QUAESTIO III. Utrum ex impressionibus luminarium causetur in hominibus diversitas morum.

Tertio quaeritur, utrum ex impressionibus illorum luminarium causetur in hominibus diversitas morum. Et quod sic, videtur.

1. Boethius in libro de Consolatione : " Fatnin. est rebus mobilibus inhaerens dispositio, per quam providentia suis quaeque nectit ordinibus". Sed etiam Augustinus in quinto de Civitate Dei dicit, quod fatum est " vis positionis siderum, qua existente, quando quis concipitur vel nascitur, cognoscitur, qualis futurus sit". Ex prima auctoritate habetur, quod fatum vere est; ex secunda habetur, quod fatum est vis stellarum: ergo si totum regimen vitae consistit in fato, sicut dicit Boethius , et fatum est vis siderum, sicut dicit Augustinus, tunc regimen vitae et diversitas morum pendet ex virtute siderum.

2. Item, Philosophus in libro de Proprietatibus elementorum dicit, quod " regna vacua facta sunt, et terrae depopulatae apud coniunctionem duarum magnarum stellarum, scilicet Iovis et Saturni "; sed hoc non esset, nisi bella et lites hominum ex astris penderent: ergo etc.

3. Item, hoc ipsum videtur per sacram Scripturam, Matthaei secundo : Magi cognoverunt ortum regis per apparitionem stellae. Et Ioannis secundo dicit Dominus: Nondum venit hora mea; similiter Ioannis octavo: Nemo apprehendit eum, quia nondum venerat hora eius. Si ergo Christus homo natus fuit sub constellatione et horam temporis exspectavit in sua passione, videtur, quod multo fortius omnes alii homines regi et gubernari habeant et disponi secundum stellarum virtutem.

4. Item, hoc ipsum videtur sensibili experientia. In mortibus enim regum, ut dicunt astronomi, apparet stella cometa , et astronomi et mathematici, de multis requisiti, secundum astrologiae iudicium multa praedicunt vera; hoc autem non esset, nisi mores et affectus hominum disponerentur secundum virtutem stellarum: ergo etc.

5. Item, hoc ipsum videtur ratione certa. Ad universitatis ordinem spectat et ad perfectionem regiminis, ut nihil casu fiat respectu divinae providentias : ergo si Deus regit ignobilia per nobilia, inferiora per superiora et corruptibilia per incorruptibilia: videtur, quod nihil in his inferioribus fiat, quod a stellarum virtute et influentia non procedat. Et si hoc verum est: ergo diversitas morum causatur a diversitate constellationum.

Contra: I. Deuteronomii quarto : Solem et lunam et omnia astra caeli creavit Dominus Deus in ministerium cunctis gentibus, quae sub caelo sunt; sed quod est creatum in ministerium hominis non praedominatur ei in regimine et virtute; aliter enim esset creatum in dominium, non in ministerium. Si igitur astra caeli sunt creata in ministerium: ergo ex eis non pendent principaliter mores hominum.

2. Item, hoc videtur auctoritate ipsius Ptolemaei , maximi astronomi, qui dicit, quod "sapiens homo dominabitur astris "; sed hoc non esset, si mores hominum causarentur ex impressionibus stellarum: ergo etc.

3. Item, hoc ipsum videtur ratione ostensiva. Quod recte ordinatum est, secundum quod huiusmodi, non tendit nisi ad rectum; sed caelum cum suis sideribus a primo Conditore rectissime ordinatum est: ergo nunquam tendit nisi ad bonos mores et rectos: ergo aut omnes homines habent bonos mores, aut bonitas morum non causatur ex positione siderum .

5. Item, hoc videtur per rationem ducentem ad impossibile. Si enim diversitas morum causatur a positionibus et impressionibus siderum, cum motus eorum sit naturalis et necessarius, diversitas morum in hominibus erit naturaliter et necessario: ergo nec erit liberum arbitrium, nec valebit consilium, nec meritum erit nec demeritum, nec laus nec vituperium. Si igitur hoc est maximum impossibile, quia dehonestat et deturpat totum universum, maximum impossibile est, quod diversitas morum causetur a positionibus siderum .

CONCLUSIO.

Haereticum est dicere, luminaria causare mores hominum et eventus necessario et sufficienter; concedi autem potest, quod remote et contingenter disponant ad varietatem morum.

Respondeo: Dicendum, quod mores hominum et eventus futurorum a sideribus causari dupliciter potest intelligi: aut necessario et sufficienter, aut dispositive et contingenter. Si primo modo dicatur, sic non tantum est falsum, immo est haereticum et diabolicum figmentum, quia repugnat christianae religioni, repugnat sensui et repugnat etiam rationi.

Christianae religioni repugnat, dum est contra veritatem fidei et honestatem morum. Veritas enim fidei in hoc errore salvari non potest; dum enim ponit, omnia a sideribus necessario evenire, tollit meritum, et per consequens praemium, tollit etiam gratiam, et per consequens gloriam.

Honestas etiam morum per hunc errorem praeiudicium patitur, dum culpa peccantis in sidera refunditur, et licentia malefaciendi sine reprehensione conceditur, et homo ad adorandum et colendum sidera incurvatur. Et iste est finis huius erroris pessimi, quia ad idololatriam perducit. Et in hoc patet, hoc esse commentum diaboli, qui maxime ad hoc intendit hominem pertrahere , ut faciat se adorari et coli.

Sensui etiam repugnat, quia sensibili experientia in eadem constellatione conceptos et natos videmus diversificari in moribus et exercitiis et eventibus et naturalibus proprietatibus; et istud manifeste apparet in Iacob et Esau, qui simul fuerunt concepti et nati, et tamen in omnibus his sunt diversificati . Apparet etiam, quia in eadem constellatione nascitur filius regis et filius rustici, nascitur etiam homo et asinus, nascitur femina et masculus, qui nec communicant in moribus nec in eventibus nec in naturalibus proprietatibus. Et hoc ipsum probat Gregorius in Homilia Epiphaniae sic: " Fateri mathematici solent, quod quisquis sub signo aquarii nascitur, in hac vita piscatoris ministerium sortiatur: piscatores vero, ut fertur, Getulia non habet. Quis ergo dicat, quod nemo hic sub stella aquarii nascitur, ubi piscator omnimode non habetur? Dicunt etiam, quod qui sub signo librae nascantur, trapezetae futuri sunt: in multis autem locis sub libra multi nascuntur, ubi trapezetae penitus ignorantur".

Repugnat nihilominus rectae rationi, dum superioribus, praeponit inferiora, et in se implicat contraria. Superioribus namque praeponit inferiora, dum homini praeponit astra, qui est creatura dignissima, sicut Philosophus testatur et recta ratio, hominem esse finem omnium quae sunt. Et ideo dicit Gregorius: " Vitam quippe hominum solus qui creavit Conditor administrat; non enim propter stellas homo, sed stellae propter hominem factae sunt". Dum igitur hic error mores hominum astris subiicit, inferiora suo superiori, et ignobiliora nobiliori praeponit.

Non solum autem ex hoc rationi repugnat, sed etiam, quia in se opposita implicat. Dicit enim, quod quia mores hominum pendent ex astris et constellationibus, ideo astra sunt veneranda et constellationes observandae; et hoc est ponere duo opposita . Aut enim necesse est, evenire homini secundum constellationes siderum, aut non. Si non: ergo non sunt fata metuenda; si sic: ergo non sunt astra veneranda. Dum ergo ponit, fata esse metuenda, et astra veneranda, ponit duo contraria. Item, aut evenit homini, secundum quod constellatio in suo ortu exigit, aut non. Si sic: ergo frustra sunt constellationes observandae in actibus suis, cum secundum primam constellationem necessarium sit, ei bona vel mala evenire. Si non in prima constellatione: ergo pari ratione nec in sequentibus: ergo nullae sunt observandae. Dum igitur hic error ponit, constellationes effectum habere, et ponit, constellationes observandas esse post hominis nativitatem; aperte videtur sibi ipsi contraire. Et sic iste error repugnat sensui et fidei et rationi.

Hoc autem triplex inconveniens quod dictum est, colligitur ex verbis Damasceni et Gregorii et Augustini. Secundum igitur hunc modum dicendi, scilicet mores hominum et eventus futurorum a stellis necessario et sufficienter causari, falsitas incurritur et haeresis periculosa.

Si autem dicatur, mores hominum a dispositionibus siderum variari dispositive et contingenter, sic potest habere veritatem, quia nec rationi nec fidei repugnat. Planum est enim, quod dispositio corporis varia multum facit ad variationem affectionum et morum animae. Ut plurimum enim anima complexiones corporis imitatur; unde cholerici sunt iracundi, et sanguinei sunt benigni, et melancholici sunt lividi, flegmatici pigri . Hoc autem non est necessario; anima enim dominatur suo corpori, maxime quando est adiuta per gratiam. Multos enim videmus cholericos mansuetos, et melancholicos benignos. Quoniam igitur virtus corporum caelestium operatur ad mixtionem et qualitatem complexionum; hinc est, quod per consequens operatur quodam modo ad qualitatem morum, valde tamen de longinquo;

plus enim facit ad qualitatem complexionis virtus naturas inferioris quam virtus sideris. Unde Augustinus in quinto de Civitate Dei in solutione cuiusdam quaestionis de duobus fratribus, qui simul infirmabantur et curabantur, unde hoc esset, magis commendat responsionem Hippocratis physici quam astronomi. Hippocrates enim respondit, quod hoc erat propter similitudinem complexionis, et astronomus respondit, quod erat propter identitatem constellationis. Melius enim respondit physicus, quia causam reddit magis propriam et magis propinquam.

Si igitur hoc modo quaereretur, utrum impressiones siderum aliquo modo disponant ad varietatem morum; respondendum esset, quod sic, verumtamen non dispositione necessaria et proxima et sufficiente, sed dispositione remota et contingente. Si autem quaeratur, utrum sint causa sufficiens; respondendum est simpliciter, quod non, quia contrarium dicere est haereticum, sicut prius ostensum est.

1. Ad illud ergo quod obiicitur de fato, dicendum, quod de fato aliter loquitur Boethius, et aliter Augustinus. Boethius enim loquitur de fato, prout est aliquid secundum veritatem; et sic fatum nominat ordinem in rebus mobilibus, ad divinam providentiam relatum, ordinem, inquam, non solummodo secundum naturam et secundum causam necessariam, sed etiam secundum libertatem voluntatis et contingentiam. Dicit enim sic in libro de Consolatione : " Providentia cuncta pariter, quamvis diversa, quamvis infinita, complectitur; fatum vero singula dirigit in motu, locis, formis et temporibus distributa. Et haec temporalis ordinis explicatio, in divinae mentis adunata prospectu, providentia est: eadem vero adunatio digesta atque explicata temporibus, fatum vocatum". Et sic patet, quod Boethius fatum accipit generaliter ad egressum et decursum omnium rerum, sive voluntariarum, sive naturalium, sive necessariarum, sive contingentium.

Augustinus vero in quinto de Civitate Dei accipit fatum secundum aestimationem philosophorum, qui vocant fatum vim positionis siderum et constellationum, secundum quam cuncta necessario eveniunt in his inferioribus; et sic fatum nihil est; et ostendit ipse, quod nihil sit.

Et ita aequivoce accipit fatum Boethius et Augustinus, et propter hoc non fit assumtio sub medio, sed magis aequivocationis deceptio, propter quam tollendam de medio dicit Augustinus quinto de Civitate Dei , quod si quis fatum vocat ordinem causarum, quem Deus instituit, cum hoc sit verum, sententiam teneat et linguam corrigat, quia secundum communem usum sic accipitur, sicut mathemathici accipere consueverunt.

2. Ad illud quod obiicitur, quod bella causantur ex positione siderum: dicendum, quod illud verbum Philosophi non tribuit aliud sideribus quam quandam dispositionem ad tales affectus ex quibus bella generantur. Ex commotione enim alicuius humoris potest aliqua affectio in anima excitari, quam tamen non necesse est ponere, quia anima potest eam reprimere. Sed quia multi sunt insecutores passionum, et eis quibus possunt dominari, se ipsos subiiciunt: hinc est, quod multi se subiiciunt impressionibus astrorum. Et ideo frequenter astrologi vera praedicunt, maxime circa homines animaliter viventes: circa vero spiritualiter sapientes, qui dominantur passionibus, pauca possunt vera praedicere, immo, sicut dicit magnus astronomus Ptolemaeus: " Sapiens homo dominabitur astris".

3. Ad illud quod obiicitur, quod Dominus natus fuit sub constellatione: dicendum, quod falsum est; nec apparuit stella, sub cuius regimine nasceretur, nec in patiendo exspectavit horam fatalem; sed in nativitate stella apparuit ut signum, in passione vero tempus exspectavit sibi a Deo praedefinitum et figuris legalibus praesignatum.

Et si quaeras, unde hoc est, quod Magi per illam stellam cognoverunt regem: dicendum, quod hoc non fuit solum humana inventione, sed suae mentis attentione et divina revelatione. Praeterea, illa stella non fuit cum aliis stellis creata, sed in nativitate Domini fuit producta, nec motum habuit aliarum stellarum, sicut dicit Chrysostomus , nec fuisse creditur in orbibus aliarum stellarum, sed longe inferius, adeo ut directe appareret super domum.

4. Ad illud quod obiicitur, quod multa vera praedicunt, et maxime hoc apparet in stella cometa, quae apparet in morte regum; dicendum, quod in his quae considerantur circa motum caelestium corporum, infallibiliter possunt vera praedicere et per artem, sicut de eclipsi solis et lunae. In his vero, quae considerantur circa effectum rerum inferiorum, quae eis subsunt, probabiliter et per artem possunt vera praedicere, non tamen semper, sicut circa tempestates et serenitates et huiusmodi. In his vero, quae subsunt libero arbitrio, frequenter ita dicunt falsa, sicut et vera: et si aliquando vera videantur dicere, hoc est vel casu, vel diabolico instinctu. Nam diabolus, sicut dicit Augustinus , se libenter immiscet in huiusmodi divinationibus. Nec valet illud quod obiicitur de stella cometa, quia, prout significat mortem regis, non fit natura, sed divino iussu, ut dicit Damascenus . Si enim naturaliter fit, non videtur magis ratio, quare appareat in morte principis quam in morte rustici; nisi forte tu dicas, sicut volant aliqui astrologi dicere, quod stella aliqua praeest principi, quae in eius morte divino iussu ad se trahit partes caelestes, quae erant in eius corpore, quibus abstractis a corpore, generatur dissolutio in eo quod remanet; et dum sursum trahuntur et stellae approximart, faciunt comam

Sed tunc remanet quaestio: quare similiter non fit circa rusticum? Et ideo securius dici potest, quod cometa aut non significat mortem principis, sed solum hoc accidit, quod moriatur in eius apparitione; aut si significat, hoc fit divino iussu, qui magis eius mortem praenuntiat, tum quia est persona communis, tum quia ex hoc potest frequenter oriri perturbatio regni, in cuius custodia magis sollicitantur Angeli, dam bonum commune praeponunt bono speciali.

5. Ad illud quod obiicitur, quod de perfectione ordinis est, quod illud quod regitur perfecte subiiciatur regenti; dicendum, quod hoc verum est, ubi regens aliquid regit per modum dominantis, non per modum ministrantis. Unde quia humani actus reguntur a divina providentia sicut a dominante, nihil potest evenire praeter ipsius providentiae intentionem et cognitionem, et ita nihil casu. Quia vero ab astris diriguntur solummodo per modum ministerii; ideo non oportet, quod per omnia Subdantur eis, nec hoc exigit perfectio universi.