QUAESTIO II. Utrum id quod ponit gratia in gratificato, sit creatum, vel increatum.

Secundo quaeritur, supposito quod gratia aliquid ponat circa gratificatum, utrum illud sit creatum, vel increatum.

1. Quod sit increatum, videtur per illud quod . dicit Didymus in libro de Spiritu sancto : " Dicimus, substantiam donorum Dei esse Spiritum sanctum, nec aestimare debemus, Spiritum sanctum secundum substantiam esse divisum, quia multitudo donorum dicatur; impassibilis enim est et indivisibilis; sed iuxta differentes intellectus multis donorum vocabulis nuncupatur ". Si igitur Spiritus sanctus est donum increatum, restat, quod gratia gratum faciens dicit quid increatum.

Item, hoc ipsum ostenditur per effectus sive - actus gratiae, quos dicitur habere in gratificato, qui ex diversis auctoritatibus novem esse colliguntur. Gratiae enim est recreare, gratiae est animam reformare, vivificare, illuminare, assimilare, unire, stabilire, acceptabilem Deo reddere et affectum sursum ducere et elevare .

2. Ex primo actu arguitur sic. " Eodem recreat Deus, quo creat, et aequalis virtutis, ut dicit Augustinus , est recreare et creares: si igitur Deus se ipso creat, non per aliquid creatum; ergo se ipso recreat et reformat, non per aliquid creatum. Sed illud quo recreat, est gratia: ergo etc.

3. Ex secundo actu arguitur sic. Paris virtutis est reformare mentem quantum ad affectum et quantum ad intellectum; sed " mens immediate a prima veritate formatur " quantum ad intellectum, ut dicit Augustinus : ergo et immediate quantum ad affectum a prima bonitate formatur. Sed animam formare quantum ad affectum est ipsius gratiae: ergo gratia non est aliud quam bonitas summa.

4. Ex tertio actu vel effectu arguitur sic. Si vivificare animam est actus gratiae gratum facientis; et

Deus animam vivificat se ipso, non per medium creatum: ergo gratia non est aliud quam Deus. Minor probatur per Augustinum , qui dicit, quod " sicut corpus vivit anima, ita anima vivit Deo "; sed anima se ipsa vivificat corpus: ergo Deus se ipso vivificat spiritum.

5. Ex quarto actu vel effectu arguitur sic. Si sol per sui praesentiam esset praesens oculo, non esset necessaria aliqua luminis influentia ad hoc, quod efficeretur oculus luminosus. Si igitur sol iustitiae Deus est praesens omni creaturae, et essentialiter est in anima uniuscuiusque; videtur, quod nulla influentia luminis sit necessaria ad illuminationem animae. Si igitur impossibile est, Deum aliquid facere frustra : videtur, quod gratia illuminans animam nihil aliud sit quam divina essentia.

6. Ex quinto actu vel effectu arguitur sic. Si color esset sua similitudo, non esset necessaria novae similitudinis generatio ad hoc, quod oculus conformaretur ipsi colori, maxime si ipse color esse posset in oculo: sed in Deo propter suam simplicitatem non differt veritas et similitudo

Filius enim, qui est similitudo Patris, est eiusdem essentiae cum Patre

si ergo gratiae est Deo assimilare, et gratia est similitudo Dei, impossibile est, gratiam esse aliud a Deo.

7. Ex sexto actu vel effectu arguitur sic. Medium uniendi plus coniungitur utrique extremorum, quam extremum extremo; sed Deus est intimus animae : ergo impossibile est, quod inter Deum et animam cadat aliquod medium unitivum, quod sit ab utroque extremorum diversum. Si igitur gratiae est unire animam Deo, cum gratia non sit anima, necesse est, gratiam esse Deum.

8. Ex septimo actu vel effectu arguitur sic. Impossibile est, vanitatem per vanitatem stabiliri, sed si stabilitur, stabilitur per veritatem. Si igitur omnis creatura vanitas est , aut gratiae non est animam stabilire, aut non est aliquid creatum; sed gratiae est animam stabilire in bonum hoc planum est: ergo gratia non est donum creatum, sed increatum.

9. Ex octavo actu vel effectu arguitur sic. Eodem ipso acceptat Deus aliquem, quo amat; sed Pater et Filius diligunt nos Spiritu sancto, sicut Sancti dicunt, et habitum fuit in primo libro , non aliquo creato: ergo acceptat nos Spiritu sancto, non per aliquod donum creatum. Si igitur gratia est illud quo Deus animam acceptat et reputat animam gratam, videtur etc.

10. Ex nono actu vel effectu arguitur sic. Nihil potest mentem nostram supra se elevare, nisi illud quod est mente superius; sed "solus Deus maior est mente rationali ": ergo solius Dei est ipsam supra se elevare. Sed iste actus vel effectus dicitur esse gratiae: ergo impossibile est, gratiam gratum facientem esse aliquid a Deo diversum.

His novem rationibus colligitur, quod gratia non est donum creatum, sed increatum.

Ad oppositum arguitur primo rationibus ostensivis, secundo rationibus inducentibus ad impossibile. Ad ostendendum autem, gratiam gratum facientem esse donum creatum, primo adducatur robur auctoritatis, et secundo violentia rationis.

1. Dicitur enim primae ad Corinthios duodecimo : Divisiones gratiarum sunt, idem autem Spiritus: sed non est divisio doni increati: ergo doni creati: ergo etc.

Quodsi dicas, auctoritatem istam debere intelligi non de gratia gratum faciente, sed de gratia gratis data: obiicitur tunc per verbum Augustini ad Bonifacium dicentis: " Gratia meretur augeri, ut aucta mereatur et perfici". Circa igitur istud donum consistit meritum et augmentum; sed augmentum non consistit nisi circa donum creatum, meritum autem non consistit nisi circa donum gratiae gratum facientis: ergo gratia gratum faciens est quid creatum.

Quodsi dicas, augmentum illud attendi in gratia non secundum id quod est, sed secundum effectum; adducitur ad hoc auctoritas Magistri in littera , quam sumit ex verbis Augustini, ibi: " Et si diligenter intendas, nihilominus. tibi demonstratur, quae sit ipsa gratia voluntatem praeveniens et praeparans, scilicet fides cum dilectione ". Si ergo fides est donum creatum, restat, quod et ipsa gratia voluntatem praeparans donum creatum est.

2. Item, hoc ipsum ratione ostenditur, et ex omnibus istis actibus gratiae assignatis una colligitur ratio. Si enim gratiae est recreare et reformare et vivificare, et sic de aliis, cum omnis talis actus sit ab aliquo, sicut a principio formali

non enim est recreatio nec reformatio nec vivificatio, et sic de aliis, sine forma

necesse est, aliquod donum poni in anima, quod sit ipsius animae informativum. Sed Deus nullius potest esse forma perficiens, quamvis possit se habere in ratione formae exemplaris: ergo praeter donum increatum, quod Deus est, ad hoc quod anima gratificetur, necesse est ponere donum creatum. Huius autem rationis necessitas colligitur ex novem mediis, ex quibus novem possunt formari argumenta; sed tantum valet illa in unum medium colligere, quantum divisim explicare.

Sic ergo rationibus ostensivis apparet, gratiam gratum facientem esse donum creatum.

3. Item, hoc videtur rationibus ducentibus ad impossibile, quarum prima haec est: aut gratia gratum faciens ponit aliquid creatum in gratificato, eum Deus de nongrato facit gratum, aut nihil. Si nihil: ergo nulla fit mutatio ex parte creaturae gratificatae: ergo fit mutatio ex parte gratificanlis, quod est impossibile.

Et iterum, si nihil creatum poneret, non esset melior ille qui est Deo gratus, quam ille qui non est gratus. Si igitur hoc est impossibile ponere, quod gratus Deo non sit melior quam nongratus; ei impossibile est, quod sit melior, nisi aliquam bonitatem habeat, quam alter non habet; et hoc non potest esse nisi quid creatum: necesse est, quod gratia aliquid creatum ponat in gratificato. Si igitur ponit aliquid creatum, aut est donum sive aliquis habitus, aut est actus sive doni usus. Si est donum et aliquis habitus, habeo propositum, scilicet quod gratia in gratificato ponit aliquod donum creatum. Si vero est actus vel usus, ergo non plus erit in gratificato quam in non gratificato, nisi quando operatur; ergo non erit gratia in parvulis baptizatis et in iustis dormientibus magis quam in non baptizatis et in hominibus peccatoribus. Quod si hoc est falsum et alienum a fide, necesse est, gratiam aliquod donum creatum in gratificato ponere.

4. Item, hoc ipsum ostenditur alia ratione. Tam ex fide quam ex auctoritatibus oportet supponere, quod impossibile est, aliquod meritum esse sine gratia, et hoc melius manifestabitur infra . Hoc igitur supposito, quaero tunc: aut gratia est aliqua proprietas liberi arbitrii, aut omnino nominat aliam substantiam diversam. Si est aliqua proprietas liberi arbitrii, habeo propositum, videlicet, quod gratia in libero arbitrio est aliquod donum creatum. Si gratia non est aliqua proprietas liberi arbitrii sed Deu; cum liberum arbitrium exit in opus meritorium, quod est supra ipsum, in merendo potius agitur quam agat, et movetur quam moveat. Et si hoc, sicut motus sursum non attribuitur lapidi, nec est ex eo lapis laudabilis vel vituperabilis; sic opus meritorium nullo modo est libero arbitrio attribuendum; et ita nec liberum arbitrium ex illo erit aliquo praemio dignum. Quodsi hoc est impossibile et falsum, restat ergo , quod illud falsum est quod dicitur, gratiam non esse aliquod donum creatum.

CONCLUSIO.

Praeter donum increatum, quod comparatur ad gratiam ut principium effectivum, ponendum est donum creatum, per quod anima informetur.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod circa hanc quaestionem sapientes opinantur contrarium sapientibus. In hac enim questione aliquid est, quod fides determinat, aliquid, quod ratio investigat. Fides et Scriptura determinat, quod absque gratiae dono impossibile est placere Deo ; determinat etiam, quod absque dono increato, quod est Spiritus sanctus, homo non potest fieri Deo acceptus nec assumi in adoptionem filiorum Dei. Et ideo omnes recte intelligentes concedunt, in iustis esse gratiae donum, et credunt etiam, in eis esse donum increatum, quod est Spiritus sanctus. Et hoc a fide et a Scriptura determinatur; et ideo, qui contrarium huius sentiret, esset haereticus.

Sed utrum praeter donum increatum sit in nobis ponere donum creatum, per quod simus Deo accepti, vel non; quia non expresse determinatur Scripturae auctoritate, in-vestigatur a doctoribus rationum probabilitate. Et quoniam tam habitus quam dona quam etiam virtutes cognosci habent per proprias operationes : ideo secundum diversam comparationem actuum et effectuum gratiae ad ipsam gratiam, diversae sunt super hoc doctorum opiniones.

Sicut enim praetactum fuit in opponendo, gratiae est recreare, gratiae est reformare , vivificare, illuminare, assimilare, unire, stabilire, acceptum facere, sursum levare. Hos igitur actus quidam comparaverunt ad gratiam sicut ad principium effectivum. Et quoniam Deus sufficit ad hos actus vel effectus perficiendos in rationali creatura: et solum

Deum decent pro sua dignitate, et soli Deo sunt possibiles pro sua difficultate: ideo dixerunt, quod do num creatum ponere ad hos effectus perficiendos in homine est superfluum et indecens et impossibile.

Alii vero comparaverunt effectus praedictos ad gratiam sicut ad formam. Necessarium enim est, quod vivificatio et reformatio ab aliquo sit sicut ab efficiente, et ab aliquo sicut ab informante. Et quoniam nec est possibile nec decens, Deum esse formam perfectivam alicuius creaturae; ideo praeter donum increatum, quod comparatur ad hos actus tanquam principium effectivum, conveniens est et opportunum ponere donum creatum, per quod anima informetur.

Hanc autem positionem praeferendam credo priori, tum quia est securior, tum etiam quia rationabilior.

Securior namque est, quia consonat communitati magistrorum et verbis expositorum et pietati Sanctorum . Doctores enim Parisienses communiter hoc sentiunt et senserunt ab antiquis diebus. Verba etiam expositorum hoc praetendunt, qui gratiam in Sacramentis dari et usu virtutis augeri dicunt. Piae etiam mentes et humiles huic positioni consentiunt, pro eo quod, etsi donum gratiae non possit ita percipi a quocumque, viros tamen sanctitate praeclaros aliquando non latet divinae bonitatis influentia, quam intra semetipsos potius experiendo quam ratiocinando cognoscunt. Hoc etiam piarum mentium est, ut nihil sibi tribuant, sed totum gratiae Dei. Unde quantumcumque aliquis det gratiae Dei, a pietate non recedit, etiamsi multa tribuendo gratiae Dei aliquid subtrahat potestati naturae vel libero arbitrio. Cum vero aliquid gratiae subtrahitur, et naturae tribuitur quod est gratiae, ibi potest periculum intervenire. Et propterea, cum ista positio, quae ponit gratiam creatam et increatam, plus gratiae Dei tribuat quam alia, et maiorem ponat in natura nostra indigentiam; hinc est, quod pietati et humilitati magis est consona, et propterea est magis secura. Esto enim, quod esset falsa, quia tamen a pietate et humilitate non declinat, tenere ipsam non est nisi bonum et tutum.

Praeferenda est igitur haec opinio priori, pro eo quod est securior et magis recedit ab errore Pelagii . Quis enim secure audeat negare, in nostra gratificatione aliquod donum creatum nobis a Deo conferri ? Timere enim debet unusquisque, ne forte negando donum gratiae creatae efficiatur adversarius gratiae increatae.

Praeferenda est etiam, quia rationabilior. Sicut enim in opponendo ostensum est, rationabiliter tales aetas et effectus non possunt cogitari in nobis esse,

quin sint ab aliquo sicut efficiente, et ab aliquo sicut informante. Quomodo enim actus verus reformationis et vivificationis erit in anima, nisi sit aliqua forma complens, a qua anima informetur? Et ideo secundum hanc positionem comparatur ipsa gratia creata influentiae luminis, et principium eius comparatur soli. Unde et Scriptura vocat Deum sive Christum solem iustitiae, quia, sicut ab isto sole materiali influit lumen corporale in aera, per quod aer formaliter illuminatur; sic a sole spirituali, qui Deus est, influit lumen spirituale in animam, a quo anima formaliter illuminatur et reformatur et gratifi-

- eatur et vivificatur. Unde inter omnia corporalia maxime assimilatur gratiae Dei luminis influentia. Sicut enim haec est quaedam influentia, quae assimilat corpora ipsum suscipientia ipsi fonti luminis quantum ad proprietatem; sic gratia est spiritualis influentia, quae mentes rationales fonti lucis assimilat et conformat. Haec autem influentia recte dicitur gratia, tum quia cfatur ex mera liberalitate, nulla naturae cogente necessitate

non enim oritur ex principiis subiecti, nec a Deo exit de necessitate, sed sua mera benignitate

tum etiam, quia gratum facit

dum enim hominem Deo conformat et assimilat, reddit ipsum Deo amicum et facit Deo esse placitum et acceptum tum etiam, quia facit, hominem gratis facere ea quae facit. Affectus enim hominis recurras est et mercenarius, quantum est de se ; unde si quid facit, intendendo proprium commodum facit; sed cum divina gratia supervenit, sic hominem totum gratum facit, ut sive ad utilitatem proximi sive ad honorem Dei velit totum gratis impendere.

Et sic patet, quod talis influentia valde rationabiliter gratia nuncupatur. Hanc igitur positionem sustinendo tanquam securiorem et rationabiliorem, ad obiecta in contrarium facile est respondere.

1. Illud enim quod dicit Didymus, substantiam donorum Dei esse Spiritum sanctum, et si quae aliae auctoritates inveniuntur, intelligendae sunt per causam et appropriationem, quia Spiritus sanctus est donum, in quo omnia alia dona donantur, et qui est fons omnium donorum ; non autem excluditur donum creatum per illud verbum. Sicut enim, cum quis tenet equum per frenum, dicitur tenere equum, nec sic excluditur tentio freni, quia tenendo frenum tenet equum: sic, cum Spiritus sanctus dicitur substantia donorum, non excluditur donum creatum, immo includitur. Non enim ob aliud dicitur nobis dari Spiritus sanctus nisi ex eo, quod sic est in nobis a Deo, ut habeatur a nobis. Tunc autem habetur a nobis, quando habitum habemus, quo possimus eo frui; et hoc est donum gratiae creatum. Et sic patet responsio ad illam auctoritatem et ad consimiles.

2

10. Ad illud vero quod obiicitur de actu sive effectu recreationis, quod est a solo Deo; dicendum, quod verum est, quod est a solo Deo sicut a principio effectivo; nihilominus tamen, quia recreatio est rei iam existentis, per aliquam dispositionem natae reformari

idem enim est recreatio et reformatio

et propterea non tantum respicit principium effectivum, sed etiam principium informativum. Non sic est de creatione, quae simpliciter est de nonente, in qua simpliciter est productio rei, non secundum qualitatem alteratio.

Per hanc viam responderi potest ad omnes rationes sequentes. Omnes enim procedunt, secundum quod actus illi comparantur ad gratiam, sicut ad principium effectivum. Hoc autem modo non sunt a gratia creata, sicut prius dictum est; et istud melius patet, si quis diligenter pertractare voluerit; praetermittitur tamen ad praesens causa vitandae prolixitatis.

7. Ad illud tamen quod obiicitur de unione, dicendum, quod gratia non unit quantum ad me primum, quantum ad quod Deus est cuilibet creaturae intimus essentialiter, potentialiter et praesentialiter; sed gratia est medium uniendi quantum ad cognitionem et amorem, quantum ad quem modum multum distat Deus a peccatoribus .