QUAESTIO IV. Utrum malae voluntates habeant unicum finem.

Quarto quaeritur, utrum malae voluntates habeant unicum finem. Et quod sic, videtur.

1. Augustinus super illum locum Psalmi : Scrutans corda etc.: " Finis curae et cogitationis humanae est delectatio, ad quam quisque nititur pervenires: si ergo omnes voluntates malae finaliter quaerunt delectationem, videtur, quod omnium voluntatum malarum sit unum finem assignare.

2. Item, malarum voluntatum est unus malus exitus sive terminus, sicut dicitur ad Romanos sexto : Quorum finis mors est: ergo si earum contingat esse unum terminum, pari ratione videtur, quod contingat esse unum finem ultimum.

3. Item, quae conveniunt in principio conveniunt et in fine ultimo; sed omnes malae voluntates conveniunt in principio, sicut dicit Augustinus in libro de Vera Religione : "Planum est, inquit, in toto malefaciendi genere nihil aliud quam libidinem dominaris. Si ergo conveniunt in uno principio, utpote in libidine, videtur pari ratione, quod conveniant in uno fine.

4. Item, vitium imitatur virtutem secundum apparentiam ; unde sicut virtus nunquam quiescit citra beatitudinem veram, ita vitium inquirit beatitudinem simulatam: ergo sicut omnes virtutes faciunt tendere voluntatem ad unum finem, scilicet beatitudinem; sic videtur, quod omnia vitia faciant tendere voluntatem ad unum finem, scilicet qui habeat similitudinem cum vero fine.

Sed contra: 1. Contrariarum voluntatum contra riae sunt delectationes, ubi autem sunt delectationes contrariae, ibi sunt fines diversi: sed voluptates faciunt voluntates sibi invicem repugnare: ergo faciunt diversos fines habere .

2. Item, mala voluntas ponit finem in creatura: sed impossibile est, quod in una creatura inveniat nostra voluntas sufficientiam, cum nihil sufficiat voluntati humanae nisi sola Trinitas : si ergo voluntas non quiescit nisi in eo fine, in quo ponit sufficientiam; videtur necessario, quod voluntas mala diversos sibi fines constituat.

3. Item, malae voluntatis appetitus ortum et radicem habet ex libidine: sed libido est quo quis amat bonum proprium : si ergo bonum proprium necessario diversificatur in diversis, necesse est, diversarum voluntatum diversos fines reperiri.

4. Item, unitas et conformitas voluntatum bonarum venit ex unitate amoris, in quo uniuntur et colligantur . Si ergo amor, in quo diversi colligantur et uniuntur, unicam debet habere radicem, in pluribus repertam, cum hoc non conveniat amori libidinis, sed solum amori caritatis, qui est amor Spiritus sancti; videtur, quod malarum voluntatum non sit finis unicus, sed diversi.

CONCLUSIO.

Voluntates malae differentes non unum, sed diversos fines sibi constituunt.

Respondeo: Dicendum, quod e contrario est in bonis voluntatibus et in malis. Nam bonarum voluntatum unicus est finis, sive bonae voluntates sint diversae diversitate numerali , sive diversitate formali. Diversitatem autem numeralem voco, quando plures homines in eodem genere affectionis afficiuntur circa aliquid; diversitatem autem formalem voco, quando idem homo diversis habitibus virtutum afficitur circa diversa. Sive enim sic, sive sic, licet contingat plures fines proximos et proprios assignare, tamen finem ultimum et principalem necesse est esse unicum, videlicet ipsum Deum.

Et ratio huius est et perfectio amoris moventis, et perfectio appetibilis quietantis. Quia enim amor caritatis liberalis est, et non quaerit quod suum est, sed bonum commune ; hinc est, quod plures homines, ex caritate moti, idem bonum appetunt finaliter. Rursus, quia appetibile illud completissimum est, in quo non solum contingit reperire bonum perfectum, sed etiam omne bonum; hinc est, quod omnes voluntates, quantumcumque diversae , inveniunt finem suum, in quo quietantur.

Econtra est in malis voluntatibus propter imperfectionem amoris et appetibilis. Propter imperfectionem namque amoris libidinosi voluntates solo numero differentes diversos habent fines, propterea quod amor libidinosus semper quaerit quod suum est; et quia semper quaerit bonum proprium, ideo etsi multi ex amore libidinoso conveniant in actum unum, tamen unusquisque quaerit finem suum proprium, ut patet in adultero et meretrice, quia iste quaerit delectationem, et illa quaerit nummum.

Propter imperfectionem etiam appetibilis necesse est, diversas voluntates formaliter differentes habere diversos fines. Quia enim luxuria appetit iucunditatem et laetitiam, et avaritia sufficientiam, et superbia excellentiam; et haec omnia non contingit reperire circa eandem rem creatam, sed circa diversas: hinc est, quod voluntates malae differentes formaliter non unum, sed diversos fines sibi constituunt.

Unde concedendae sunt rationes, quae hoc ostendunt.

1. Ad illud quod primo obiicitur, quod delectatio est finis curae et cogitationis; dicendum, quod in ratione illa est figura dictionis, pro eo quod non eadem delectatio est finis curae et cogitationis humanae, sed diversae. Unde stat ibi delectatio in sua generalitate et magis habet ibi suppositionem simplicem quam personalem; et ideo, cum per delectationem descendit ad finis unitatem, fit sophisticato secundum figuram dictionis ex commutatione suppositionis .

2. Ad illud quod obiicitur, quod malarum voluntatum est unus malus exitus, ergo unus malus finis; dicendum, quod non est simile. Nam malae voluntates differunt in conversione, sed conveniunt in aversione; et malus exitus principalius respicit aversionem quam conversionem, finis vero movens principalius respicit conversionem quam aversionem. Ideo non sequitur, quod quamvis sit unus exitus quoad mortem damnationis, quod propter hoc sit unus finis motivus quantum ad quietem delectationis.

3. Ad illud quod obiicitur, quod malae voluntates conveniunt in principio, videlicet in libidine; dicendum, quod in principio non conveniunt nisi per quandam conformitatem. Nam alia est libido in uno, et alia in alio: et ideo non sequitur ex hoc, quod conveniant in finem unicum. Attamen, etsi in principio convenirent, non propter hoc necesse esset, quod convenirent in termino. Nam malum semper procedit in dispersionem, bonum vero semper redit ad unitatem. Quanto enim aliquid magis colligitur, tanto magis vigoratur et est perfectius: quanto vero magis dispergitur, tanto magis recedit a perfectione et complemento. Et ideo dicit Philosophus , quod " malum est multifariam, et bonum uno modo".

4. Ad illud quod obiicitur, quod vitium imitatur virtutem; dicendum, quod sic imitatur, quod plus habet de dissimilitudine quam de similitudine; magis enim virtuti contrariatur, quam ei conformetur. Et ideo potius inferri potest, quod malae voluntates habeant fines diversos, si bonae habent unicum, quam e converso. Quia enim in hoc consistit perfectio virtutis, vitium magis in hoc a virtute deficit, quam eam imitari possit. Et sic patet, quod malarum voluntatum non est unus finis, sed diversi .