QUAESTIO I.

Utrum lucifer peccaverit peccato superbiae.

Quod autem peccaverit peccato superbiae, videtur sic.

1. Super illud Lucae decimo : Videbam satanam etc, Glossa: "Qui singulariter elatus erat, ut in eius casu ceteri de elatione timerent".

2. Item, Ecclesiastici decimo : Initium omnis peccati superbia; sed primum inter omnia peccata fuit peccatum diaboli: ergo etc.

3. Item, Augustinus undecimo super Genesim ad litteram : "Factus continuo se a luce veritatis avertit, superbia tumidus et propriae potestatis delectatione corruptus".

4. Item, Isidorus de Summo Bono, libro primo, capitulo decimo : "Mox ut factus est, in superbiam erupit et praecipitatus de caelo est".

5. Item, ratione videtur, quia non contingit peccare nisi tripliciter, videlicet aut ex concupiscentia carnis, aut concupiscentia oculorum, aut superbia vitae . Sed primum peccatum non potuit esse carnis concupiscentia, nec potuit esse appetitus divitiarum, quia spiritus istis non indiget: ergo necesse est, quod fuerit superbia vitae.

6. Item, peccatorum spiritualium non sunt nisi quatuor genera praeter avaritiam, quae tenet quasi medium inter carnalia et spiritualia, scilicet superbia, ira, accidia, invidia; sed in omnibus tribus generibus est odium: ergo cum omne odium causetur ab amore, odium inordinatum causatur ab amore inordinato : ergo ante ista tria genera oportet aliquod peccatum spirituale praecedere in diabolo. Sed hoc non potuit esse nisi superbia: ergo etc.

7. Item, nunquam pervertitur affectus, nisi prius pervertatur iudicium; nunquam pervertitur iudicium in his quae sunt de necessitate salutis, nisi aliqua excaecatio sit in ratione: ergo excaecatio rationis praecedit omnem appetitum. Sed excaecatio non potest esse, quin praecesserit peccatum; et non potuit praecedere peccatum appetitus: ergo praecessi peccatum praesumtionis; sed hoc est peccatum superbiae: ergo etc.

Contra: 1. Quod fuerit primum peccatum omissio, videtur, quia, si ipse deliberasset, utrum illud esset appetendum, nunquam peccasset, nec aliter vitare poterat: ergo tenebatur deliberare; et ante omisit deliberare, quam illud appeteret: ergo ante omisit, quam superbiret. Si forte dicas, quod per intellectum deiformem poterat sine deliberatione videre, quid faciendum; contra: ad hoc, quod ipse hoc inspiceret, oportuit ipsum considerare circumstantias appetiti et consequentia, et ista sunt multa: sed simplex virtutis finitae, quod cognoscit multa per multa, impossibile est simul multa cognoscere, cum se totaliter convertat ad cognitum : ergo necesse habuit deliberare. Praeterea, hoc non solvit, quia quidquid esset, tenebatur vitare peccatum, tenebatur reprimere cogitationem suaui, ne procederet ad consensum, et hoc, antequam consentiret: ergo ante omisit: ergo etc.

2. Item, videtur, quod peccato ingratitudinis. Bernardus de Gradibus humilitatis : " Quia gratuitae bonitati Dei, a qua conditus es, ingratus existis, iustitiam, quam expertus non es, non metuis: ideo audacter culpam committis": ergo ante fuit ingratus, quam committeret culpam illam superbiae.

3. Item, ratione videtur, quia tenetur quis gratias agere de beneficiis, quando illa considerat: sed diabolus consideravit beneficia Dei, cum respexit suam pulcritudinem et excellentiam, et non egit gratias, immo oppositum fecit, quia voluit sibi attribuere quod Dei erat: ergo etc.

4. Item, videtur, quod peccato infidelitatis, quia Anselmus de Peccato diaboli et Bernardus de Gradibus humilitatis dicunt, quod diabolus non credidit, se esse puniendum, sive credidit, se non debere puniri: sed qui credit, peccatum a Deo impunitum relinqui, est infidelis: ergo diabolus, antequam peccaret appetendo, peccavit per infidelitatem.

5. Item, ratione videtur: diabolus nunquam appetivisset, nisi credidisset, sibi esse bonum vel lossibile: sed omnis qui credit, creaturam posse aequari ipsi Creatori, est infidelis: ergo diabolus, intequam superbiret, infidelis fuit.

6. Item, videtur, quod peccatum curiositate uerit primum. Bernardus de Gradibus humilitatis, apitulo decimo : "Per curiositatem a veritate cecidit, quia quod prius spectavit curiose, affectavit illicite et speravit praesumtuose".

7. Item, hoc videtur ratione: quia curiositatis Litium est diligenter respicere, quod non licet appetere, secundum illud: "Non licet intueri quod non licet concupisci "; sed diabolus. diligenter aspexit quod supra se erat, quando dixit: In caelum ascendam: ergo manifestum etc.

8. Item, quod invidia fuerit, videtur. Augustinus de Sancta Virginitate , loquens de superbia et invidia: "His duobus diabolus diabolus est"; sed in primo peccato factus est diabolus: ergo fuit simul invidia ut superbia: ergo qua ratione superbia primum, et invidia.

9. Item, ratione Magistri videtur: " Sicut converti est caritate adhaerere, ita ab oppositis averti est odio habere vel invidere ": cum ergo primo peccato diabolus fuerit aversus, invidia fuit eius primum peccatum.

CONCLUSIO.

Primum Angeli peccatum fuit superbia; quod initiatum est in praesumtione, consummatum in ambitione, confirmatum in invidiae et odii aversione.

Respondeo: Ad hoc notandum, quod aliqui voluerunt dicere ad praedictas rationes et auctoritates, quod diabolus simul tempore peccavit pluribus generibus peccatorum; naturaliter tamen et principaliter prae aliis peccatis fuit peccatum superbiae. Et sic respondent unica et brevi responsione ad omnia obiecta, quod verum concludunt.

Sed haec responsio nec verum dicit, nec solvit. Non dicit verum, quia, cum affectus diaboli simplex sit, sicut et intellectus, et intellectus non potest simul plura intelligere vel plures cogitationes habere, similiter nec affectus simul et in eodem instanti plura peccata committere, maxime quae spectant omnino ad diversas actiones, sicut infidelitas, superbia et invidia. Praeterea, esto quod vera esset , non solvit, quia praedjclae rationes non tantum probant, quod praedicta peccata concomitentur superbiam sed quod antecedant.

Et ideo aliter est dicendum, quod est loqui de peccato quantum ad triplicem statum, scilicet quantum ad inchoationem, consummationem et confirmationem. Peccatum diaboli initiatum est in praesumtione, statim enim, ut suam vidit pulcritudinem, praesumsit; consummatum est in ambitione, quia praesumens de se appetiit quod omnino supra se fuit et ad quod pervenire non potuit; sed confirmatum est invidiae et odii aversione, quia ex quo obtinere non potuit quod appetiit, ideo invidere coepit et affectu odii contraire. Et in hoc firmatus est, quia hoc omnino ipsum a Deo separavit et perfectum obstaculum posuit, sicut perfecta caritas perfecte Deo iungit.

Concedendae ergo sunt rationes primae, quod superbia fuerit primum peccatum; nam superbia praesumtionis et tumoris primum fuit generatione, superbia ambitionis primum fuit consummatione.

1. Ad illud quod obiicitur de omissione, notandum, quod omissio nec fuit nec potuit esse principale peccatum sive primum, quia dimissio boni venit ex timore male humiliante, et omnis talis timor venit ex amore male inflammante . Unde nullus dimittit aliquid facere quod debet, nisi aliquid amet, quod non debet; sicut aliquis omittit ire ad matutinum, quia amat somnum et quietem in lectulo.

Hac eadem ratione non potuit primum esse ingratitudo, nec etiam invidia.

Dicendum est igitur, quod non quaecumque dimissio inducit peccatum omissionis. Contingit enim omittere circumstantiam, et tunc non est peccatum omissionis, sed negligentia quaedam. Contingit omittere actum, et hoc dupliciter: vel generaliter, vel specialiter; generaliter, secundum quod comprehendit praeceptum affirmativum et negativum; specialiter contra affirmativum, sicut transgressio contra negativum. Unde non omittit qui non vitat fornicationem, sed qui non honorat parentes. Et secundum quod est actus specialis, potest esse actus principalis, vel non principalis. Et non est omissio peccatum principale, nisi pro actu principali, sicut patet de eo qui tenetur ire ad matutinas, tenetur se induere et surgere de lecto, et sic de aliis; et quamvis sint multi actus, una est omissio. Ad hoc autem, quod sit peccatum aliquod censendum esse peccatum omissionis, oportet, quod sit omissio actus, non circumstantiae: affirmativi , non negativi; principalis, non annexi. Sic autem patet, quod non est in proposito, quia diabolus actum principalem aliquem, ad quem teneretur, non dimisit, sed id appetiit, quod non debuit. Et sic patet breviter de omissione.

2. 3. Ad illud quod obiicitur de ingratitudine, dicendam, quod ingratitudo potest dici dupliciter, scilicet negative, vel privative . Negative, quando quis non est gratus Deo, ut debet, et sic est circumstantia omnium peccatorum. Privative, quando non tantum non est gratus, immo contrarie movetur, ut puta quando cogitat de beneficio, ut est beneficium, et parvipendit beneficium vel benefactorem: et sic est speciale peccatum. Sic autem non peccavit diabolus, quia non cogitavit de beneficiis Dei, in quantum erant Dei, sed in quantum erant bona propria, et ideo elatus est.

4. 5. Ad illud quod obiicitur de infidelitate, dicendum, quod nec peccatum infidelitatis nec curiositatis fuit primum, quia oculus sanus et clarus ipsius intellectus non pervertitur in iudicando vel inquirendo, nisi prius aliqua elatione inquinetur .

Ad illud ergo quod obiicitur, quod non credidit etc.; dicendum, quod ad infidelitatis peccatum duo concurrunt. Oportet enim, quod sit consensus rationis cum iudicio universali. Si enim aliquis cogitat, quod fornicari est sibi bonum; vel cogitat in universali, quod est bonum, et non consentit iudicio rationis , non est infidelis, ut patet. Et de diabolo dico, quod non consensit iudicio rationis, sed aestimavit sibi bonum.

6. 7. Ad illud quod obiicitur de curiositate, dicendum, quod duo faciunt considerationem dici curiosam, scilicet curae attentio et utilitatis privatio . Unde si diabolus ex omnibus quae respexit, suum bonum elicuisset, referendo illa in gloriam Dei; illa consideratio nec esset culpanda nec curiosa dicenda. Quod ergo fuit curiosa, ex hoc fuit, quod non suum bonum inde elicuit, sed malum ambitionis et praesumtionis incurrit: et ita fuit primo ratio peccati in praesumtione et in consideratione. Et sic patet, quod quamvis in diabolo fuerit curiositas, non fuit culpa antecedens praesumtionem, nec alia, sed conditio illi annexa.

8. 9. Ad illud quod ultimo obiicitur de invidia, patet responsio per verbum Augustini, quod non fuit primum peccatum. Nam Augustinus dicit, quod est proles superbiae, in libro de Virginitate , et ita eam consequitur, etsi non in eodem instanti, tamen in eodem tempore sine morae intermissione. Unde in huius prolis generatione confirmata est superbia, et diabolus dictus est diabolus, quia deorsum fluxit et ex hoc in malitia sua firmatus fuit. Et ideo Magister describens perfectam aversionem, qualis est in diabolo, non qualis est in hominibus peccatoribus, dicit, quod "averti est odio habere vel invidere ". Diabolus enim superbus non valens conscendere, sed compulsus descendere, odit Deum iustum et invidet excellentiae eius.