CAPUT V.

Et est DIGRESSIO declarans determinationem et contradictionem Averrois de omnibus praedictis.

Hanc autem determinationem Averroes nequaquam in toto approbat in quodam libro suo quem de dispositionibus cordis composuit, et sua dicta sunt talia. Dicit enim, quod " in corde est virtutis cibalis sive nutritivae spritus et venarum et nervorum origo, quatenus in uno et eodem esset calor agens, et sanguis patiens, et venae illius actionis et passionis essent viae et fundamentum, et cor omnium illarum esset origo operationum : " et haec est sententia Aristotelis in multis locis librorum suorum.

Alii autem contradixerunt huic sententiae dicentes adhuc exigi duo membra. Et alii dixerunt, quod adhuc exigerentur plura quam duo. Aristoteles autem voluit principium nutrimenti esse a corde, et ab eodem esse principium crementi per totum corpus. Galenus autem dixit principium spiritus et arteriarum esse cor, hepar autem principium esse venarum et sanguinis. Aristoteles autem omnium horum principium dixit esse cor. Causa autem dicti est : quia non invenimus in animali ultra id in quo convenit cum, planta, nisi sensum et motum, quae duo secundum Galenum a cerebro oriuntur, sicut et principium digestionis dicit esse ab hepate. Et si verum diceret Galenus, tunc videretur quod non esset membrum principale : cum nullius principalium virtutum et operationum universaliter ad corpus pertinentium esset cor principium. Si autem quis dicat, quod ipsum est spiritus principium et pulsus : tunc cum membrum principalius inter caetera habeat virtutem universalem et operationem ad totum corpus pertinentem, oportebit quod omnia membra communicent cum corde in spiritu : et hoc non est verum, non enim est aliquod principale membrum, nisi quod habet virtutem principalem universaliter toti corpori communicatam .

Si autem dicat, quod cor habet virtutem aliquam aliam a dictis, quae forte sit vitae quam influit toti corpori : hoc nihil omnino est, quia vita est secundum aliquam operationem vitae in animalibus et plantis, et illae sunt nutrire, et augere, et movere, et sentire, et nulla istarum, ut dicit Galenus, principiatur a corde. Quod autem diceretur vita in se abstracta ab omnibus potestatibus vitae, fluere a corde, vanissimum est : quia hoc universale est in anima, et non fluit ab aliquo membrorum. Oportet igitur aliquam virtutem esse quae fluit a corde determinatam, in qua animalia ei plantae communicent : et quaeratur quae sit illa praeter dictas quas Galenus ab aliis membris et non a corde dicit principiari.

Si quis dicat, quod in cordis substantia sunt triplicia fila loco triplicium Pilorum viliorum : habet enim fila extensa in longum per quae trahit, et habet fila extensa in latum per quae expellit, et fila circa se gyrantia per quae gyrationis perficit motum : et horum motuum est principium : hoc iterum stare non potest, quoniam stomachus et etiam hepar habent omnes hos motus per villos, aut per fila :

non ergo cor est universale principium

horum motuum in toto corpore, et sic non erit membrum principale.

Oportet ergo ex his alterum duorum concedere, quod aut cor non est membrum principale, aut si est principale, erit principium nutrimenti et incrementi, et motus, et sensus, sicut patebit in sequentibus. Ex hoc enim contingit, quod alius est pulsus in dormiente qui conjunctus est cum colore digestivo cordis : et alius est in vigilante quando calor idem expanditur ad exterius : et alius est in movente, quando calor cordis multiplicatur : et alius in erui escente, quando calor residet in humido stante.

Aristoteles autem duabus rationibus ostendit omnium horum cor esse principium : quarum prima est, quoniam quod est caloris principium, est principium digestionis et nutrimenti quae fiunt per calorem, et principium venarum quae nutrimentum deferunt. Cor autem esse caloris totius principium nos probabimus in sequentibus istorum librorum, et in isto eodem libro. Alia autem ratio est : quoniam hoc est principium venarum, ad quod nulla vena aliunde directa vadit, et a quo omnes venae protenduntur : nullum autem omnino membrum tale est in corpore animalis praeter cor : oportet igitur ipsarum venarum esse principium. Galenus autem concessit, quod nulla vena venit ad. cor, nisi illa quae intermedia extenditur inter cor et hepar. In nervis autem non intellexit Galenus, qualiter aliquid est principium mediatum sicut cor nervorum licet mediante cerebro : hoc enim eum non intelligere ostendit causa dicti quam assignat, dicens cerebrum esse principium nervorum, ideo quod continuatur cum ipsis.

Adhuc autem Aristoteles dixit, quod omne quod nascitur essentialiter ab aliquo, debet habere similitudinem essentialem cum illo : et hoc concedit Galenus. Et infert Aristoteles, quod quia hepar est in toto carnosum, non potest esse principium venarum, quae nullo modo suntcar- nosae. Avicenna autem dat instantiam utrique in hoc quod corallus, quae est arbor durissima, in modum lapidis nascitur ex mari in terra molli. Ego autem dico, quod licet Avicenna contradicat in hoc tam Aristoteli quam Galeno, cogitur tamen concedere dicta illorum, in quantum illi concedunt: oportet enim, quod ramus crescens ex radice assimiletur in illa natura radici per quam crescit ex ipsa. Etsi enim ex radice generetur ramus, et forte ex virtute expulsiva in eadem radice generetur aliqua superfluitas similis verrucaae aut etiam glandulae, quae sit superfluitas stiptica, quae non apparet aliquid esse de arboris natura, et ideo neque esse de natura radicis : tamen pro certo in alia ratione dicitur ramus generari ex radice, et in alia dicitur ratione superfluitas illa generari ex radice et secundum materiam et secundum efliciens. Adhuc autem in alia ratione dicitur ramus generari ex radice, et in alia ratione dicitur arbor generari ex terra : et ideo etiam aliter generantur venae ex radice venarum, et aliter corallus ex terra molli. Probavit autem Aristoteles in Metaphysica unumquodque generari ex convenienti. Major autem est assimilatio cordis substantiae quae filosa est, cum venarum substantia, quam hepatis quod est caro mollis. Et ideo dixit Aristoteles quod cor est principium venarum quietarum et pulsatilium. Et secundum hoc in dubium venit id de quo adeo certus erat Galenus, quod voluit ponere multum aurum : hoc autem est, quod, per anatomiam voluit probare, quod illa vena et nervus quae reperiuntur in latere cordis,non orirentur a corde. Aristoteles autem sui dicti adhuc aliam assignat rationem, et haec est, quod cor est in medio membrorum principalium sicut rex in regno. Id autem quod est principium, aequaliter habet distare a suis extremis.

Galenus tamen, quia videbat quodanatomatici indicabant anatomiam venarum ab hepate, dixit venas non pulsantes oriri ab hepate, et firmavit illud per duas

rationes, quarum prima est haec : quia vena quae est inter cor et hepar, oculo videtur esse ramus venae jam divisae in ffibbo hepatis : omnis autem ramus nascitur ab alio majori se et priori cujus est ramus. Majus autem illud est quod collectum est ex ramis dividentibus ipsum : et hoc est in hepate, et non in corde : igitur stipes illius rami est in hepate : sub stipite autem sunt radices : igitur radix venarum est in hepate : et sic per consequens venae oriuntur ex hepate. Et si diceretur, quod orirentur a corde, oporteret animal et hominem esse in dispositione venarum arborem inversam, cujus stipes et radix ex ramo orirentur : et hoc est contrarium virtuti plantativae in vegetabilibus, in qua animalia cum plantis communicant.

Ad haec autem dico, quodquia anatomia sequitur divisionem, ideo incipit ab hepate, et ponit hepar principium esse divisionis venarum : sed tamen non est primum in ratione principii : nec similiter crescunt venae in animalibus et rami in plantis. Venae enim extenduntur recte et reflexe et gyrant in circuitu : et hoc non fit in ramis plantarum. Et adhuc si daretur, quod esset simile crementum venarum et plantarum, non valeret quod dicit: quia nos videmus in plantis quibusdam, quod inveniuntur ramuli valde tortuosi, sicut in cucumere et vite : et ramus aliquando invenitur grossior radice in quibusdam plantis, quando videlicet pars agri quae tangit ramum, forte subtilius et facilius ministrat nutrimentum, et forte ramus rarioris substantiae est quam radix, et tunc crescit ramus ultra quantitatem radicis. Hoc autem quod sensibiliter fert instantiam contra dictum Galeni est, quod videmus in grano hordei, quod cumjacitur in terram, emittit a se parvulum ramulum, a quo spargitur parva radix et crescit ex hoc canna calami magna et spica multo major quam radix. Non autem tantum in hoc quod venae oriuntur a corde, contradicit Galenus Aristotelis, sed etiam in hoc, quod oriantur a dextro cordis ventriculo. Nam quaedam animalia, ut dicit, non habent distinctionem in corde. Sed hoc frivolum est : quia Aristoteles intendit quod a corde oriuntur, et a dextro oriuntur, quamvis distinctio aliquando non appareat. Est enim in rerum natura saepius, quod propter parvitatem effugit sensum.

Redeamus autem ad probationem qua utitur Aristoteles, demonstrando quod sanguis generatur in corde : haec enim est triplex. Una quidem est : quoniam ubi est virtus cibalis, ibi est generatio cibi universalis membrorum : in corde autem est virtus cibalis, ut dicit Aristoteles, et ex. praecedentibus est probatum : igitur ibidem est generatio sanguinis qui est universalis cibus membrorum. Secunda autem est haec : quoniam quod est principium venae, est principium sanguinis : sed cor est principium venae, ut constat ex praehabitis. Galenus concessit quidem primam propositionem primae probationis, et similiter concedit majorem secundi syllogismi, et negat omnes alias. Sed ex tertia probatione convincitur, quae talis est : quoniam quod est principium venarum, non debet nutriri ex venis quae sunt in ipso, sed potius sanguinem infra receptacula sua digestum venis deportandum ministrare. Cum ergo non sit tale hepar, sed cor, solum erit cor principium venarum et sanguinis.

Galenus autem e contra instat et signis probat, quod sanguis generetur in hepate : quoniam vasa deputata superfluitatibus sanguinis sunt in circuitu hepatis et non cordis, sicut diximus in capitulo nono de rationibus Galeni.

Adhuc autem dicit, quod nullum membrum invenitur nutriri ex sanguine delato a corde, nisi solus pulmo, sed omnia inveniuntur nutriri sanguine delato ab hepate : hoc autem est principium sanguinis, a quo sanguis universaliter derivatur ad nutrimentum membrorum. Haec igitur sunt quae inveniuntur in rationibus

Aristotelis et Galeni.

Incipiamus autem nunc determinare hanc inductam contrarietatem, dicentes quod in veritate prima praeparatio digestionis ultimi cibi qui est sanguis, est in hepate, sicut et in stomacho prima incipit digestio nutrimenti: sed in corde est complementum digestionis sanguinis, ex qua digestione sanguis efficitur cibus membrorum. Quod ut melius videatur, oportet scire quod in venis pulsantibus est minus de sanguine, et plus de spiritu, et est sanguis calidus complete digestus, et in non pulsantibus est sanguis multus, et non spiritus, vel valde paucus, et est sanguis crudus et indigestus : et in extensione venarum pulsans equitat non pulsantem, ut ex virtute cordis quae est in pulsante, sanguis qui est in quieta recipiat complexionem digestionis : et hoc jam concessit Galenus : propter quod, patet, quod principium digestionis in toto corpore est virtus cordis, et per consequens vena quae est inter cor et hepar, principiabitur a corde, et non ab hepate : quoniam quod est principium et perficiens sanguinem, erit principium vasis sanguinis deferentis. Et iste est intellectus Aristotelis. Secundum autem hunc intellectum hepar accipit a corde, et cor non accipit ab hepate.

Avicenna autem tam Aristoteli quam Galeno contradicit in hoc quod dicit, quod in principio generationis virtus formativa ex una parte materiae fecit cor, et ex alia hepar, et postea conjungit inter ea per venas quas fecit ex tertia parte : et haec opera facit simul, et non successive : sed est in eis ordo naturae et non temporis. Si enim sic divisa sunt membra secundum distinctionem partium materiae : tunc divisae erunt operationes membrorum, et unum membrorum non indiget alio, quod est contra Aristotelem et Galenum.

Adhuc autem non videmus naturam sic operari, quod simul faciat duas partes in plantis vel animalibus, et divisim fa- ctas postea conjungat : quia nos sensu videmus in arboribus cor primo formari, et ex illo fieri membra : et ea quae divisa sunt, videmus non conjungi postea, nisi per accidens, sicut unitur ramus divisus cum planta per insertionem. Haec igitur sunt quae de contradictione ista dicere volebamus. Os autem quod invenitur in corde, secundum Aristotelem non est in ipso, nisi ut sit fundamentum motus cordis.

Aristoteles etiam dixit, quod quaedam animalia in corde habent tres ventriculos, et quaedam duos, et quaedam unum : et illa quidem quae habent tres, ideo habent ut proportionetur in eis digestio sanguinis grossi et subtilis et mediocris, sicut diximus in cordis anatomia. Quae autem habent duos, habent eos propter duas partes suorum corporum. Quae autem habent unum, sunt frigida et grossa nutriuntur. Galenus autem dixit, quod nullus habet tres ventriculos : tamen concessit in medio duorum esse foveam, et hoc ad idem redit. Galenus etiam dixit quod animal non habens pulmonem, non habet dextrum cordis ventriculum, eo quod non indiget sanguine subtili in nutrimentum pulmonis p raepa rati. Dixit etiam Galenus,quod omne animal habens cor magnum supra res sui generis, est timorosum. Viae autem illius cordis sunt amplae, et locus cordis magnus, et calor paucus, et non potest calefacere sanguinem, sicut accidit in animali quodam quod simile est catto, quod timidissimum est. Animal autem quod habet cor mediocre, est audax. Adhuc autem animal secundum suum genus habens cor magnum, et calorem multum, est amim al non pingue, sed macrum : quoniam calor magnus per amplas vias cordis egrediens, consumit superfluum aquosum quod est in nutrimento ipsius : et ideo tollitur pinguedinis materia.

Haec igitur est sententia Averrois tam contra Avicennam quam contra Galenum pro Aristotele prolata.