DIVISIO TEXTUS.

Supra egit Magister de consequentibus ad malorum obstinationem; in hac parte agit de his quae consequuntur bonorum confirmationem. Haec autem sunt duo, scilicet distinctio ordinum et consequens ministerium; ideo haec pars duas habet. In prima agit de angelicorum ordinum distinctione. In secunda de Angelorum ministerio et missione, infra distinctione decima: Hoc etiam investigandum est etc.

Prima pars habet duas partes. In prima agit de distinctione ordinum quantum ad primam conditionem; in secunda vero quantum ad reparationem, ibi: Notandum etiam, quod decimus ordo etc.

Prima pars habet quatuor partes. In prima determinat, qualiter Angelorum ordines distinguuntur. In secunda, qualiter nominantur, ibi: Haec nomina illis non propter se etc In tertia determinat, quod sit huius ordinationis principium, ibi: Iam nunc inquirere restat etc. In quarta vero et ultima determinat modum, ibi: Praeterea considerari oportet etc. Secunda vero pars principalis, quae ibi incipit: Notandum etc., duas habet In prima determinat de reparatione ordinum angelicorum flenda quantum ad gradum; in secunda vero quantum ad numerum, ibi: Non enim iuxta numerum eorum etc.

PRAENOTATA DE NOMINIBUS ET DIVISIONIBUS ANGELORUM.

Ad intelligentiam autem eorum quae in hac parte dicuntur, primo procedendum est via narrato^: secundo vero via inquisitionis. Via autem narrationis est definitiva et divisiva; ideo oportet hic praenotare quarundam rerum definitiones et divisiones.

Oportet igitur primo videre, quid sit hierarchia; secundo vero, quid Angelus; tertio, quid sit ordo angelicus. Quibus praeintellectis, maxima via praestabitur nobis ad sequentia terminanda.

Sciendum est igitur, quod ipsius hierarchiae beatus Dionysius tres ponit definitiones in libro de Angelica Hierarchia , quarum prima haec est: " Hierarchia est divina pulcritudo ut simpla, ut optima, ut consummata vel consummativa". Secunda est haec: " Hierarchia est ordo divinus, scientia et actio, deiforme quantum possibile similans, et ad inditas ei divinitus illuminationes proportionaliter in Dei similitudinem ascendens". Tertia est haec: "Hierarchia est ad Deum, quantum possibile est, similitudo et unitas, ipsum habens scientiae sanctae et actionis ducem, et ad suum divinissimum decorem immutabiliter definiens: quantum vero possibile est, reformat suos laudatores".

Istarum definitionum distinctio et explicatio potest haberi sic: quia prima definitio est hierarchiae increatae, duae vero sequentes ereatae. Differunt autem, quia prima illarum principaliter attenditur penes egressum a Deo, sed ultima penes regressum, licet utrobique tangatur utrunque. Pruna autem definitio, quae est hierarchiae increatae, exprimit ipsam quantum ad trinitatem et unitatem, ita quod nec trinitas praeiudicat unitati, nec unitas trinitati; sed unitas spectat ad perfectionem trinitatis, et trinitas unitatis. Ut igitur ostendatur ibi esse unitas in trinitate, dicit: Hierarchia est divina pulcritudo. Pulcritudo enim consistit in pluralitate et aequalitate, sicut dicit Augustinus in libro de Vera Religione . Ut autem ostendat, quod pluralitas non praeiudicat unitati, dicit ut simpla, quia sic est ibi pluralitas, ut tamen non tollatur unitatis simplicitas. Ut etiam ostendat, quod unitas non praeiudicat pluralitati, subiungit ut optima, quia sic est in Deo unitas, ut tamen sit summa bonitas, per quam est perfecta communicatio, et sic personarum pluralitas. Postremo, ut ostendat, quod unitas spectat ad perfectionem pluralitatis, et e converso, subdit ut consummata, in quo significatur, quod in trinitate et unitate consistit omnimoda et summa perfectio.

Secundae vero definitionis intellectus sic potest haberi. Definitur enim ibi angelica hierarchia secundum egressum a Deo. Egreditur autem a Deo secundum rationem imaginis et similitudinis, sicut et homo; et ideo in illa notificatione primo describit ipsam hierarchiam egredientem a Deo per modum imaginis, cum dicit: Hierarchia est ordo divinus, scientia et actio: ut ordo, id est ordinata potestas, respondeat Patri, et scientia Filio, et actio Spiritui sancto, secundum memoriam, intelligentiam et voluntatem. Secundo vero describit quantum ad rationem similitudinis, cum subiungit: Deiforme, in quantum possibile est, similans etc.; et tangitur ipsa assimilatio quantum ad habitum, cum dicitur: Deiforme, in quantum possibile etc., et quantum ad actum, cum subinfertur: Et ad inditas ei illuminationes etc. Similitudinis enim sive gratiae assimilantis actus est sursum ducere, sicut eius origo est desursum descendere.

Tertiam autem definitionem sic possumus intelligere: describitur enim ibi. ut praedictum est, angelica hierarchia per regressum ad Deum principaliter. Notatur igitur in praedicta definitione hierarchia regrediens sive regressus eius, primo quantum ad habilitatem, cum dicit: Hierarchia est ad Deum quantum possibile est, similitudo et unitas. Secundo quantum ad actualitatem, cum dicit: Ipsum habens scientiae sanctae et actionis ducem. Tertio quantum ad immutabilitatem, cum subiungit: Et ad suum divinissimum decorem immutabiliter definiens. Quarto quantum ad plenitudinis ubertatem, cum subinfert: Quantum vero possibile est, reformans suos laudatores, in hoc scilicet, quod non solum sibi sufficit,. sed etiam propter plenitudinem caritatis et gratiae potens est alios adiuvare.

Et sic patet ex praedictis definitionibus, quid sit hierarchia tam divina quam angelica: per quarum intellectum elicitur quaedam definitio magistralis, quae competit omni hierarchiae, licet non univoce, quae talis est: hierarchia est rerum sacrarum et rationabilium ordinata potestas, in subditis debitum retinens principatum . Haec autem non solum competit hierarchiae angelicae, sed etiam ec clesiasticae vel humanae, de qua nihil ad praesens, sed solum de hierarchia angelica. Et quoniam haec non potest cognosci, nisi cognoscatur, quid sit Angelus: ideo praenotandae sunt et Angeli definitiones.

Angelus autem sic notificatur a Damasceno : "Angelus est substantia incorporea, intellectualis, semper mobilis, arbitrio libera, Deo ministrans, gratia, non natura immortalitatem suscipiens". Dionysius autem aliter definit Angelum sic: "Angelus est imago Dei, manifestatio occulti luminis, speculum clarum, splendidissimum, immaculatum, incontaminatum, incoinquinatum, suscipiens, sicut conveniens est, totam speciositatem boniformis deiformitatis, et in se resplendere faciens bonitatem silentii, quod est in abditis". Differunt autem hae duae notificationes, quia prima describit Angelum quantum ad esse, secunda vero non solum quantum ad esse, sed etiam quantum ad bene esse.

Primae definitionis intellectus haberi potest sic: describitur enim ibi Angelus quantum ad substantiam, quantum ad virtutem, quantum ad operationem et quantum ad durationem.

Substantia tangitur in hoc quod dicit: Angelus est substantia incorporea.

Virtus, in hoc quod subiungit: hteuedualis, semper mobilis, arbitrio libera, ubi notatur triplex virtus angelica, scilicet cognitiva.

operativ a et imperativa. Cognitiva in hoc quod dicitur intellectualit; operativa in hoc quod dicitur semper mobilis, quia sine fatigatione potest operari; sed imperativa in hoc quod dicitur arbitrio libera, quam non oportet distingui ab aliis praedictis in re, sed sufficit, quod distinguatur ratione.

Operatio vero tangitur, cum dicitur Deo ministrans.

Duratio, cum subiungitur: Gratia, non natura immortalitatem suscipiens. Vocatur autem hic gratia non aliquis habitus gratis datus, sed gratia dicitur gratuita Dei influentia.

Intellectus autem secundae definitionis sic potest haberi. Definitur namque ibi Angelus non solum quantum ad esse naturae, sed etiam quantum ad bene esse; et ideo notificatur hic Angelus, in quantam habet Dei imaginem per naturam, in quantum habet similitudinem per gratiam, in quantum habet deiformitatem per gloriam.

Ratio autem imaginis exprimitur quantum ad duo, scilicet quantum ad id quod sursum est, et quantum ad id quod deorsum. Primum tangitur, cum dicit: Angelus est imago Dei; secundum, cum subiungit: Manifestatio occulti luminis. "Imago enim est, in quantum capax Dei est et particeps esse potest "; sed manifestatio luminis est, in quantum illuminationes, quas suscipit, inferioribus ostendit

Similiter quantum ad similitudinem gratiae describitur quantum ad duplicem respectum: ad sursum per positionem, ad deorsum per privationem. Comparatio ad sursum tangitur, cum dicitur: Speculum clarum, splendidissimum, ubi notatur, quod gratia desursum veniens naturam conservat, naturam decorat, naturam consummat ; et quantum ad haec tria dicit: Speculum clarum, splendidissimum.

Comparatio vero ad id quod deorsum est, per modum privationis notatur, cum dicit: Immaculatum, incontaminatum, incoinquinatum; per unae tria removet triplicem foeditatem ab Angelo, quae repugnat gratiae. Primo foeditatem actam ; et haec est foeditas actualis et removetur per hoc quod dicitur immaculatum. Secundo foeditatem adhaerentem sive advenientem; et haec est foeditas venialis et removetur per hoc quod dicitur incontaminatum. Tertio removet foeditatem contractam;

et haec est foeditas originalis et removetur per hoc quod dicitur incoinquinatum.

Similiter deiformitas gloriae tangitur secundum duplicem comparationem, scilicet ad id quod sursum est, et ad id quod deorsum est. Ad id quod sursum est, per hoc quod dicit: Suscipiens, sicut conveniens est, totam speciositatem boniformis deiformitatis. Comparatione enim ad Deum deiformis efficitur, cum speciositatem a Deo suscipit Comparatio vero ad id quod inferius est, notatur, cum dicitur: Et in se resplendere faciens bonitatem silentii, quod est in abditis; hoc autem est, dum refulgentiam divinae bonitatis, quam ipse habet, ostendit aliis. Hanc autem vocat silentium, quia nemo potest intime Deo coniungi, quin in illo quietetur, et quin omnis strepitus exterior quiescat, et ideo vocat silentium in abditis.

Et sic patet, quid sit hierarchia, et etiam quid sit Angelus.

Tertio restat videre, quid sit ordo angelicus. Definitur autem sic a Gregorio, et in littera adducitur haec definitio a Magistro: "Ordo est multitudo caelestium spirituum, qui inter se aliquo munere gratiae similantur, sicut in naturalium donorum participatione conveniunt".

Hnius notificationis explanatio in promptu est. Notificatur enim hic ordo quantum ad suum fundamentum, quantum ad suum complementum, quantum ad dispositionem, quae inter haec medium tenet locum.

Fundamentum tangitur, cum dicit: Ordo est multitudo caelestium spirituum; ordo enim fundatur in natura. Complementum vero tangitur in hoc quod dicit: Qui inter se aliquo munere gratiae similantur; ordo enim complementum habet a gratia. Dispositio media inter utrumque notatur in hoc quod dicitur: Sicut in naturalium donorum participatione conveniunt; quia meliora naturalia disponunt ad maiora gratuita.

Ex praedictis notificantur nobis illa tria, quae prius proposita sunt secundum descriptiones convenientes, quas facile esset secundum topicum calumniari et destruere; sed omittendum est, quia valde parum est utile.

Post hoc procedendum est ad divisiones. Sunt autem divisiones tres praenotandae ad faciliorem explicationem distinctionis angelicorum ordinum. Prima est haec: hierarchiarum alia supercaelestis, alia caelestis, alia subcaelestis. Secunda est haec: hierarchiarum caelestium alia superior, alia media, alia inferior, sive quod idem est, alia epiphania, alia hyperphania, alia hypophania . Tertia est haec, quod ordo primae hierarchiae triplex est, scilicet Seraphim, Cheruhim et Throni. Secundae hierarchiae similiter triplex est ordo secundum beatum Dionysium : Dominationes, Potestates et Virtutes. Secundum Gregorium et Bernardum: Dominationes, Principatus et Potestates. Similiter tertiae hierarchiae triplex est ordo secundum Dionysium : Principatus, Archangeli et Angeli. Secundum Gregorium et Bernardum: Virtutes, Archangeli et Angeli.

Primae divisionis manifesta est ratio et intellii-gentia. Quoniam enim hierarchia non est nisi in substantia intellectuali, haec autem triplex est, scilicet divina, angelica et humana: ideo triplex distinguitur hierarchia; et divina dicitur supercaelestis, angelica caelestis, humana autem subcaelestis.

Secundae autem divisionis ratio et manifestatio est duplex: vel secundum ea quae essentialiter respiciunt hierarchiam, vel secundum ea quae secundum status et officia respiciunt hierarchiam . Si vero secundum ea quae essentialiter respiciunt hierarchiam, quae sunt ordo, scientia et actio; sic triplicem oportet esse hierarchiam: unam penes scientiam, et haec est suprema; alteram penes ordinem, et haec est media: tertiam vero penes actionem, et haec est infima. Prima enim hierarchia principaliter attenditur penes scientiam divinam, media vero penes potentiam ordinatam, tertia vero penes actionem administralivam.

Si vero secundum status et officia, sic similiter oportet esse tres. Nam quidam est status contemplativorum, quidam activorum, quidam praelatorum. Penes statum contemplativorum est hierarchia suprema, penes statum activorum est hierarchia infima, penes statum medium, scilicet praelatorum, assignatur hierarchia media.

Tertiae autem divisionis ratio et explicatio ex ratione secundae divisionis habet ortum. Quia enim suprema hierarchia secundum utrumque modum accipiendi attenditur in scientia et statu con-temptationis, quae consistit in conversione ad Deum; ideo cum ad conversionem necessario requiratur triplex actus et triplex donum, scilicet tentionis, cognitionis et dilectionis, ideo triplex ordo ibi ponitur. Quantum ad perfectam tentionem est ordo Thronorum: quantum ad perfectam cognitionem ordo Cherubim; quantum ad perfectam dilectionem, ordo Seraphim. Et hoc patet ex suis interpretationibus . Quia igitur tam prima ratio quam secunda comprehendit haec tria, ideo omnes tractatores in hac distinctione concordant, scilicet Dionysius, qui distinguit hierarchias penes essentialia, et Gregorius, qui distinguit penes officia.

Similiter subdivisio secundae hierarchiae pendet ex duplici ratione praeassignata. Dictum est enim. quod secunda hierarchia uno modo accipitur penes ordinem sive ordinatam potestatem; habet enim substantia ordinari mediante potentia. Perfectio antem virtutis sive potentiae consistit in tribus, scilicet in praesidendo, et penes hoc attenditur ordo Dominationum: in resistendo, et penes hoc attenditur ordo Potestatum; et in operando, et penes hoc est ordo Virtutum. Et ordinantur hi ordines secundum maiorem dignitatem et minorem, quia plus est praesidere quam repugnare, et repugnare quam per se operari posse. Ideo recte sic ordinantur ordines mediae hierarchiae a Dionysio, ut primo ponantur Dominationes, secundo Potestates et tertio Virtutes.

Si autem secunda hierarchia sumatur penes statum medium, scilicet. praelalorum, sic similiter tres habet ordines secundum triplicem praelationem Angelorum. Praesunt enim Angeli angelicis spiritibus, et hi dicuntur Dominationes; praesunt etiam bonis hominibus, et hi dicuntur Principatus: praesunt etiam daemonibus, et hi dicuntur Potestates. Et sic patet ordo secundum dignitatem praelationum. Quia enim plus est praesidere angelis quam hominibus, et bonis hominibus quam daemonibus; ideo primo Dominationes, secundo principatus et tertio Potestates enumerantur a Gregorio et a Bernardo.

Divisio etiam tertiae hierarchiae ex duplici ratione praeassignata dependet . Si enim tertia hierarchia sumatur penes actionem ministerialem, sic triplex est ordo angelicus, secundum quod tripliciter contingit deputari ad regimen alterius vel ministerium. Quidam enim sunt Angeli ordinati ad regimen principum, et hi Principatus sunt; quidam vero ad regimen multitudinis, et hi dicuntur Arch-

; ngeli; quidam ad custodiam personae singularis, et bi dicuntur Angeli. Et sic patet etiam ordo et sufficientia illorum ordinum, quia plus est praesiflere principi quam uni genti , princeps enim praeest toti genti; et plus est deputari ad custodiam multitudinis quam ad custodiam personae singularis. Et per istum modum distinguit et ordinat Dionysius.

Si vero accipiatur penes operationem vitae activae, sic etiam triplex est ordo, secundum quod triplex est ministerium: aut enim ministerium consistit in operando, aut in docendo, et in docendo aut maiora, aut minora. Primum est Virtutum, secundum Archangelorum et tertium Angelorum. Et patet ordo, quia plus est facere quam docere sive dicere, et revelare maiora maius est quam revelare minora. Et penes hunc modum sumsit distinctionem tertiae hierarchiae Gregorius et Bernardus.

Ex his apparet ratio harum divisionum, apparet etiam diversificatio inter Gregorium et Dionysium. Quia enim diversimode distinctionem hierarchiarum consideraverunt, ideo et divisiones ordinum in ipsis diversimode assignaverunt

Sed cum utrumque horum simul non possit esse verum, scilicet quod Principatus sit de media hierarchia et infima, et similiter Virtutes, quin confundantur hierarchiae et ordines, quaeritur, quid istorum sit verius, et cui magis innitendum sit Et dicendum ad hoc, quod magis innitendum est dicto Dionysii, tum quia ipse didicit, sicut dicitur, a Paulo, et ita tradidit, sicut audivit: tum quia Gregorius in confirmationem eorum quae de hac materia dicit, ipsius auctoritatem inducit; tum etiam quia, sicut ex praedictis patet, Dionysius distinctionem hierarchiarum sumsit penes ea quae sunt ipsis angelicis spiritibus intrinseca et essentialia; et ideo sic ordines distinxit, sicut habent collocari in caelis. Gregorius vero plus pensavit opera et officia; et ideo sic distinxit, secundum quod plus potest valere ad eruditionem nostram. Nec unus contradicit alteri nec verbum alterius retractat; sed alium modum distinguendi assignat, tum propter diversitatem considerationis in principio, tum propter diversitatem considerationis in fine.

TRACTATIO QUAESTIONUM.

Ad intelligentiam praedictorum et eorum quae Magister dicit in littera, ut via inquisitiva procedamus. circa ordines Angelorum quaeruntur novem.

Primo quaeritur de ordinibus in comparatione ad naturam substratam.

Secundo in comparatione ad causam completivam.

Tertio in comparatione ad dispositionem praeambulam.

Quarto quaeritur quantum ad nominationem.

Quinto quantum ad reparationem.

Sexto quantum ad praelationis evacuationem.

Septimo quantum ad numerum.

Octavo quaeritur in comparatione ad suum oppositum.

Nono et ultimo in comparatione ad disparatum.