genera sunt, quae uno modo vociferant tam mas quam foemina. In quibusdam autem diversificantur mas et foemina in vocando : aves vero parvi corporis plus garriunt aliis propter levitatem spirituum et sanguinis : parvae etiam frequentius loquuntur et maxime moderatae quae sunt mediae inter parvas et magnas, sicut sturnus, et psittacus, et pica, et hujusmodi. Garritus autem earum maxime est tempore coitus. Differentiam autem habent in. garritu, ut cortunix, et philomela, et multa alia. Quaedam autem non cantant, sed sono quodam clamant vocando foeminam, sicut id quod coaf vocatur, et columba, et multa alia. Quaedam autem vociferant distinguendo tempora noctis et diei, et victoriam in

praelio, sicut gallus : et ideo uno gallo cantante et alter cantat, ne videatur vinci ab ipso. Quaedam autem sunt quae dulce vociferant, tam mas quam foemina, ut id quod vocatur hardon quod est species quaedam crocodili. In hoc enim genere foeminae vociferant sicut mas. Avicenna tamen dicit, quod aves sunt quae vocantur non Hardon, sed audon, quorum mas et foemina vociferant : sed tamen foemina cum ova incubat, quiescit a voce musica. In quibusdam autem avibus masculi dant vocem musicam et non foeminae, sicut gallus, et mas coturnicis : sed mas coturnicis habet vocem exilem, ut fere sicut grillus, et foeminae habent vocem grossam.

Animal vero generans animal sibi simile in utero et quadrupedes, habet vocem simplicem illitteratarn, et non loquitur omnino : locutio enim cum intellectu appropriatur homini soli : et omne quidem loquens, habet vocem, sed non convertitur. Et si aliquod genus simiarum simile homini loquitur, hoc est ex imaginatione simplici, et non ex intellectu, sicut pygmeus, et forte id quod vocavimus superius mariiaumorion, et forte quaedam hujusmodi animalia inveniuntur.

Illi vero homines qui ex generatione sunt muti, patiuntur hoc, quia sunt a generatione surdi : et illi habent quidem vocem, sed non habent sermonem distinctum et litteratum, quia idioma addiscere per auditum non potuerunt.Infantes autem pueri firmiter retinere suas non possunt linguas, sicut, neque caetera membra puerilia, et ideo imperfecte loquuntur, donec juvenescant et temperetur humor qui mollificat linguas eorum. Quidam etiam puerorum non vigent lingua, nisi post longum tempus, et tunc convalescunt. Quidam autcm perpetuo manent trahuli, et quidam blesi : et alii sunt alias linguae habentes occasiones propter diversa linguae impedimenta, quorum superius dedimus rationem. Vox autem et sermo idiomatum d.iver- sificantur secundum regiones et loca in gravitate et acumine : quoniam vox sepdntrionalium est magis acuta et foeminea, quam vox meridionalium propter mollitiem suorum pulmonum et suae catinae, et propter majorem arctitudinem ipsius. In modo autem specifico non diversificatur vox quae uni speciei animalis est attributa. Si autem contingat, quod unus modus speciei alicujus animalis habet diversarum specierum animalium voces, sicut perdices aliquando strepunt, et aliquando aliorum animalium vocibus clamant, hoc contingit propter imitationem : propter quod etiam aves quae a juventute domesticae fuerunt, et alias audierunt voces, tales imitantur, sicut etiam imitantur hominum loquelas : et ideo etiam contingit, quod aliquando quidam parvi pulli avium incipiunt non vociferare voce parentum, nisi creentur et educentur ab ipsis, aliter enim assimilant suas voces vocibus avium vel animalium quae audiunt in educatione. Jam enim visa est avis quae Graece dicitur antiochia, quae in Germania vocatur grasemusche, et est similis philomclae, et emittit aliquando ova avium aliarum, et praecipue guguli, et haec docuit pullos aliarum avium quos enutrierat, voces suas proprias : et hoc significat, quod significatio vocis non. est naturalis sicut neque locutio, sed est secundum doctrinam loquentium. Voces autem quia naturales sunt, ideo voces hominum sunt consimiles in specie, sed locutiones variantur. Elephas autem vociferat per os, et non per nasum : et ejus vociferatio est cum spiritu multo, sicut quando homo anhelat spiritus sui magni virtute. Cum autem per nasum aliquando vociferaverit, est sonus dulcis sicut fistulae.