QUAESTIO I.

Utrum intellectus et affectus, sive ratio et voluntas, essentialiter differant.

Circa primum sic proceditur et quaeritur, utrum intellectus et affectus, sive ratio et voluntas, sint potentias diversae per essentiam. Et quod non, videtur.

1. Augustinus decimo de Trinitate dicit, quod

. "haec tria, scilicet memoria, intelligentia et voluntas sunt una mens, una intelligentia, una vita "; sed hoc non esset, si essent diversae per essentiam:

ergo etc.

2. Item, Philosophus in tertio de Anima dicit, quod "intellectus speculativus extensione fit practicus "; sed extensio non variat potentiam per essentiam: ergo eadem est per essentiam intelligentia speculativa et practica: ergo et cognitiva et motiva.

3. Item, "potentiae distinguuntur per obiecta ", sicut dicit Philosophus : si ergo prima ratio distinguendi est ex parte obiectorum, non est maior distinctio in potentiis quam in obiectis; sed verum sub ratione veri est obiectum intellectus, bonum

sub ratione boni est obiectum affectus: cum igitur. eadem sit per essentiam bonitas et veritas substantialis creaturae, ergo eadem erit per essentiam ratio et voluntas.

4. Item, magis conformatur imago summae Trinitati, quam conformetur vestigium sed in summa Trinitate nulla est differentia essentialis, sed solam secundum relationem: si ergo unitaeet veritas et bonitas sola relatione differunt in creatura, et non essentialiter, multo fortius videtur, quod ratio et voluntas sola relatione habeant distingui.

5. Item, ad omnem delectationem necessario concurrit sensus

" delectatio enim est coniunctio convenientis cum convenienti et sensus eiusdem "

sed constans est, quod voluntas habet delectari: ergo habet delectabile cognoscere et sentire: ergo ipsa erit potentia sensitiva.

6. Item, ad omnem habitum virtutis necessario concurrit amor et medii inspectio. Sicut enim vult Augustinus, de Moribus Ecclesiae " omnis virtus est amor"; et sicut vult Philosophus, virtus est inspectrix medii. Si ergo virtutes sunt in voluntate, ergo actus voluntatis est medium inspicere et amare. Sed primum pertinet ad vim cognitivam, secundum ad affectivam: ergo eadem est potentia cognitiva et affectiva.

7. Item, lumini et calori in corporibus correspondet cognitio et amor in spiritibus; sed sol per eandem virtutem illuminat et calefacit

calefactio enim generatur ex radiorum multiplicatione

ergo multo fortius videtur, si substantia spiritualis potentior est, quod per eandem virtutem cognoscat et diligat: ergo etc.

8. Item, optimum uniuscuiusque rei non potest esse nisi unum ; sed optimum in anima est illud, secundum quod immediate coniungitur Deo, hoc autem est intellectus et affectus, sive ratio et voluntas: ergo non sunt diversae potentiae, sed una. Si tu dicas, quod inter omnes potentias principatum tenet voluntas, et illa est quae intimius adhaeret; obiicitur contra hoc: quia " virtus unita plus potest quam multiplicata "; si igitur anima una potentia sola tenderet in Deum, perfectius ei uniretur, quam si tendat pluribus: ergo si optimo modo facta est ad perveniendum in finem, videtur, quod una sola potentia sit ratio et voluntas secundum essentiam.

Sed contra: 1. Augustinus in decimo de Trinilate dicit, animam esse ad imaginem quoad unitatem essentiae et trinitatem potentiarum: ergo si vera est ibi trinitas, vera est ibi potentiarum distinctio: ergo non solummodo distinguuntur relatione, sed etiam secundum id quod sunt absolute.

2. Item. si eadem potentia per essentiam esset ratio et voluntas, sicut una essentia est in Patre et Filio: ergo sicut Pater non per Filium dicitur intelligere, sed etiam per se ipsum; sic voluntas non solum intelligeret per intelligentiam, sed etiam per se ipsam. Falsum igitur diceret Augustinus decimo quinto de Trinitate , cum dicit, quod " nihil volumus nisi per voluntatem, nihil intelligimus nisi per intelligentiam ".

3. Item, expressius Augustinus nono de Trinitate, capitulo quarto , loquens de ratione et voluntate, sive de notitia et amore, ait sic: "Admonemur, si utcumque videre possumus, haec in anima existere et tanquam involuta evolvi. ut sentiantur et numerentur substantialiter, vel ut ita dicam, essentialiter".

4. Item, ratione videtur. Cuiuslibet potentiae unius est unum primum actum assignare; sed actus complectens totam intelligentiam est intelligere, actus vero complectens totam affectivam est affici: ergo si actus primi et proprii istarum potentiarum sunt diversi essentialiter, videtur pari ratione, quod similiter et ipsae potentiae .

5. Item, sola distinctio relationum in creatura non est distinctio rerum, sed in divinis est vera distinctio personarum : ergo si in anima non est distinctio potentiarum nisi solum secundum relationem, anima non esset illius summae Trinitatis similitudo expressa, et ita nec imago: quodsi hoc est falsum, restat etc

6. Item, a natura creaturae est, quod cum vigoratur actus unius potentiae, minoratur actus alterius, propter hoc quod potentiae radicantur in eadem substantia : ergo multo fortius actas unius potentiae intensus remittit alterum actum eiusdem potentiae. Ergo si ratio et voluntas essent eadem potentia, cum intenderetur cognitio, minueretur affectio: ergo quanto clarius Deum videremus, tanto minus amaremus: quod si omnino falsum est, restat etc

7. Item, ubicumque lux et calor sunt formaliter, differunt essentialiter, sicut patet in igne : ergo pari ratione, ubicumque potentia cognoscendi et amandi formaliter reperiuntur in creatura, essentialiter distinguuntur: sed sic reperiuntur in anima: ergo etc

CONCLUSIO.

Ratio et voluntas, sive intellectus et affectus, sunt diversae potentiae, non tamen diversae essentiae.

Respondeo: Dicendum, quod etsi praedicia quaestio plus contineat curiositatis quam utilitatis, propter hoc quod, sive una pars teneatur, sive altera, nullum praeiudicium nec fidei nec moribus generatur: verumtamen, quia Sancti et alii, qui tractant de potentiis animae, plurimum loquuntur de potentiarum distinctione; et quia etiam plurium quaestionum terminatio pendet ex praedictae quaestionis terminatione: ideo determinationi eius aliquantulum diligenter oportet insistere.

Notandum igitur, quod istius quaestionis terminatio ex illius quaestionis terminatione pendet, qua quaeritur de comparatione potentiae ad substantiam animae: unde, secundum quod illa varie terminatur a diversis, sic consequenter et ista.

Quidam enim dicere voluerunt, quod potentia animae non est aliud quam ipsa relatio, vel ipsa anima relata ad actum; et hi ponunt, quod omnes animae potentiae sint unum per essentiam, nec est in eis aliqua differentia nisi solum secundum relationem ad actum alium et alium. Et hoc confirmare nituntur per Augustinum, in libro de Anima et spiritu , ubi videtur hoc expresse dicere et sentire. Et si tu dicas, quod ille liber non est Augustini: per hoc non evaditur, quia hoc ipsum in libro de Trinitate dicit de potentiis animae, quod "sunt una essentia, una vita".

Alii vero dicere voluerunt, quod potentiae animae non tantum dicunt modum sive relationem, sed etiam dicunt proprietates inhaerentes ipsi animae, quae sunt de genere accidentium, utpote in secunda specie qualitatis, videlicet naturalis potentiae et impotentiae . Et isti dicunt, quod potentiae in anima differunt essentialiter, sicut diversae formae accidentales existunt in eodem subiecto; et hoc confirmare nituntur per quoddam verbum Hugonis in quodam libello, quem fecit de Trinitate , ubi dicit, quod "notitia et amor non vere sunt quod ipsa mens, sed quasi affectiones quaedam et formae ipsius, quibus non sit hoc aliquid esse, sed adesse tantum ei quod est hoc aliquid ".

Tertii sunt, qui dicunt, quod potentiae animae nec adeo sunt idem ipsi animae, sicut sunt eius principia intrinseca et essentialia, nec adeo diversae, ut cedant in aliud genus, sicut accidentia, sed in genere substantiae sunt per reductionem. Et isti dicunt, quod cum potentiae simpliciter non dicant aliam essentiam quam substantiam animae, quod non sic differunt essentialiter ipsae potentiae, quod sint diversae essentiae. Cum iterum non sint omnino idem cum animae essentia, dicunt, quod non sunt omnino idem per essentiam: et ideo quasi medium tenentes inter utramque opinionem dicunt, quasdam animae potentias sic differre ad invicem, ut nullo modo dici possint una potentia; nec tamen concedunt, eas simpliciter diversificari secundum essentiam, ita ut dicantur diversae essentiae, sed differre essentialiter in genere potentiae, ita ut dicantur diversae potentiae sive diversa instrumenta eiusdem substantiae.

Quaelibet autem dictarum positionum suos habet defensores: nec est facile rationibus cogentibus earum aliquam improbare.

Quia tamen haec positio ultimo dicta plus concordat viae communi et auctoritatibus tractatorum et magis sobria est et rationi consona: ideo iuxta hanc tertiam positionem ad propositam quaestionem respondendum est, quod intellectus et affectus, sive ratio et voluntas, non sunt una potentia, sed diversae.

Et hoc senserunt praedecessores nostri : sensisse etiam videtur Augustinus, sicut expresse apparet in auctoritatibus supra dictis. Omnes etiam, quotquot dividunt animae potentias, prima divisione dividunt in cognitivam et affectivam sive motivam .

Rursus, cum quis ad semetipsum redit, volens quasi quodam experimento discere potentiarum quas habet in se convenientiam et differentiam; inveniet, se in cognoscendo et amando recurrere ad diversa instrumenta. Unde intuenti usum potentiarum manifesto iudicio apparebit, quod maior est differentia intelligentiae ad voluntatem, quam sit intelligentias ad memoriam, vel etiam irascibilis ad concupiscibilem. Memoria enim et intelligentia negotiantur circa idem, ita quod ista acquirit et illa conservat, vel illa offert et ista diiudicat. Similiter concupiscibilis et irascibilis ita se habent, quod concupiscibilis acquirit et irascibilis defendit : et quia utrumque horum necessarium est ad perfectionem actus cognitionis et affectionis: ideo memoria et intelligentia potius dicuntur diversae vires quam diversae potentiae: similiter irascibilis et concupiscibilis.

Et est exemplum: sicut si aliquis haberet diversa instrumenta ad diversos actus principales, ut securim ad scindendum, et martellum ad fabricandum: posset tamen nihilominus ipsa securi uti ex una parte ad scindendum, utpote ex parte aciei, et ex alia parte ad alium actum illi consonum. Iuxta hoc materiale exemplum, quod non est per omnia simile, intelligi potest in potentiis spiritualibus.

Concedendae sunt igitur rationes et auctoritates ostendentes, rationem et voluntatem diversas esse potentias.

1. Ad illud ergo quod primo obiicitur de Augustino, quod sunt una essentia et una vita; respondendum est, quod ideo dicuntur esse una essentia propter hoc, quod in una essentia radicantur et adeo adhaerent illi intrinsecus, ut non cedant in aliud genus; et ideo ad illius expressionem utitur beatus Augustinus tali praedicatione. Et quod ista non sit expositio ab intellectu et sensu illius verbi distorta, colligitur hoc ex ipsis verbis beati Augustini in decimo quinto de Trinitate , ubi dicit, quod ipse Deus est tres personae, sed in creatura habens tres potentias non est ipsae potentiae; et haec est dissimilitudo quaedam trinitatis creatae et Trinitatis increatae. Cum igitur ibidem explanet verba prius posita, qualiter sunt intelligenda: ex ipso verbo beati Augustini colligitur, quod cum dixit, memoriam, intelligentiam et voluntatem unam esse essentiam, non dixit per omnimodam identitatem, sed per quandam intrinsecam adhaerentiam. Et hunc modum loquendi credendum est habuisse auctorem libri de Anima et spiritu, sive fuerit Augustinus, sive alius; quoniam, si aliter intelligeretur, valde improbabiliter videretur fuisse locutus. Sequeretur enim ex verbis suis, quod unum et idem esset ratio interior et exterior sensus; quod adeo contra rationem est, ut etiam refugiat ipse auditus.

2. Ad illud quod obiicitur, quod intellectus speculativus extensione fit practicus: dicendum, quod Philosophus, sicut in capitulo De movente patet, tertio de Anima , differentiam assignat inter practicum intellectum et appetitum, nec unquam dicit, intellectum fieri appetitum: sed bene dicit, intellectum speculativum fieri practicum, quia ille idem intellectus et illa eadem potentia, quae dirigit in considerando, postmodum regulat in operando. Voluntas autem non est intellectus practicus, sed est appetitus ratiocinativus: et ideo non sequitur ex hoc, quod sola extensione ratio fiat voluntas, vel quod intellectus fiat affectus.

3. Ad illud quod obiicitur, quod potentiae differunt per obiecta: dicendum, quod immediatius distinguuntur potentiae per actus quam per obiecta . Ad differentiam autem potentiarum essentialem sufficit diversitas obiectorum secundum rationem: et ideo, quamvis verum et bonum non differant essentialiter, nihilominus tamen, quia cognoscere et amare absque dubio sunt actus differentes, potentiae, quae sunt ad hos actus, per se ipsas diversitatem habent.

4. Ad illud quod obiicitur de vestigio, dicendum, quod illa ratio potius est ad oppositum, si quis recte intelligat, quam ad propositum. Quia enim magis representat ipsa imago illam summam Trinitatem quam vestigium, cum in illa summa Trinitate sit vera distinctio in hypostasibus et personis: si anima est expressa Dei imago, debet in se habere trinitatem, in qua sit vera distinctio: alioquin non erit expressa similitudo. Illa autem differentia, quae est in creatura pure secundum habitudinem et relationem, non dicit distinctionem nisi solum quantum admodum. Ideo etsi talis distinctio sufficiat in ratione vestigii, amplior dehet esse in ratione imaginis: et ideo illa ratio non concludit

Potest etiam aliter dici, quod ratio vestigii sumitur ex comparatione creaturae ad Creatorem, quae attenditur secundum relationem effectus ad causam Et quia illa comparatio, scilicet quae est creaturae ad Creatorem secundum triplex genus causae, est omnimode ipsi creaturae essentialis; ideo non differunt in ipsa creatura veritas et bonitas essentialiter.

Sed ratio imaginis attenditur in creatura, secundum quod ipsa comparatur ad Deum in ratione obiecti. " Eo enim imago Dei est, quo capax eius et particeps esse potest ". Et quia secundum easdem potentias habet anima ferri in Deum et etiam in res alias cognoscendas: ideo non sunt adeo essentiales ipsi animae ratio et voluntas, sicut praedicta: 61 ideo non oportet, quod tanta sit convenientia inter intelligentiam et voluntatem, quanta est inter veritatem substantialem et bonitatem.

5. Ad illud quod obiicitur, quod ad delectationem concurrit sensus: dicendum, quod verum est: sed non oportet, quod ille sensus sit ipsius voluntatis, quae delectatur, sed sufficit, quod sit rationis associantis. Sicut enim oculus videt sibi et pedi, et tamen est aliud organum quam pes: sic ratio sibi videt et voluntati, et voluntas sibi appetit et rationi . Et quod illud sit verum, patet per auctoritatem Augustini prius inductam, qua dicit, quod "nihil intelligimus nisi per intellectum, nihil volumus nisi per voluntatem".

6. Ad illud quod obiicitur, quod omnis virtus est amor et inspectrix medii: dicendum, quod inspicere medium, hoc est dupliciter: aut per modum considerationis, aut per modum inclinationis. Primo modo inspicere medium non est cuiuslibet virtutis secundum se, sed per concomitantiam, quia, sicut ratio videt sibi et aliis potentiis, sic prudentia et fides discernunt sibi et aliis virtutibus. Si autem secundo modo dicatur inspectrix medii, quia per inclinationem ad illud tendit, sicut lapis tendit deorsum, et medicina una dicitur habere aspectum ad talem humorem purgandum; sic non solum est cognitionis, immo etiam affectionis: et ideo ex hoc non concluditur, quod eadem sit potentia affectiva et cognitiva.

7. Ad illud quod obiicitur de comparatione luminis et caloris, iam patet responsio per rationem adductam in contrarium , quia hoc non habet veritatem, cum sunt in aliquo informative; sed si habet veritatem, hoc est solum, cum sunt in aliquo effective.

Praeterea, hoc plures negant, quod sol per eandem virtutem, qua illuminat, calefaciat: et potest esse, quod verum dicant, sicut ostensum est supra distinctione decima quarta .

8. Ad illud quod obiicitur de optimo animae,

dicendum, quod est optimum quantum ad esse primum, et optimum quantum ad esse secundum. Etsi optimum quantum ad asse primum unum sit, utpote forma ultimo completiva: tamen quantum ad esse secundum non oportet, quod sit unum, nisi intelligatur esse unum, quod ex multis est collectum, sicut ad aliquod bene esse multa concurrunt. Et sic, quoniam potentia creaturae arctata est, non potuit creatura habere posse perfectum, nisi esset in ea multitudo potentiarum, ex quarum collectione sive adunatione, una supplente defectum alterius, resultaret unum posse completum: sicut manifeste animadverti potest in organis humani corporis, quorum unumquodque indiget a virtute alterius adiuvari.

Et si obiiciatur, quod potentior esset anima, . si virtus eius esset una, quia tunc esset magis unita: dicendum, quod quamvis illud veritatem habeat ex comparatione potentiae ad unum actum, non tamen habet in comparatione ad diversos; aut certe, si veritatem habet comparando potentiam ad idem, non tamen est verum comparando ad diversa. Verum est enim, quod si homo haberet unum oculum, virtuosius videret ille, quam modo videat, dum habet socium: nunquam tamen ita bene videret solus, sicut videret ipse et socius eius. Sic et in proposito intelligendum est se habere: et ideo magis est completum posse animae ex multis potentiis collectum, quam si esset simpliciter unicum, quia una potentiarum alteram non diminuit, sed adiuvat. Et propter mutuum adiutorium et quodam modo sociale obsequium, aliquando dicitur posse animae esse unum, aut etiam habitus existentes in anima esse unum, non quia hoc dictum sit secundum ipsarum potentiarum et habituum propriam rationem et specialem naturam, sed quia hoc dictum est per quandam collectionem. Ad perfectum enim posse animae concurrunt omnes potentiae, et ad perfectam habilitationem omnes virtutum habilitates.

Unde si aliqua auctoritas inveniatur, quae videatur ponere unitatem potentiarum animae et virtutum: intelligenda est secundum modum praescriptum, videlicet secundum quandam collectionem. Si iterum inveniatur, quae dicat, potentiam animae esse animae essentiam, intelligenda est per reductionem ad idem genus.

Sunt enim quaedam, quae sunt in genere per se: aliqua per reductionem . Illa per se sunt in genere, quae participant essentiam completam illius generis, ut species et individua: illa vero per reductionem, quae non dicunt completam essentiam, et haec sub quinque membris continentur. Quaedam reducuntur sicut principia, quaedam sicut complementa, quaedam sicut viae, quaedam sicut similitudines, quaedam sicut privationes.

Sicut principia dupliciter: aut essentiantia , aut integrantia: ut principia essentiantia, sic sunt materia et forma in genere substantiae: ut principia integrantia, sic partes substantiae sunt in genere substantiae per reductionem.

Si autem reducuntur ut complementa, hoc potest esse dupliciter: aut enim est complementum per modum actus, et sic est actus primus, qui reducitur ad idem genus cum substantia, cuius est actus, ut vivere et esse substantiae ad genus substantiae: aut per modum aptitudinis, et sic differentiae completivae ad idem genus reducuntur cum specie.

Si autem reducuntur sicut viae, hoc potest esse dupliciter: aut sicut viae ad res, et sic motus et mutationes, ut generatio reducitur ad substantiam: aut sicut viae a rebus, et sic habent reduci potentiae ad genus substantiae. Prima enim agendi potentia, quae egressum dicitur habere ab ipsa substantia, ad idem genus reducitur, quae non adeo elongatur ab ipsa substantia, ut dicat aliam . essentiam completam. - Si autem sunt similitudines, sic sunt in genere per reductionem et reducuntur ad idem genus, sub quo continentur illa quorum sunt similitudines, ut patet in similitudine albedinis et coloris, quae quidem non est albedo,

sed ut albedo; non est color, sed ut color. - Po stremo, quia priuationes non habent essentiam aliquam nisi per habitum, in eodem genere esse habent, in quo et habitus, per reductionem . - Et sic patet responsio ad omnia quaesita.