CAPUT IV.

De his quae attenduntur circa discip linabilitalem animalium quadrupedum.

Quaecumque autem animalia quadrupedia minus discretionis in operabilibus habere videntur quam dicta.

Et est in omnibus consideratio habenda penes tria, auditum videlicet, et aestimationem, et memoriam : quia sicut in praecedentibus diximus, auditus est in homine secundum tres differentias virtutis sensitivae per auditum. Est enim primo secundum sonorum judi- cium : et hoc convenit omnibus auditum habentibus. Est etiam in homine hic sensus disciplinae prout ex auditu accipiuntur voces, secundum quod sunt signa conceptuum et passionum quae sunt in anima proferentium, et secundum quod referuntur ad res per nomina significatas. Et hoc dupliciter. Uno quidem modo prout in nominibus significantur quidditates rerum contemplativae. Et alio modo prout in nominibus innotescit forma operabilis, circa quam est aut effectus proferentis, aut res in quam est appetitus animalis, sicut canes ad voces vel sonos moventur cervorum. Et primum quidem istorum convenit sensui auditus in quantum est sensus particularis, ortus ex communi sensu qui est fons sensuum. Secundum autem convenit sensui auditus in quantum reflectitur ad ipsum ratio : et ideo hic omnino nulli irrationali convenit animali. Tertium autem convenit sensui in quantum vis dicens fugere vel persequi vel operari, conjungitur ei quae est phantasia et aestimatio : et ideo animalia quaedam tam quadrupedia quam bipedia percipiunt hoc modo sonos et voces utroque modo. Plurima enim animalia percipiunt voces secundum quod sunt indicia vocantis, et moventur persequendo, aut fugiendo ad illud, sicut agnus audiens lupos fugit, et audiens pastores sequitur. Hoc autem modo quo voces sunt notae affectus et voluntatis ejus qui profert voces, dupliciter contingit percipere voces. Uno quidem modo distincte, et alio mo-

tur stolida, licet jam viderimus equos et asinos et anseres qui quaedam ludicra et minuta didicerant. Parva autem animalia in his minus perceptiva et disciplinabilia sunt quam magna : tamen jam visus est mus, qui rattus vocatur, et magnus est, qui candelam ad mensam tenuit sedens erectus.

In aestimatione autem animalium est praecipue, quia aestimatio componitur ex apprehensione phantasiae, et appetitu desiderii, et habet se in sensibili anima sicut prohaeresis in rationalibus, et quando bene pura est et boni organi, tunc efficitur boni judicii de intentionibus rerum. Dico autem puram quando spiritus ejus est purus, et clarus, et calidum ejus est purum temperatum, neque pigrum ex frigido, neque commiscens operationes ex nimis calido. Organum autem bonum est, non melancholicum, quod bene suscipit spiritus in eadem claritate qua deferuntur ad ipsum in spiritu. Haec enim animalia generaliter sunt melius discernentia sonos qui fiunt per auditum : propter quod terrestria melancholica quasi lucis expertia interioris, non bene judicant de intentionibus quae in sensibilibus accipiuntur. Alia autem de quibus diximus, opposito modo se habent ad ista : et ideo melius judicant. Et cum soni et voces sint signa affectuum in animalibus sonantibus et sicut signa rerum, ea animalia quae lucidiores habent aestimationes, judicant tam de rebus quam de voluntatibus sonantium quarta est secundum bene redire ad intentiones ex sensibilibus elicitas. Et quodcumque animalium memoriam secundum omnia quae bene participat, si cum hoc participat disciplinabiliter auditum, et est bonae aestimationis, illud bene est disciplinabile. Et quodcumque male haec omnia participat, illud non est disciplinabile. Et quodcumque quaedam horum bene, quaedam autem male participat : aut si omnia quidem, sed non secundum omnes potentias omnium haec participat, erit mediocriter quidem disciplinabile. Quatuor autem quae diximus de memoria ad duas vires in communi reducuntur quia duo prima fiunt sicco et frigido in temperante : alia autem duo fiunt calido et humido temperatis : et ideo dicuntur esse recordationis potius quam memoriae. De his autem diximus in libro de Memoria et recordatione. Et saepe contingit, quod animalia Bonae memoriae, sunt malae recordationis, et e converso.

Disciplinabilitas tamen animalium magis attenditur in recordatione quam in memoria, et praecipue secundum eam partem quae est recordativa intentionum. Cujus signum est, quod animalia disciplinata ad ludos, ad nutus et sermones magistrorum suorum percipiunt voluntates eorum, et faciunt ea quae sibi imperantur ad intentionem suorum magistrorum. Quod autem in auditu et recordatione potius apprehendant voluntatem et affectum, quam conceptum magistrorum suorum, ex hoc significatur, quod aliquando non faciunt ea ad quae disciplinata sunt, nisi cum minis, vel blanditiis, vel aliquo signo terroris, vel blanditiei : propter quod operantur ad effectum proferentis significatum in voce, et non ad conceptum : et ideo articulationem vocis non apprehendunt, et tamen recte perficiunt sibi imperata, et moventur ex disciplina potius, modo quo movet natura, quam modo quo movet apprehensa et concepta intentio rerum aliquarum : quia moveri ex hujusmodi concepto est rationis : moveri autem ex habitu in

modum naturae movente, est etiam cujuslibet potentiae bruti sensibilis.

Simile autem huic videmus in artibus mechanicis, quarum opera optime exercent habitum habentes ex consuetudine, et nescientes operis sui rationem : et citharizant, vel viellant, vel aliquid aliud faciunt ex solo habitu consuetudinis, nullam prorsus scientes sui operis rationem. Similis est differentia inter homines et. bruta ex habitu mota disciplinae. Moventur enim bruta sicut ex natura, non attendentia voces nisi prout sunt signa voluntatis ejus qui vocat, nihil penitus percipiendo de articulatione sermonum, quibus alloquitur ea magister qui imperat opera. Homo autem facit imperata sibi secundum intentionem articulationis, quae est in sermone imperantis.

Superius autem determinatum est, quod animalia aliquando ex ipso sensu statim obediunt ad ea ad quae disciplinata sunt propter facilem facultatem quam habent ex habitu disciplinae. In omni tamen disciplina licet in tribus dictis consistat, potissimum est recordatio intentionum : quia illa bene redeunte omnia fient imperata, ita quod etiam quaedam animalia in talibus aliquid rationis habere videntur, cum tamen in veritate non habeant, eo quod intentiones ad quas moventur, non separantur a sensibilibus in sensu acceptis.

Secundum haec ergo et hujusmodi et secundum gradus qui sunt in istis, major et minor et mediocris animalium attenditur disciplinabilitas.