CAPUT VI.

De natura et causa et modo dentium.

Consequens autem est dicere de naturis dentium, et aliorum quae in ore continentur. Os enim continet dentes sicut circulus ligneus qui est circa molarem molendini continet lapides molares : et lingua est sicut manus molendinarii, quae congerit grana sub lapide : propter quod etiam animalia quadrupedia dentes in superiori mandibula non habentia, lingua de terra cibum accipiunt et adunant, ut falce dentium inferiorum abscindant : usus enim dentium universaliter in animalibus est ad utendum cibo. In quibusdam autem praeter haec sunt dentes ad vigorem armorum contra nocumenta.

Natura ergo dentium est in quibusdam, ut agant, et non patiantur a contrariis, sicut in animalibus agrestibus carnes comedentibus, et in quibusdam ad adjudrium comedendi ad utendum cibo et incidendo et molendo. Sunt enim quidam, eorum vocati molares lati apti molendum, inter quos et anteriores sunt, qui vocantur canini in homine et acuti, quorum etiam naturalis dispositio quasi media est inter dentes et molares, eo quod communicant cum utrisque, sunt enim aliquo modo acuti, et aliquo modo lati : et talis est quidem dispositio dentium in omnibus animalibus non omnes dentes acutos habentibus.

Praeter autem dicta officia, qualitas quae est in figura dentium, et quantitas in numero, et magnitudo dentium existens in homine, est conveniens aptitudo ad loquendum : eo quod ad ipsos diversimode lingua percutiens, diversos format litterarum et loquelae modos : ad hoc tamen faciunt dentes anteriores.

Quaedam autem animalia habent dentes propter cibum tantum, sicut diximus, et quaedam praeter hoc propter vigorem armorum : unde etiam quaedam habent duos culmos, in quibus non est usus nisi pugnae, sicut porci: et quaedam habent dentes acutos serratiliter se invicem recipientes, et ideo dicuntur dentes eorum fortes, eo quod vigor eorum est in dentibus ipsorum propter acumen dentium suorum. Omnes autem dentes mordacium et fortium animalium, intrant se invicem modo serrae, ut non facile obtundantur ex collisione unius ad alterum. Nullum vero omnino animalium simul habet utrumque genus armorum, quod videlicet dentes acutos serratiles habeat juxta os suum, et cum hoc habeat culmos extra prominentes ad modum aprorum : natura enim nihil facit superflue. Horum autem duorum modorum unus est propter vigorem ad. dilacerandum, et alter est ad pugnandum et feriendum. Sufficit autem unum sufficiens genus armorum ad defensionem et pugnam unius et ejusdem generis animali, et nimis onustum esset os duobus armorum generibus : propter quod etiam sexui debili et timido arma non dedit, quia porca non habet culmos prominentes, neque mordet nisi per acuitatem dentium anteriorum, qui vocantur incisores.

Universaliter enim sciendum, quod secundum convenientiam ad naturalia quae determinavimus, et quae adhuc magis infra pertractabuntur, natura non agit nisi optime: et ideo numquam dat arma ad vigorandum animalibus, nisi his quae indigent illis : talia enim arma vocamus, quae sunt sicut aculeus, et ungues, et cornua, et culmi prominentes, et his similia. Et quia masculi animalium sunt fortiores et animosiores, forte dat natura ista arma maribus tantum : aut si dat etiam faeminis, fortiora dat maribus quam faeminis : et ideo mares cervi habent cornua, et non foeminae, et tauri habent fortiora cornua quam vaccae : et si secus contingit, hoc ex terrestrcitate evenit naturae. Membra autem quae sunt ad vitae necessitatem, aequaliter sunt in faeminis et in maribus, licet minora sint plerumque membra foeminarum quam masculorum. Sed alia quibus non indigent ad necessitatem, sed ad arma, aut non habent foeminae, aut differenter habent a masculis : propter quod differentia est in cornibus taurorum et vaccarum secundum omne genus taurorum: et differentia in cornibus ovium foeminarum et arietum : et similiter est in cornibus hircorum et caprarum: et sic est in omnibus aliis.

Dentes autem omnium piscium acuti sunt valde, exceptis valde paucis in lateribus gutturis mandibulas habentibus, sicut pisces fluviales magnarum squamarum, sicut barbellus, et monachus, et alii quidam : hi enim habent dentes latos aliquantulum magis ad conterendum cibum quam ad dividendum : propter quod etiam omnes aequales sunt. Et ideo natura abscindit eos in gutture, ut clauso ore aqua non suffocet masticantes hos pisces. Tales autem dentes maxime habet piscis qui carpo vocatur. Alii autem pisces praecipue marini, dentes habent sicut serra praeter unum solum genus piscium. Causa autem acuminis dentium est, quia pisces necessario recipiunt aquam cum cibo : propter quod etiam subito vadit cibus ad ventrem, et non diu manere potest in orificiis eorum : quia aliter aqua

in eorum ventres intraret, et implendo necaret. Haec enim est causa, quare dentes omnium piscium sunt acuti et mult, ut citius ex acumine, et in partes multas ex multitudine dentium incidant cibum : et haec habent loco masticationis et molitionis. Sunt etiam incurvati ut hami dentes multorum piscium, eo quod vigor eorum ad retinendum est in eis.

Natura igitur communis animalium indigens dictis operationibus, facit communiter dentes in ipsis, sicut et natura communis organa producit anhelitus in his quae ambulant et habent sanguinem : utitur enim natura, sicut praedeterminatum est, multis membris in communibus operationibus animal iura, sicut patet in ore : omne enim animal comedit ore. Vigor vero armorum proprie convenit animalibus quibusdam, sicut et anhelitus non eodem modo communis est omnibus. Haec autem opera natura propter compendium congregat in membro uno, quod tamen diversificat secundum diversum modum specierum singulorum animalium : propter quod etiam quaedam animalia parvi oris sunt, et quaedam magni. In omni enim animali ore ad vigorem et pugnam indigenti, est os magni rictus, ita quod multum aperitur fissura oris : quia aliter non fortiter apprehenderet, neque apprehensum fortiter teneret. Vigor enim hujus animalis est in ore totus : propter quod etiam omnia animalia acutorum dentium serratilium quae carnes comedunt, os ample valde aperiunt, ut melius et fortius suus perficiatur morsus,sicut apparet in apertione oris lupi et canis et leonis, quae permaxima esse dignoscitur. Similiter autem piscium acutorum dentium et carnes comedentium apertio oris est magna valde respectu suorum corporum.

Aves autem habent rostra loco labiorum et dentium, et rostra earum diversantur secundum diversitatem necessitatis et utilitatis ipsarum : propter quod etiam avium de venatione viventium, sunt incurvata ante sicut uncus: sic enim retinent et eripiunt partem quam comedunt ; vigor enim hujusmodi avium est in rostro et unguibus : propter quod etiam rostrum durius effectum est. Uniuscujusque autem avis rostrum convenientem habet formam et dispositionem ad regimen suae vitae, sicut valde durum et acutum factum est rostrum avis perforantis arbores, quae vocatur picus secundum omnia genere sua. Corvi autem in genere suo etiam forte et durum est rostrum ad frangendum cibum, et ad pugnandum. E contra autem rostrum parvarum avium,est subtile et acutum, conveniens ad cvellenda et capienda grana et similiter avium parvarum quae vivunt ex cynifum praeda, sicut faciunt hirundines, et similes aviculae praeda vermium viventes.

Adhuc autem aves inter digitos pedum coria habentes, et in aquis vel juxta aquas manentes, rostra habent suae vitae convenientia : quaedam enim harum habent rostra lata, sicut anas, eo quod latitudo rostri sui conveniens est cavare et quasi tribellare lutum quod est in aquis : quia in illo sunt radices herbarum, et semina plantarum aquaticarum, et vermes, et ova animalium aquaticorum, et alia hujusmodi quae sunt cibus anatum. Quaedam autem habent rostrum acutum longum ad infigendum in lutum, et extrahendum ea quae in lud profunde sunt, sicut multae aves notae. illae autem quae habent rostra lata, sunt anas secundum genera sua, et anser secundum omne genus suum, et cygnus, et aliae. Quaedam autem rostri latitudo est apta ad cavandum mollia : cujus signum est, quia porci quorum regimen vitae est in cavando propter radices quas effodiunt, habent os latum ante, in cujus medio inter nares est additamentum quasi acutum habens angulum, per quod effodit terram et cavat ut extrahat radices. Aves autem supra dictae simile porcis in cavando lutum habent regimen vitae.

Horum autem omnium quae dicta sunt compendium est: quia, sicut diximus in

anatomia, dentes in homine sunt aut triginta duo, aut viginti octo. In superiori enim mandibula sunt anterius in ore duo dentes lati, qui et ampli propter quantitatem et duales propter numerum et incisores propter acutum a diversis vocantur : et post hos sunt hinc et inde duo qui quarti vocantur, et tot sunt inferiores illis respondentes, et hi communiter incisores vocati sunt: post quos sursum et deorsum sunt duo canini, qui sunt ad frangendum et lacerandum cibum. Omnes autem, alii tam sursum, quam deorsum, sunt ad molendum. Praeter omnes autem dictos dentes in quibusdam paucis tamen hominibus nascuntur quatuor dentes, ita quod in extremitate cujuslibet rnandibulae nascitur unus : et hi ideo vocantur dentes sapientiae et intellectus, eo quod ut frequentius nascuntur in aetate intellectus, quae est triginta annorum : inveniuntur tamen nasci a tempore quo spermatizare incipit homo usque ad tempus in quo stat crementum suum in diversis temporibus : et ego vidi unum virum cui in senectute octoginta et amplius annorum, nati sunt. Habent autem dentes radices acutas, per quas in mandibulam infiguntur : et super quemlibet dentem nascitur grossities quaedam immediate super foramen rnandibulae, qui infigitur, et hoc juvat, ne per masticationem nimis infigatur et laedat mandibulam perforando. In radice autem sunt ligamenta fortia, per quae dens tenetur, ne cadat extra mandibulam. In omnibus autem dentibus praeter molares, est unica tantum radix : eo quod sunt parvi, et non saepius iterantur motus eorum super cibum, sed semel tantum, quando incidunt cibum : molarium autem eo quod multum et fortiter et saepius moventur super cibum conterendo ipsum, sunt radices plures. Duae enim ad minus sunt in quolibet inferioris rnandibulae : in molaribus vero superioris rnandibulae sunt tres vel forte quatuor radices, et praecipue in dentibus posterioribus, et in dentibus intellectus. Hoc autem ideo est, quia pen- dent, et ideo indigent pluribus radicibus ne cadant. Inferiores autem stant, nec indigent tanto ligamine : propter quod etiam radix superior non directe porrigitur, sed egreditur incurvata aliquantulum extra situm naturalem : et hoc sit ut fortius se teneat. Dicit autem Avicenna, quod vidit castorem, cujus omnes dentes erant rubei et curvi et longi: et hujus causa fuit, quia hoc animal est venaficum, et nisi venetur, non habet cibum. Et propterea natura paravit ei dentes longos, qui fortiter praedae infigantur, et curvos ad fortiter retinendum. Rubedinis autem causa fuit influxus sanguinis in eos : est enim, ut dicit Galenus, hoc genus ossis sentiens habens medium calidi et frigidi ex vicinitate cerebri.

Dantur autem dentes generaliter quidem animalibus ad esum cibi : specialiter autem homini praeter hoc dantur ad formandum loquelam articulatam et litteratam : quibusdam autem dantur ad arma, propter quod praeda carnis viventia, acutos habent et claros, sicut leo, et canis, et lupus, et hujusmodi: ex terra autem carpenda herbas vel radices, habent in una acie adaequatos, quoniam serratilitas impediret abscissionem: serratiles enim perforarent, sed non aequaliter abscinderent. Et quia foeminae, multum debiles sunt et timidae, ideo non dantur multis ex eis dentes qui sunt arma, sicut culmi porcorum, quos scrophae non habent : et simile hujus etiam dicitur esse in camelo. Et haec est causa quare cervus habet cornua, et non cerva : et quare hircus et aries habent cornua duo majora et fortiora cornua quam habeant suae foeminae. Pisces autem qui carnibus piscium vescuntur, eo quod non habent collum in quo caput inclinent ad cibum, habent multas acies serratilium dentium in ore, sicut lucius. Hoc autem fit ut cito cibum dividant una oris clausura, ne aqua intret interiora stomachi ipsorum, sicut jam ante diximus. Alii autem non indigent tali masticatione: quia potius sugunt, aut.dentes habent quasi in guttu-

re, qui moventur ad. invicem motu branchorum : propter quod etiam utramque mandibulam habent mobilem. Quaecumque autem animalia os non habent nisi vel ad loquendum vel comedendum, non indigent in ore multis dentium aciebus.

Sicut autem in omnibus gressibilibus rapacibus sunt dentes acuti.: ita in avibus rapacibus sunt rostra curva, et ungues acuti et curvi, ut volando rapere et retinere possint ungue, et rostro dilacerare quod tenuerint. Quaecumque autem aves grana legunt, rostra habent et ante subtilia : et quaecumque in lud colligunt, lata habent, sicut in antehabitis diximus. Rostrum enim est sicut duae acies continuorum inferius et superius dentium, et sicut duae mandibulae prolongatae et acuitae.

Haec igitur cum his quae in anatomia diximus de natura et causa dentium, dicta sufficiant.