CAPUT VI.

De astutiis et sagacitate aqualicorum animalium sive natatilium.

In natatilibus autem videmus insidias quibus insidiantur ad invicem, sicut polipus insidiatur ostreis, et dentatus piscis insidiatur tibiis polipi, et quaedam alia mirabili sagacitate insidiantur sibi invicem, ita ut ipsae insidiae proditioni mixtae esse videantur, et proditio virtutem habet magnae aestimationis et memoriae, et etiam aliquid providentiae in futurum videtur habere ipsa insidiosa proditio. Nisi enim polipus provideret ostreum concham aperturum, non insidiaretur: non enim longe ab ostreo clauso se abscondit, et in una tibiarum suarum lapidem involvit, et illum infra concinna ponit postquam ostreum concham aperuerit: et quia tunc concha claudi propter lapidem non poterit, fugit polipus ostreum et devorat. Similiter antem piscis dentatus latet in insidiis abi polipus natat, et subito prorumpens tibiam amputat. Quae non videntur posse fieri sine providentia et memoria et sagacitate magnae aestimationis. Et similia videmus in aliis natatilibus.

Videmus etiam pisces domesticari, ita quod ad sonum campanae conveniunt, et annonam accipiunt: quod sine disciplina videtur non posse fieri. Constat ergo, quod etiam ista animalia eam habent perfectionem quae ex participatione est virium motivarum quae sunt sensus, imaginatio, memoria, aestimatio, et providentia, et sagacitas cujusdam conjeclurationis.

In his tamen viribus natatilia et volatilia multum differunt et secundum genus et secundum speciem. Secundum genus quidem, quia generaliter pignoris sunt conjecturalionis et aestimationis quam aves vel caetera quadrupedia. Et sunt natatilia magis stolida in operationibus animae ei sensuum: et hoc patet, quia nec visus oculi, nec auditus auris clausae, nec odoratus elementi spissi, nec tactus frigidi duri et squamosi possunt esse subtiles sensus secundum agere sensibiliter : et cum phantasia et caeterae vires animae sicut motus quidam a sensu factae procedant, non possunt haec animalia multam habere perspicacitatem in actibus virium istarum : et ideo stolida ea esse necesse est in genere : propter quod parum disciplinatur et in paucis. Animalia autem terrestria et praecipue aves habent sensus omnino contrario modo dispositos: et ideo in genere subtiliora sunt natatilibus, et per consequens sunt in viribus animae motivis perfectiora, et in multis disciplinabilia, in quibus non disciplinentur aquatica.

In se autem habent differentias secundum industrios, sicut jam ante dictum est. Quaedam enim aqnaticorum quasi nullius sunt astutiae. Quaedam autem multam habere videntur astutiam, sicut superius in exemplis induximus. Et ideo generaliter quidem facilius decipiantur aquatica a piscatoribus quam volatilia ab aucupibus, et specialiter unum genus piscium facilius quam aliud decipitur. In hac autem differentia videntur aquatica parientis et spirantia, sicut est delphinus, et balena, et hoc quod vocatur cochi, quod Latini vitulum marinum dicunt, et caetera his similia magis habere astutiae quam alia : et ea quae simpliciter sunt aquatica, propter abundans phlegma viscosum in eis, sunt magis stolida.

Similiter autem in generibus eorum sunt differentiae astutiae naturalis et industriae : quoniam in quorumdam sensuum participatione videtur esse quaedam aequalitas, eo quod omnia ista durorum videntur esse organorum, et ex hoc videntur malam et hebetem habere sensuum perceptionem. Tamen pro certo videmus quaedam ipsorum secundum omnia genera sua moveri, et quaedam esse immobilia a locis suis, sicut quaedam ostreorum genera. Scimus autem per antehabita, quod non inest motus localis nisi insint motus principia moventia et organa per quae motus ille exercetur: et iterum ex quo natura non abundat superfluis, relinquitur non esse organa motus et principia moventia in his quae non moventur a locis suis : propter quod perfectiora sunt secundum industriam ea quae moventur aquaticorum, quam ea quae non moventur.

Amplius distinctio ordinata organorum sensus est propter ordinatam sensibilium apprehensionem. Et ideo scimus, quod ea quae ordinate distincta habent membra in quibus est sensus, ordinatius et melius apprehendunt sensibilia quam ea quae inordinate habent ea distincta.

Et ideo dicimus pisces secundum suum genus ordinatius apprehendere sensibilia, quam ea quae sunt de genere malachie, sicut sepia etpolipus. Probatum est autem in antehabitis, quod sensus movet, et quod motus incipit a sensu : et item probatum est quod inordinatio sensus inordinationem facit phantasiae et aestimationis. Et ex his sequitur pisces universaliter secundum suum genus esse perfectiores in virtutibus animae, quam ea quae sunt de genere malachie. Anima quippe non habet convenientem spiritum et humorem quibus influat vires suas in duris et quasi cartilaginosis corporibus, sicut habet in

mollioribus ad similitudinem carnis accedentibus : et cum corpora omnium eorum quae sunt de genere malachie, sint dura et ad naturam cartilaginis accedentia, non erit in eis vitae vehiculum, quod est spiritus, nobiliter vehens formas et virtutes animae: et non erit in eis humidum quod subjectum est vitae obediens et ad nobiles virtutes et formarum animae susceptiones. Cujus signum est diversa compositio piscium et malachic. Corpus enim piscium et in similibus partibus et in compositione dissimilium partium contrario modo se habet ad corpus eorum quae sunt de genere malachie. In simili enim parte quae est caro, vel id quod est loco carnis existens, crescit et augetur piscis secundum diametrum longitudinis, secundum quod procedit a corde ad totam corporis longitudinem. In malachie autem speciebus est augmentum circulariter ex centro quasi corpus suum secundum totam longitudinem non extendatur ex quodam uno, sed potius congregetur ex additione superficierum sibi ad invicem appositarum, sicut si superficies una super aliam poneretur: et hoc signum est imperfecti caloris, qui non potest subjectum in quo est, ex uno aliquo extendere.

Similiter autem humidum quod est in genere piscium, magis est fluens et mollificans ea quae nutrit: sed in generibus malachie videtur esse terrestre ad naturam ossis declinans. Calidum ergo imperfectum non bene movet, et humidum grossum non bene est mobile : propter quod necesse est quod in astutia animae proportionaliter se habeant ista animalia: et ideo sagaciores sunt pisces in genere quam ea quae sunt in genere malachie: in compositione enim pisces componuntur ex spinis quae sunt loco ossium, et ex carne, et nervis : et habent caput, et cor, et stomachum, et caeteras hujusmodi partes proportionatas animalibus sagacitatem habentibus et perfectionem virtutum sensibilium. Malachie autem totum corpus intus est durum sicut cartilago.

licet extra sit molle : nec habet ad rectam figuram distinctum caput et intestina et cor : et hoc signum est, quod etiam deficit in modo participationis virtutum sensibilium interiorum, et ideo in participatione moventium non potest esse multum ordinatum.

Licet ergo quaedam ipsorum insidiosa sint, et aliquam habeant providentiam circa conferentia ad esum, sicut polipus : aut etiam circa evasionem periculi, sicut sepia quae in tempestate se alligat lapidibus ne vi undarum projiciatur, et in timore emittit humorem nigrum per quem turbat aquam ne videatur : istae tamen providentiae sunt omnium animalium, et causantur a sensu conferentis aut nocivi potius quam a praecogitatione aestimationis. Haec enim animalia propter rationem inductam in talibus viribus necesse est imperfecta esse et stolida. Provisio autem quae est a sensu conferentis aut nocentis vicini non negatur ali- cui animali. Omnia enim animalia visu vel auditu aut certe odoratu aut gustu aut tactu nociva vicina fugiunt, et conferentia vicina prosequuntur. Stolida tamen et imprudentia animalia citius praesentiunt talia quam animalia sagacia et prudentia. Et causa hujus est, quia quanto animalia minus occupantur circa propria, tanto facilius manifestantur in eis impressiones alienorum, sicut saepe diximus. Et ideo vapores qui sunt causa tempestatis in ipsa sui elevatione sentit sepia : et ideo se alligando lapidibus prognosticum facit tempestatis. Similiter polipus ex aliqua immutatione ab ostreo facta in aqua cognoscit vicinum esse ostreum, et tunc insidiatur.

Omnibus autem his sunt imperfectiora in participatione virium animae ea quae vocantur mollis testae, et adhuc imperfectiora sunt quae durae testae sunt vocata : quoniam illa sunt stolida, et parum cognitionis et prudentiae habentia, licet habeant organa sensuum quaedam, sicut oculos, habent tamen oculos valde duros duriores omnibus aliis quae duros oculos habent : et alia organa sensuum non videntur in eis, et habent valde hebetem tactum, ita quod etiam modicum et levem tactum non sentiunt : et membra interiora nobilia non inveniuntur in eis, sicut cor, et hepar, et cerebrum. Et hoc est signum confusae animae ipsorum : quia sicut formativa quae est in seminibus eorum, confusam nobilium membrorum facit operationem, ita anima sensibilis in eis confuse influit membris vires suas et confusam facit in eis per vires operationem. Oportet tamen haec sensum et motum habere, secundum quod motus a sensu incipit, et habent phantasias et aestimationes et memorias valde confusas : quia sine aliqua phantasia et aestimatione et appetitu non fit motus, sicut nos multoties ostendimus. Confusio autem phantasiae et appetitus in talibus animalibus deprehenditur, quando non nisi ad sensum distinguitur : si enim in se determinationem haberet phantasma, et appetitus esset perfectus, ad ipsum moverentur ad absens : nunc autem parum valde moventur nisi vicino et aliquo modo sensibili per sensum percepto : et si sine hujusmodi perceptione moveantur, inordinate valde moventur. Et hoc est signum, ut diximus, confusae aestimationis et appetitus imperfecti horum animalium : propter quod motum rectum quem pedibus exercent, habent valde pigrum : et si motum habent fugae per natationem, sicut karabo et gammarus, illum habent velocem secundum recessum a nocumento : et cum vadunt quaerendo conferentia, vadunt quasi tentando pedibus, sicut expresse videtur in karabo, et gammaris, et cancris, et omnibus hujusmodi aquaticis. Tentatio autem quam faciunt pedibus, signum est quod non confidunt sibi ex mala aestimatione et cognitione eorum ad quae vadunt. Haec ergo et his similia talem virium animae habent participationem.

Istis tamen multo inferiorem gradum habent ostrea conchilia secundum omnia

genera sua, quae quatuor in antehabitis osse diximus : haec enim pigra valde in motu sunt, et sensuum organa parum videntur in eis, nisi tactus, et gustus : et ideo potius sunt circa fundum parum mota et sugentia humorem sicut plantae : et quod in plantis facit divisio radicum et divaricatio ut ex latiori loco sugant nutrimentum, hoc facit in hujusmodi animalibus parvus motus, qui fit in eis, non per instrumenta motus quae sunt pedes vel alae vel pinnulae, sed potius motu dilatationis vel constrictionis removent se de loco ad locum, sicut facit testudo : et ideo ista animalia imperfectiora sunt omnibus superius inductis.

Sed adhuc his imperfectiora sunt quae sunt ad modum spongiae, et sunt plantis similiora quam ea de quibus diximus. Et sunt quasi trium generum : quoniam quaedam ex ipsis quasi media sunt inter genus malachie et plantam, sicut stincus : quaedam autem magis multo vicina sunt plantae, et videntur tamen in aliquo accedere ad sepiam, sicut spongia mobilis : quaedam autem juxta plantam sunt parum habentia animalitatis, sicut spongia Immobilis quae non movetur de loco in locum, sed in loco suo palpitat dilatando se et constringendo.

Stincus enim quoddam medium videtur inter polipum et plantam : quoniam licet in numero tibiarum polipus excedat stincum, eo quod polipus habeat octo tibias, et stincus quinque : et polipus habet longas tibias, et stincus breves: in hoc tamen habent similitudinem, quod uterque, tam polipus quam stincus, sugit per totum corpus : quia per totam longitudinem omnium tibiarum polipi sive polipedis, quod idem est, habet poros rotundos, qui sunt quasi quaedam ora per quae sugit et est fortissimae suctionis. Cujus signum est, quia quando adhaeret alicui animali, et praecipue quando adhaeret homini, statim ut involvit tibias circa eum, extrahit undique sanguinem. Stincus autem non habet hujusmodi ora rotunda apta, sed per totam longitudinem omnium tibiarum suarum habet fissuram, in qua sunt quaedam venulae durae ad modum parvarum radicum, et per illas sugit.

Adhuc autem in centro polipedis est foramen ab inferiori veniens, et super ipsum est saccus concavus, in quo est humor niger sicut est in sepia, et in extremitate illius est caput polipi, et in ipso figurantur oculi ejus, et in interiori ejus est membrum quod est de substantia cornu, sed est valde tenue est molle sicut unguis parvorum puerorum liquefactus, et est nigri vel fusci coloris, et est in figura sicut rostrum aquilae habena superius recurvatum super inferius, et est compositum ex duobus rostris, inferiori et superiori, sicut componitur rostrum aquilae, et non est ad mordendum et ad lacerandum aptum, eo quod est valde flexibile, nisi forte per illud capita valde mollia : et talem formationem in medio stincus non habet, sed est figuratus ad modum radicis habentis quinque divisiones. Uterque tamen motum habet dilatationis et constrictionis, sed minus de animalitate, et plus de plantae natura habet stincus : e converso vero polipus plus de animalitate, et minus de plantae natura.

Spongia tamen quae movetur de loco ad locum, vicinior est plantae naturae quam stincus : et spongia immobilis secundum locum adhuc vicinior, ita quod videtur planta quaedam essealiquid participans animalitatis. Inter ostrea autem et plantas non invenitur medium ex nimia eorum vicinitate ad plantas : et ideo sugunt nutrimentum sicut plantae, et non habent loca exitus superfluitatum, sicut nec plantae habent.

Propter quod etiam quidam Philosophi dicebant talia animalia nullam omnino habere phantasiam : eo quod sensus quos participant, magis naturaliter quam animaliter. Isaac enim Israelita Philosophus, dixit gustum et tactum inesse plantis, eo quod sunt sensus naturales magis quam animae : quia non fiunt per

medium extrinsecum, noc etiam apprehendunt speciem separatam a matria, sed in materia conjunctam semper.

Haec igitur et his similia imperfecta sunt animalia : eo quod imperfecte participant vires animae tam interiores quam exteriores.

Per haec autem quae diximus etiam in aliis natatilibus et aquaticis modi imperfectionis et gradus facile possunt cognosci.