QUAESTIO II.

Utrum liberum arbitrium, omni gratia destitutum, possit alicui tentationi resistere.

Secundo quaeritur, utrum liberum arbitrium, omni gratia destitutum, possit alicui tentationi resistere. Et quod sic, videtur.

1. Gregorius in Moralibus : "Debilis est hostis, qui non vincit nisi volentem ". Sed quod quis voluntarie facit, potest non facere: ergo si voluntarie quis consentit adversario, potest etiam gratia destitutus non consentire, ac per hoc tentationi resistere.

2. Item, liberum arbitrium, omni gratia destitutum, adhuc liberum est: si liberum est, ergo non potest cogi: ergo potest repugnare diabolicae suggestioni: et si hoc: ergo et resistere non solum uni, sed etiam omni tentationi.

3. Item, bonum potentius est quam quodlibet malum : sed liberum arbitrium, omni gratia destitutum, adhuc habet naturale iudicatorium, quod inest ei per naturam: ergo cum illud sit bonum, potentius est et peccato et concupiscentia et tentatione diabolica inclinante ad malum: et si hoc: ergo potest non solum uni, sed etiam cuilibet tentationi resistere.

4. Item, cum sit "triplex posse, videlicet gratiae, naturae et vitii", secundum quod dicitur in Glossa, ad Romanos septimo : posse gratiae addit supra posse naturae: sed posse vitii diminuit: ergo posse naturae est supra posse vitii: ergo circumscripta omni gratia, manente sola naturali potentia, videtur, quod liberum arbitrium resistere possit vitio impellenti.

5. Item, sicut liberum arbitrium vertibile est ad malum, ita quaelibet creatura vertibilis est in nonesse ; sed multae creaturae conservantur in esse sine aliqua gratia gratis data per naturalia principia et divinam praesentiam: ergo pari ratione videtur, quod per liberum arbitrium, gratia destitutum, propria virtute absque aliquo dono gratiae supra apposito possit aliquis casum in peccatum effugere.

6. Item, "daemones habent sibi data integra et splendidissima )), ergo multo fortius liberum arbitrium hominis lapsi: sed liberum arbitrium non lapsum per se poterat tentationi resistere: ergo pari ratione videtur, quod liberum arbitrium lapsum hoc possit, etiam si sit omni gratia destitutum. Si forte tu dicas, quod etsi sit integrum quantum ad naturam potentiae, infirmatum tamen est et diminutum quantum ad habilitatem consequentem, adeo ut non possit resistere: tunc ego quaero: aut potest, aut non potest. Si potest, habeo propositum. Si non potest: et nullus est inculpandus in eo quod vitare non potest : ergo aut liberum arbitrium non resistendo tentationi non peccaret, aut in peccando non esset vituperabile. Sed utrumque horum est impossibile: ergo restat alterum, scilicet quod possit tentationi resistere.

Sed contra: 1. Matthaei sexto : Et ne nos inducas in tentationem, dicitur in oratione dominica: sed nullus ab altero postulat quod potest per se ipsum: si ergo homo hoc sapienter petit a Deo, videtur, quod hoc non possit homo per liberum arbitrium absque aliquo dono gratuito.

2. Item, Augustinus, definiens liberum arbitrium, sicut habitum est supra distinctione vigesima quarta , dicit, quod liberum arbitrium " est facultas voluntatis et rationis, qua bonum eligitur, gratia assistente, et malum, gratia desistente". Si igitur haec ratio recta est: nisi adsit divina gratia, semper liberum arbitrium malum eliget: ergo nulli tentationi resistet.

3. Item, super illud ad Romanos septimo : Velle adiacet mihi etc, Glossa: "Naturale est quodam modo velle bonum per rationem: sed tale est hoc velle, quod semper vi carnis superatur ": ergo videtur, quod absque adiutorio gratiae semper, cum tentatur, consentiat homo culpae.

4. Item, liberum arbitrium in praeeligendo semper sequitur affectum praedominantem, et hoc expresse declarat Anselmus in libro de Libero Arbitrio , et per experimentum est manifestum: sed absque gratia, saltem gratis data, libero arbitrio corrupto, regnat amor proprii boni: ergo videtur, quod semper illud praeeligat, quantum est de se, nisi gratia divina assistat: ergo idem quod prius.

5. Item, mors non inest nobis nisi per peccatum : ergo ubi est necessitas moriendi, videtur, quod nisi adsit gratia Dei, sit similiter necessitas et peccandi: sed ubi est necessitas peccandi, non est potestas resistendi tentationi: si igitur hanc habet liberum arbitrium, prout est gratia destitutum: patet etc.

6. Item, habens pedem claudum, cum ambulat, necesse habet claudicare: ergo si pes spiritualis est habens affectum deordinatum et obliquum, necessario claudicat in suo actu : ergo necessario liberum arbitrium, gratia destitutum, cum sit lapsum et obliquatum, praecipitabitur in peccatum. Quodsi hoc, impossibile est, quod absque dono gratiae tentationi resistat.

CONCLUSIO.

Hominis liberum arbitrium, omni gratia destitutum, nec omni potest tentationi resistere, nec necesse habet omni tentationi succumbere.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod aliqui senserunt, liberum arbitrium secundum statum, in quo nunc est, absque munere gratiae omni posse tentationi resistere propria virtute: quia si hoc non esset, peccatum ei imputari non deberet - Sed haec positio plane falsa est et contra sacram Scripturam et contra Sanctorum testimonia. Si enim nemo potest resistere tentationi de luxuria nisi per continentiam, nemo tentationi de infidelitate nisi per fidem; continentiam autem et fidem non contingit habere absque dono divinae gratiae, iuxta illud quod dicitur Sapientiae octavo : Non possum esse continens etc, et primae ad Corinthios duodecimo: Alii datur fides in eodem spiritu: planum est ex ipsa sacra Scriptura, quod liberum arbitrium absque munere gratiae non potest omni tentationi resistere Hoc etiam multipliciter probat Augustinus in libro de Perfectione iustitiae hominis , et de Natura et gratia: et in libro de Vera Religione dicit expresse, quod qui non vult ab alio superari, necesse habet alii invidere; et ita vir superbus necesse habet peccare aliquando peccato invidiae: similiter et in aliis generibus peccatorum intelligendum est esse. Et propterea illa positio Pelagii tanquam erronea repudianda est

Hoc autem fuit quod decepit Pelagium, quod liberum arbitrium nunquam destituitur omni gratia gratis data: et ipse posse gratiae attribuit ipsi naturae. Superbia enim excaecatus, nescivit distinguere inter dona naturalia et gratuita.

Aliorum vero positio fuit, quod liberum arbitrium lapsum, omni gratia destitutum, nulli posset tentationi resistere, pro eo quod lapsum est et in lapsu suo adeo est infirmatum et obliquatum, quod, nisi adsit divinae misericordiae donum, incurvatur ad omne malum, quod sibi suggeritur et offertur. Et innituntur super illam Glossam, quae dicit super illud Psalmi : Immissiones per angelos malos: " Diabolus potestatem habet in peccatore sicut in proprio pecore". Et ex hoc arguunt, quod nisi adsit divinum auxilium, faciet illud pro voluntate sua ruere de peccato in peccatum. Et iterum alia Glossa super primum Habacuc : " Nesciebam, eum tantam potestatem accepisse, ut viribus eius nemo posset resistere ". Hoc intelligendum est esse dictum per se, absque, auxilio divinae gratiae. Et si tu obiicias eis, quod tunc homo non esset culpandus, respondent per illud quod dicitur in Glossa, ad Romanos septimo : Non ego operor, sed quod habitat in me peccatum; ibi Glossa: " Nunquid, quia invitum hominem dicit peccare, immunis videri debet a crimine? Non utique: ipsius enim vitio et desiderio haec coepta sunt. Quia enim mancipavit se per assensum peccato, iure dominatur illius".

Sed quia illud valde durum videtur dicere, quod liberum arbitrium in statu tali nulli posset tentationi resistere, cum naturale habeat iudicatorium et quendam instinctum naturalem, remurmurantem contra malum , non sit etiam in malo confirmatum: ideo est tertia via, medium tenens inter haec duo extrema, quod liberum arbitrium, omni gratia destitutum, nec omni posset tentationi resistere, nec necesse haberet omni tentationi succumbere. Non posset, inquam, omni resistere propter suam instabilitatem et infirmitatem, iuxta illud Threnorum i. primo : Peccatum peccavit Ierusalem, propterea instabilis facta est: et Glossa super illud Threnorum tertio: Misericordiae Domini etc.: " Non potest homo diu stare contra insultus diaboli, nisi misericordia Domini adiuvetur ". Unde si contingeret, hominem resistere uni tentationi, tantum possent multiplicari, quod, nisi divinum auxilium adesset, necesse haberet homo deiici, sicut ponitur exemplum in foraminibus navis, per quae ingreditur aqua. Potest etiam poni exemplum in pugile, qui, cum se cooperit ex una parte contra Dictum et ex altera quasi discooperit, a magis experto pugnatore laeditur. Sic et diabolus frequenter facit pluribus, quibus praetendit tentationem de luxuria: et ex hoc,

quod non consentiunt, facit ipsos prosilire in superbiam; nec unquam potest evitare homo, quin in aliquam tentationem incidat, et hoc propter suam instabilitatem.

Propter suam etiam infirmitatem necesse haberet in aliquam tentationem insidere. Cum enim sit obtenebratus ignorantia et alligatus carnis concupiscentia, tentationes carnis et infidelitatis non posset evadere, quin eis aliquando consentiret, nisi adiuvaretur aliquo munere divinae gratiae.

Per iam dicta patet responsio ad quaestionem propositam, patet etiam pro parte responsio ad obiecta. Illae enim rationes, quae primo probant, quod contingat tentationi resistere, si concluderent de tentatione in particulari, concedendae essent: quia vero concludunt, quod contingat absque gratia omni tentationi resistere, ideo oportet eas dissolvere.

1. Ad illud ergo quod primo obiicitur, quoddiabolus non vincit nisi volentem; dicendum, quod verum est: aliqua tamen sunt, quae sic volumus, quod ad illa voluntas nostra necessario inclinatur propter corruptionem originalis culpae, nisi adsit aliquod munus gratiae, per quod relevetur et dirigatur; et ideo, quamvis vincat volentem, non tamen sequitur, quod homo absque gratia possit resistere.

2. Ad illud quod obiicitur, quod liberum arbitrium non potest cogi, iam patet responsio. Non enim est ibi coactio, sed tanta est ad malum inclinatio et voluntatis pronitas, quod, nisi esset aliud sustentans, necesse haberet motu voluntatis aliquando in malum incidere.

3. Ad illud quod obiicitur, quod bonum est potentius malo: dicendum, quod verum est per se loquendo; sed quando bonum subiicit se malo, malum tunc operatur per virtutem boni et subiicit sibi bonum: et per hunc modum in homine habet regnare peccatum, sicut dicit Apostolus : Non regnet peccatum in vestro mortali corpore.

4. Et per hoc patet responsio ad sequens, quod obiicitur de velle naturae et de velle vitii. Velle enim vitii praesupponit velle naturae, et ipsam naturam deordinando efficitur ipso velle naturae potentius, sicut videmus in aliquo morbo, qui adhaeret virtuti naturali.

5. Ad illud quod obiicitur, quod vertibilitas naturae stabilitur absque munere gratiae superadditae: dicendum, quod non est simile: quia, etsi natura propter defectum sit vertibilis in nonesse, tamen totum, quod in ipsa est, naturaliter et determinate appetit esse. Et quia Deus conservat rem, secundum quod appetit; ideo sola divina praesentia per propriam naturam conservat creaturas. Liberum autem arbitrium lapsum indifferenter appetit licita et illicita, et prohibita et concessa, et cum magno impetu tendit ad malum: ideo ad hoc, quod stabiliatur, necessarium est ei aliquod gratiae donum.

6. Ad illud quod obiicitur, quod liberum arbitrium integrum est; respondendum, sicut dicebatur in opponendo , quod hoc intelligitur quantum ad essentiam potentiarum, . non quantum ad perfectionem habilitatum consequentium.

Et si quaeratur ulterius, utrum possit resistere, vel non; dicendum, quod de aliqua tentatione per se non potest; si tamen consentiat, non est a culpa immune, propter hoc quod adiutorium gratiae sibi praesto est, si vellet suscipere; propter hoc etiam, quia ex propria sua. culpa devenit in illam necessitatem. Et hoc est quod dicit Augustinus , quod " quia homo noluit vitare peccatum, dum potuit; inflictum est ei, ut non possit, cum velit ". Hoc etiam dicit Magister supra distinctione vigesima quinta , quod " post peccatum ante reparationem gratiae liberum arbitrium premitur a concupiscentia et vincitur: et ideo potest peccare et non potest non peccare, etiam damnabiliter ".

Et sic patet, quod rationes concludentes, liberum arbitrium per se tentationi posse resistere, non cogunt de necessitate.

1. Ad rationes vero ad oppositum, quibus ostenditur, quod non possit tentationi resistere: facile est respondere. Si enim concludant, quod necesse haberet aliquando cadere: de plano sunt concedendae. Si autem quis per eas velit arguere de libero arbitrio, quod in omni tentatione succumberet: responderi potest ad primum de oratione, quod illud petitur, non quia non possit alicui tentationi resistere, sed quia non potest omni resistere per se.

2. Ad illud quod obiicitur, quod libero arbitrio eligitur malum, gratia desistente; dicendum, quod illud non intelligitur semper, sed aliquando.

3. Ad illud quod obiicitur, quod velle naturae semper superatur: dicendum, quod hoc non intelligitur, quia in omni tentatione discedat homo a naturali rectitudine voluntatis, sed quia illa rectitudo non est tantae virtutis, quod possit absque gratia Dei eripere hominem a servitute peccati.

5. Ad illud quod obiicitur de necessitate moriendi, dicendum, quod necessitas moriendi non inest homini propter peccatum, quod inest, sed propter peccatum, quod infuit . Unde illud non concludit, quod necessarium sit, hominem peccare, sed quod necessarium sit, hominem peccare, vel peccasse.

4. Ad illud quod obiicitur, quod liberum arbitrium sequitur affectum praedominantem: dicendum, quod affectus non praedominatur in homine respectu cuiuslibet mali, quod suggeritur, sicut patet, cum avaro suggeritur bonorum suorum dissipatio, vel prodigo bonorum suorum retentio: et ideo non sequitur, quod consentiat omni peccato. Praeterea, qui afficitur circa aliquid in habitu, potest ex aliqua consideratione magis affici circa eius oppositum in actu, sicut homo frequenter irascitur circa rem, quam multum diligit. -

6. Ad illud quod obiicitur de claudicatione pedis, dicendum, quod non est simile, quia actus ambulationis nunquam separari potest a dispositione claudicationis in pede claudo. Non sic autem est de actu affectionis respectu deordinationis, quae est in libero arbitrio, propter multitudinem motuum et affectuum, qui consurgunt in nobis ex diversitate considerationum, sicut praetactum est , ob quam modo movetur homo ad unum, modo ad eius oppositum, et ideo aliquando motu recto, aliquando obliquo. Per haec autem, quae dicta sunt, patet responsio ad obiecta, et etiam ad consimilia, quae obiici possunt in hac materia.

Ad illas autem duas Glossas, quae in solvendo adductae sunt, quibus videtur innui, quod liberum arbitrium absque gratia omni tentationi non possit resistere: dicendum, quod intelligendae sunt, non quia diabolus plenum posse habeat super hominem quantum ad actum tentandi, et quod homo nullo modo possit ei resistere; sed hoc intelligitur quantum ad hoc, quod posse habet in eius morte ad infernalia supplicia, nullo impediente, pertrahere, ita quod homo viribus eius non potest resistere.