Dub. II.

Item quaeritur de hoc, quod dicit: In uno principio a Deo creatore mundum factum refert.

Quaero, pro quo supponat ille terminus principio: aut pro creato, aut pro increato. Non pro increato, quia praepositiones sunt transitivae . Non pro creato, quia nihil creatum erat, in quo fleret.

Item, ab aeterno fuerunt res in principio suo, scilicet Deo: si ergo productio respicit egressum a Deo, nullo modo potest stare pro principio increato: nec pro creato, quia nondum erat aliquid: ergo etc.

Respondeo: Dicendum, quod praepositio cum suo casuali tripliciter potest accipi. Uno modo ut dicat pure ordinem, sicut idem est facere in principio quod facere ante alia, ita quod connotet privationem respectu alicuius temporalis prioris, et connotet positionem posterioris. Alio modo potest importare habitudinem mensur ae; et tunc in principio idem est, quod in primo instanti temporis. Tertio modo potest importare habitudinem causae; et tunc sensus est, in principio, id est in Filio. In Filio enim dicitur creasse, secundum quod dicitur in Psalmo : Omnia in sapientia fecisti, Domine, ut sic notetur non tantum causa efficiens, sed etiam exemnlaris.

Omnes istae expositiones verae sunt et catholicae, et per eas eliduntur tres errores circa mundi productionem. Ex prima eliditur error quorundam modernorum philosophantium, qui dixerunt, mundum ex tempore factum, sed mediante Intelligentia, ita quod Deus primo fecit Angelos et cum illis condidit mundum ; contra quos est prima expositio. Si enim Deus in principio conditionis creavit mundum, non ergo post Angelos vel Intelligentias, ita quod per illos condiderit mundum; et hic error ortum habet ex illo verbo: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram , quasi Deus loquatur Angelis.

Ex secunda expositione eliditur error Aristotelicorum , qui dixerunt, mundum conditam ab aeterno. Si enim in principio temporis factus est ex nihilo, non ergo fuit sine principio; et hic error ortum habuit ex hoc, quod non potuerunt videre. qualiter mundus inceperit, et quare tunc et non ante.

Ex tertia expositione eliditur error tertius Platonicorum , qui dixerunt, principia mundi tria esse aeterna, scilicet Deum, materiam et exemplar. Si enim Deus in Filio sicut per exemplar aeternum condidit de nihilo mundum, non ergo requiritur secundum principium., quod est exemplar, nec tertium, quod sit materia; et hic ortum habuit ex hoc, quod non potuerunt intelligere omnino, quomodo aliquid fiat ex nihilo.

Ex omnibus his eliditur error Manichaeorum, qui posuerunt principia mundi effectiva duo; et iste eliditur per subiectum dictae locutionis: Creavit Deus caelum et terram , lucem et tenebras: et hic error est omnibus vilior.

Et habent se gradatim. Nam primus solum errat in eo a quo. Secundus errat in eo de quo, et quando, quia ex aliquo et ab aeterno. Tertius errat in eo de quo, quia dicit factum esse de materia, non ex nihilo: et in eo per quod, scilicet circa exemplar, quod posuit aliud a Deo, ut apparet: et in quando, quia posuit materiam ab aeterno imperfectam. Et iste error est multo vilior quam error Aristotelis, qui posuit, ab aeterno materiam fuisse perfectam sua forma. Quartus error Manichaeorum omnibus est abominabilior, quia deficit in primo principio, in quo philosophi communiter concordaverunt, ponens prima duo principia, ac per hoc auferens ordinem et decorem universi, et bonitatem et Dei potestatem. Et hunc errorem inter ceteros non humanam malitiam, sed diabolicam astutiam credo adinvenisse, ut se alterum Deum esse persuadeat mentibus peccatorum.

Ex dictis igitur patet, pro quo supponat hoc nomen principium. Potest enim supponere pro Filio, et Deus pro Patre; et ex modo construendi fit talis appropriatio. Potest etiam supponere pro creatura, utpote pro principio temporis: sed non dicit tunc ordinem, sed concomitantiam mensurae ad mensuratum, scilicet quod caelum et terra cum principio temporis esse coeperunt Et sic patet illud .