CAPUT IV.

De ordine quem observant in operando, et de his quae nocent apibus.

Modo igitur praedicto se habet de operationibus apum. Sed non solum artificiose operantur, sed etiam distribuunt opera, inter se, ut una faciat unum opus, et alia aliud. Quaedam in ordine vicis suae adducunt id quod colligitur de flore et de roribus aptis operationibus apum : et aliae quaedam etiam in ordine distributo mollificant ceram, et eliquant mel ex ipsa tamquam ex faece : et illae quae sunt tertii ordinis, in ordine vicis suae adducunt aquam, cujus humore mel defluit a cera cui erat inviscatum : et quaedam componunt cerat temperatam in casas. In tempore autem quo nutriunt pullos, non cadunt super carnes, neque comedunt eas, neque sollicitantur ad positionem ciborum in thesauris, quia sufficienter oc- cupantur circa pullorum suorum enutritionem : et si aliis intenderent operibus, deperirent pulli. Praeponunt igitur affectu naturae quem habent ad pullos, necessitatem pullorum utilitati propriae, nisi tanta sit indigentia cibi in alveari, quod periclitentur fame : tunc enim dimissis pullis consulunt sibiipsis de ciborum inquisitione, et tunc frequentissime moriuntur pulli, et ejiciuntur a parentibus. In tempore autem non videntur custodire ordinem : sed statim ut est tempus florum, per totum illud tempus instanter et continue operantur, arbitrantes et indagatione naturae praesentientes, quod modicum tempus habent : cito enim siccitate aestatis deficiet eis florum materia conveniens, et postea succedente frigore intra alvear suum concludentur. In tempore ergo sereno florum assiduae sunt operationis et continuae.Apis autem rex quae regit alias, aliquando quidem postquam primo exit cum examine, forte operatur per tres dies ad. plus, et tunc redit ad locum suum in alveari, et ordinat sua praesentia et quodam strepitu opera aliarum.

Amplius autem aliquando sunt alvearia sterilia propter aliquam causam ex parte vasis, aut ex parte apum hoc facientium : et tunc apes antiquae retinent pullos quos habent ne exeant, ita quod retenti stant aliquando per quadraginta dies post tropicum hiemale in terris calidis. In terris enim frigidis non emittunt pullos, nisi in principio aestatis, et raro in fine : et illa emissa examina non convalescunt, quia ante hiemen mel sibi sufficiens congregare non possunt : cum enim volunt parentes retinere juvenes apud se, claudunt super eos vias exitus cera subtili. Sed postquam confortatae fuerint apiculae juvenes, rumpunt obstaculum, et exeunt, eo quod nolunt manere nisi in regno proprio.

Adhuc in omnibus operibus suis apes habent bestiolas aliquas parvas sibi nocentes : et quando fuerint apes bene fortes, interficiunt eas et ejiciunt eas extra

alvear suum. Quaedam tamen examina, et quaedam apes in examine aliquando sunt debiles, aut aetate, aut ex attenuatione, aut ex nimio labore : et illae a bestiolis dictis vincuntur et interficiuntur.

Adhuc nocet apibus defectus mellis : propter quod sapientes custodes examinum, quando mel extrahunt ab alvearibus, proportionantur sic ut dimittant tantum de melle quod sufficiat apibus ad cibum per hiemem : quoniam si mel dimissum eis sufficit, salvabitur alvear : et si non sufficit, alvear damnabitur. Cibus enim convenientior apum tam hieme quam aestate, est ex melle : quandoque tamen praeparant sibi alium cibum ex humore aliquo dulci et illum reponunt in aliquo vase duro, ut non distillet per ipsum sicut in foraminibus lapidum, et praecipue in rimis marinorum, quando in talibus materiis examen habet habitationem. Super Danubium enim in rupe inventum est examen maximum, quod expertum fuit ibi esse per redundantiam mellis per ostium foraminis : et extractum fuit ibi de melle plusquam ex viginti aliis examinibus extrahi possit. Mel ergo componunt in cera, sed humorem alium ponunt in vase duriosi ex materia praeparato, quae est sicut cera indurata multum, et est magis terrestris quam cera. Vidimus etiam aliquando, quod hi qui habent examina, cibant ea humore dulci, qui tamen vilis est, sicut ex aqua arnidi et aqua liquiritiae, et hujusmodi dulcibus : aliter enim examina incurrerent nocumentum.

Aliud autem quod multum nocet apibus, sunt vespae citrinae grossae : quia eis resistere non possunt, et auferunt mel ab eis, et aliquando interficiunt eas. Similiter autem et hirundines et aliae quaedam aviculae, quas agiciolos vocant, capiunt apes, et comedunt. Idem autem faciunt animalia quae varatos vocant, et est quoddam genus lacertae magnae, quod stat in foramine, et exeuntes apes comedit.

Adhuc autem a ranis et araneis quibusdam aquaticis nocetur multum apibus : quando enim apes veniunt ad aquam volentes bibere, superveniunt eis ranae et araneae aquaticae, et interficiunt eas, et devorantur a ranis. Cadavera vero earum suguntur ab araneis aquaticis : propter quod illi qui sapienter sollicitantur circa examina, ponunt examina remote ab hirundinibus, et exstirpant locustas de horto vicino : et quia apes bibunt de vicina aqua, aquas vicinas purificant et liberant eas a ranis et araneis aquaticis, aut per comas, aut per alium modum purgationis. Apes enim numquam fugiunt aliquod animal quodcumque nocivum, nisi sit animal sui generis. Una enim apis aliam fugit : nec pugnant umquam apes, nisi cum eo quod aut est in alveari, aut quod appropinquat illi. Numquam autem extra alvear remote pugnant contra aliquod quantumcumque noceat.

Omne autem quod impugnant, interficiunt si possunt, et non habent super eo pietatem et misericordiam : et quaecumque apis pungit, in vulnere relinquit aculeum, eo quod tumor vulneris statim stringit, et durities loci retinet in se aculeum : et quia aculeus continuatus est cum intestino apis, non potest extrahi de ape aculeus, nisi aliquid etiam exeat de intestino : et ideo omnis apis quae pungit moritur aliquanto tempore post puncturam. Multoties autem valde nocet punctura propter venenositatem aculei : et ideo locus puncturae exprimendus est, donec inde exeat aculeus. Signum autem venenositatis est inflatio loci, quae statim accidit post puncturam. Maxime tamen nocent puncturae apis magnae citrinae : quia punctura illius multa interficit animalia, praecipue quando pungit in locis nervosis : et jam plures mortui sunt equi de punctaris talium apum : et est proverbium rusticorum et pastorum, quod " novem magnae citrinae apes equum interficiunt, nisi cito defendatur ab eis. "

Rectores autem apum numquam punguntur, neque habent aculeum,

De nocentibus etiam apibus est, si forte mortuae apes jacerent in alveari : et ideo quandocumque aliqua moritur, statim festinant ejicere eam, ne noceat putredo ejus alveari. : hoc enim animal mundum est, et diligit munditiam super omnia alia animalia : et ideo numquam invenitur stercus suum in alveari, sed sdrcorizat volando in aere : stercus enim suum est valde faetidum, et corrumperet examen si in alveari stercus projiceretur. Apis enim abhorret omnia faetida, et diligit odores dulces : propter quod omnia quae faciunt foetorem in alveari, purgant apes.

Moriuntur autem apes multis de causis, et praecipue quando in uno alveari fuerint rectores multi, et quilibet regit turbam unam per se ipsum : tunc enim confunditur congregatio examinis, et disturbantur operationes, et pereunt apes : quia tandem aut marcent otio, aut compugnant ad invicem. Semper autem interim inordinate operantur. Locustae autem quoddam genus, quod Graeci cicoirords vocant, nocet multum apibus : quoniam venit ad ostium apum, et insufflat stridore quodam : et tunc territae exeunt apes fugere volentes, et exeuntes capit locusta, et destruit eas. Apes autem in tantum timent hoc animal quod territae non pugnant contra ipsum : sed si debeat interfici, oportet quod a custode alveariis interficiatur.

Est autem opinio quaedam de apibus, quod genus apum forte quod laesiones non sustinuit, facit melius mel et durius, et forte illae sunt apes de montanis floribus colligentes, quia etiam illae fortiores sunt, sicut superius diximus.

Sunt tamen aliqui expertorum, qui dicunt hoc durius mel facere apes juvenes, quae non sunt adhuc exercitatae in commiscendo melle. Adhuc autem juvenes cognoscuntur in hoc, et praecipue quae sunt adhuc virgines apes, quod minus pungunt : et si quando pungunt, minus laedit et minus inflatur punctura earum : et quod faciunt multo melius, subtilius videlicet et solidius et etiam auro similius.

Quia autem diximus, quod unum de praecipuis nocumentis exanimum est, quod forte mel deficit : ideo student illi qui custodiunt alvearia, quod in defectu mellis cubent apes cum liquore ficuum, et ficubus, et dulci rubeo vino, et aliis dulcibus, de quibus supra diximus : et deprehendunt quantum possunt mares quas 1.ankes vocant, et interficiunt eas : quia illae non faciunt opus, sed tantum comedunt. Corpora autem juvenum sunt aliquantulum mollia. Veterum autem corpora sunt duriora : et est quasi consuetudo eis, quod quando angustus est locus ad manendum, et non possunt casas distinctas manibus construere, interficiunt mares, et habitant solae et viduae, et tunc non generant, sed stant in deliciis ciborum et mellis sui, nisi forte aliis maribus se conjungant. Jam autem accidit, sicut dicunt Aristoteles et Avicenna, quod apes unius aldeae pugnaverunt cum apibus aldeae alterius. Ahicam autem dico grangiam vel curiam in qua apes custodiuntur in multis alvearibus : et hoc dicit Avicenna accidisse in regione Spican, quae alio nomine Alsecug vocatur : et cum extraneae apes vicissent domesticas quorumdam alveariorum, inceperunt mel extrahere, et apes vitae steterunt in alvearibus conclusae, et non audebant exire. Cum autem hoc ageretur, venit custos examinum, et interfecit apes extraneas praedatrices : et tunc exiverunt domesticae apes, quae victae fuerant, et nulla earum pupugit, vel in aliquo laesit custodem, sed potius blandiri ei videbantur.

De praecipuis autem nocumentis apum est fumus : quia fumum fugiunt, ita quod exeunt ex alveari : et ideo volentes mel accipere, primo apes suffumigant. Accidit autem infirmitas apibus, quam scaliros Graeci vocant, quod videlicet apis efficitur pulverulenta in alis, et

volare non potest. Invenitur etiam in profundo alvearis vermis parvus, de quo superius diximus, qui crescit in modum araneae, et texit in alveari, et destruit mel : et tunc apes destruuntur. Aliae etiam infirmitates apibus accidunt ex faetore et corruptione alveariorum, et quando nimis quiescunt, et non exercent se per volatum : tunc enim contrahunt superfluitates et infirmantur. Contra omnes autem istas infirmitates utuntur flore origani agrestis, quod luisse Graeci medici vocant. Quod autem melius medicatur eis in genere origani, est quod florem habet albiorem, hoc enim melius est nigro vel rubeo. In hieme autem nocet locus apibus multum frigidus, et convenit eis locus calidus, et in aestate convenit eis locus temperatae frigiditatis, et nocet eis locus calidus.

Adhuc autem ex his quae nocent apibus, est ventus fortis tempestuosus, et praecipue austrinus et occidentalis: propter quod tali surgente vento portae exanimum a custodibus clauduntur, ne ventus valeat subintrare. Aqua etiam putrida et impura et corrupta si prope alveare fuerit, unum est de nocentibus, quoniam apes consueverunt de propinquissimo fluvio potare, et desiderant aquam limpidam et recentem, per quam mel rectilicent : et si talem fluvium prope se habent, potant cum : et si prope se talem non habent, quaerunt eum longius, nec potant venientes de negotiatione, nisi prius deposuerint sarcinam quam portant, et aliquantulum refrigerentur. Deponunt igitur id quod ferunt in casas suas exagonas parvas, et tunc potant, et revertuntur ad operationes.

Maximum autem quod negotiantur et operantur, est in vero et in autumno : sed tamen mel veris est dulcius et melius et mundius : universaliter enim loquendo melius est mel vernum quam autumnale, licet forte in particulari hoc autumnale sit melius isto veniali: bonum tamen mel est ex cera nova eliquatum, et in ipsa contentum. Quod autem est in ce- ra antiqua est rubeum, et accidit aliqua corruptio ex vase, sicut etiam inficit vinum corruptio utris in quo est: et ideo quod ex cera antiqua excipitur, primo est exsiccandum antequam exhibeatur ad usum. Bonum autem est illud quod subtile et uniforme est, et simile auro puro fusili. Album autem mel dicunt quidam esse ex floribus origani albi: quod tamen non necessarium esse videtur, quoniam ex multis causis albescit. Quando autem bonum est mel, exituris et oculorum aegritudinibus medicatur : quia est bene mundificativum : et hoc est quod est mundum inferius, in cujus fundo non sunt faeces : haec enim est natura mellis quando bonum est, quod limpidius est inferius quam superius, eo quod faeces ejus sunt cum cera in superficie. Sicut autem jam diximus, cum apparent flores in principio veris, statim mel incipiunt facere apes, et ideo convenientius tunc ab alvearibus extrahitur, eo quod tunc apes sollicitiores erunt ad recuperandum.

Herbae autem a quibus accipiunt apes plus mellis et cerae prout antiqui Graeci determinaverunt, sunt erraficulis corona regis, quam illi ipariten vocant, afferadilas, mvrtus, agios, quod alio nomine penlafilon sive quinque folia vocatur, cetharicon, siveceduarium. Avicenna autem dicit, quod sunt fabae, et melga, et sisimbrium, myrtus, papaver, balaustiae, et aliae plantae multae. In nostris autem climatibus plus accipere eas videmus a filia et ab oliva florentibus, et a mirica, et papavere, et ab amigdalo, quam ab aliis plantis.

Sicut autem diximus, omnes apes extrahunt stercus volando, aut raro eligunt sibi unam aliquam casam vel duas vel tres, quibus longe positis in alveari ab aliis utuntur pro cameris in quas stercorizant ; sed hoc faciunt raro, non enim faciunt, nisi forte pulli aut debiles apiculae et aniles, quae volare non possunt.

Apes autem quae expeditiores sunt et majoris laboris, sunt parvae fuscae quasi

sint combustae. Apes autem ornatae et pulchrae et longae et bonae figurae, sunt sicut mulieres ornatui studentes, et nihil nisi inutilia facientes.

Est autem communis opinio, ut in antehabitis diximus, quod strepitus delectet apes exeuntes: et ideo in emissione examinis custodes plaudunt manibus, et tinnitum faciunt cum percussione aeramentorum. Sed, sicut dicit Aristoteles, nescitur bene utrum audiant, vel non. Sed tamen per multa indicia probatum est eas audire. Sed utrum in strepitu cadant ad plantas ex motu qui fit ex strepitu, aut ex delectatione, dubium esse poterit: conjectant tamen quod cadunt et remanent ex delectatione, eo quod cadentes ad plantas quiescunt, et non fugiunt, sed adunantur ad manendum. Apum autem est ejicere otiosas quae sunt inter eas.