Dub. III.

Item quaeritur de hoc quod dicit: Fiant luminaria in firmamento caeli, et quaeritur, quae sint ista luminaria. Si tu dicas, quod sol et luna, quia Scriptura explicat: Fecit Deus duo luminaria magna etc; videtur esse instantia: primo, quia ista non sunt in firmamento, sed sub firmamento: secundo vero, quia luna non est luminare magnum, cum iudicio sapientum multae stellae sint maiores; tertio vero, quia luna non videtur esse luminare, sed potius corpus opacum, dum sui interpositione solem facit eclipsari. Si tu dicas, quod luna dicitur luminare, non quia ex se luceat, sed quia lumen a sole recipit: obiicitur contra hoc, quia, cum luna sit de natura quintae essentiae, sicut et sol, videtur, quod ita debeat lucere, sicut sol.

Item quaeritur, si lumen recipit, aut sicut corpus transparens, aut sicut terminatum, aut sicut speculum, quod partim habet naturam terminati et partim transparentis. Si recipit sicut transparens, tunc videtur, quod non obiiciat se visui per se, et quod etiam non possit occultare solem. Si sicut terminatum; tunc duplex oritur inconveniens: primum, quod cum corpus terminatum non est nisi mixtum , non potest luna esse corpus terminatum; secundum vero, quia tunc non illuminabitur nisi in superficie: ergo videtur, quod parum de lumine suscipiat et parum refundat: ergo non debet dici luminare . Si vero recipit sicut speculum; tunc similiter duplex est inconveniens: primum, quod in luna debemus videre imaginem sive speciem solis, sicut videtur in speculo; aliud, quia tunc non deberet luna illuminare in omnem partem, sicut nec speculum imaginem offert secundum omnem partem.

Propter hoc igitur est quaestio, quare luna dicatur esse luminare, et quare magis lucet de nocte quam de die, et etiam quare magis lucet, dum a sole elongatur, quam cum ei appropinquat; contrarium enim debet esse, si ab ipso accipit lumen.

Respondeo: Dicendum, quod circa luminaria . caeli quidam singularem tenent opinionem, dicentes, quod corpora caelestia sunt ex quatuor elementis, praedominante in eis natura ignis sive calestis corporis, quod dicunt esse naturae igneae; praedominante, inquam, non solum secundum qualitatem, sed etiam secundum quantitatem; et secundum quod in eis magis praedominatur illa natura, secundum hoc habent loca magis et magis suprema. Et quoniam in luna, quae nobis proximior est, minime dominatur natura ignea inter cetera luminaria, et plus reperitur in ipsa de natura luminis susceptiva; hinc est, quod luna per se parum lucet et ex praesentia solis multum suscipit lumen, adeo ut mereatur dici luminare, et magnum luminare propter magnum effectum luminis, quem habet in terris. In suae autem positionis testimonium adducunt hoc, quod luna videtur esse corpus terminatum et coloratum; et ideo inter nos et solem posita radios solis nobis occultat, et soli opposita, dum ex ea parte,

qua nobis opponitur, lumen suscipit, inferiora illuminat.

Sed haec positio est contra communem viam philosophorum et contra communem viam Sanctorum. Contra philosophos namque est, quia philosophi dicunt, quod mixta ex quatuor elementis sunt corruptibilia ; et ad hoc, quod sit conveniens mixtio, oportet, quod plus sit ibi de natura gravium secundum quantitatem; et ita luminaria caeli secundum hanc positionem et essent corruptibilia et essent gravia. Quodsi tu respondeas, quod illa sublimata sunt a natura corruptibilitatis et gravitatis, sicut corpora hominum gloriosa: hoc non solvit, quia non quaeritur hic, quid faciat Deus per gratiam et gloriam, sed qualia sint luminaria condita per naturam.

Contra communem viam Sanctorum est, quia, si corpora illa sunt mixta, nobili valde mixtione mixta sunt: et si hoc, ergo sunt nata perfici ab anima, et sic sunt animalia: et hoc est contra Damascenum , qui dicit, caelos esse inanimatos et insensibiles. Hoc est etiam contra Hieronymum, adeo ut dicere, astra esse animata, dicat haerelicum. Unde hoc enumerat inter haereses Origenis. Angustinus autem retractat, quia dixerat in libro de Immortalitate animae; non tamen omnino tanquam falsum condemnat. Ait enim sic in libro Retractationum Animal esse mundum, sicut Plato sensit, aliique plurimi, nec ratione certa indagare potui, nec divinarum Scripturarum auctoritate persuaderi posse cognovi. Unde tale aliquid a me dictum, quomodo accipi possit, quod animal sit mundus, temere dictum reprehendo, non quia hoc esse falsum confirmo, sed quia nec verum esse comprehendo". Quod si dicas, illa esse complexionata, non tamen animata; quomodo verum esse poterit, cum nobis complexio sit ad suscipiendum animam proxima dispositio ? Propter haec et his similia hic modus dicendi non videtur approbandus.

Secundo modo potest dici secundum philosophos , quod luminaria producta sunt ex aggregatione lucis suorum orbium. Sicut enim, si calor dispersus in unum colligeretur, fieret intensior et fortior: sic, dum natura lucis in orbibus reperta virtute sui opificis in unum colligitur, luminare constituitur, et secundum hoc luminare est maius vel minus, secundum quod maior est in eo lucis aggregatio. Et quoniam luna inter corpora caelestia magis est nobis propinqua et eius orbis: hinc est, quod tam ipsa quam eius orbis minus participat de perfectione lucis. Quia tamen multam est naturae lucis conformis, obiecta soli multum illuminatur; et quia habet densitatem in partibus, ideo radiis solis pervia non est, et propterea radios, quos suscipit, refundit ex ea parte, ex qua soli se obiicit; et cum sit nobis propinqua, multum nos illuminat. Et propterea sacra Scriptura vocat solem et lunam duo luminaria magna. Et haec positio satis est probabilis, non tamen videtur omnino sufficiens. Si enim luna est ex aggregatione et densatione partium sui orbis luminosa , licet non perveniat ad luminositatem solis; videtur, quod de se deberet lucere, non tantum ex laminis solaris susceptione, quod ad oculum patet esse falsum.

Et ideo est adhuc tertius modus dicendi secundum Sanctos, scilicet Damascenum et Basilium, dicendo, quod luminare non tantum dicit lucem, sed lucis vehiculum et lucis vasculum, propter quod Ecclesiasticus, quadragesimo tertio , de sole dicit: Vas admirabile, opus Excelsi. Unde sicut lucerna, quae dicit vehiculum lucis, habet in se duplicem naturam, scilicet lucis, quae vehitur, et corporis, quod vehit; sic voluerunt dicere de luminaribus caeli. Ait enim Basilius sic: "Hoc solare corpus effectum est vehiculum illi primogenito lumini; sicut enim aliud est ignis, aliud lucerna, sic illi luci vehicula luminaria parata sunt". Item, Damascenus : "Luminaribus illis primum clarum lumen Conditor imposuit, non ut impotens dare eis aliud lumen, sed ut non. vacans illud remaneret. Luminare enim est non ipsum lumen, sed luminis receptaculum ". Secundum ergo Basilium et Damascenum luminaria constituta sunt ex illa prima luce, quae faciebat diem et noctem, et ex sui orbis natura, quadam aggregatione divina manu ad modum vasis et recepiaculi lucis coadunata.

Hunc igitur modum sustinendo propter Sanctorum reverentiam

et securius est verbis eorum inniti in hac materia, in qua plus proceditur ex coniectura quam ex ratione certa

dicendum, quod luminaria, in quantum constituuntur ex orbibus suis, per aggregationem plus habent idoneitatem ad suscipiendum quam ad diffundendum; quod vero lucent, hoc habent ex lucis primo creatae perfectione. Et ideo illud luminare, cui Deus multum dedit de illa luce, maxime lucet, sicut sol: illud cui minus dedit, minus: et illud cui minime, minime lucet ex se, sed si lucet, hoc est ex susceptione solaris influentiae.

Et ideo voluerunt aliqui dicere, non tantum lunam, sed omnes stellas a sole lumen recipere. Quidquid autem sit de aliis stellis, tamen de luna satis plane apparet, quod per se non lucet.

Et ratio hujus est, quia ad sui completionem modicum suscepit de illa luce primo creata; quia vero est aggregatum ex natura, quae multum est apta ad suscipiendum lumen, cum sit corpus magnum et densum et nobis propinquum; hinc est, quod multum de lumine suscipit et multum refundit, quando ex ea parte illuminatur, qua se nobis opponit. Hoc autem est, quando est in perfecta distantia a sole, ita quod sol est in uno hemisphaerio, et luna in alio. Et haec est ratio, quare Scriptura appellat luminare magnum, et quare sol praepositus est diei, et luna praeposita est nocti.

Et per hoc patet responsio ad obiecta. Quod enim dicitur luna esse luminare magnum; hoc non dicitur, quia luceat ex se, vel quia sit maius quam stellae, sed quia magis nos illuminat.

Quare magis illuminat de nocte quam de die, ratio iam dicta est.

Ad illud vero quod quaeritur, qualiter recipiat lumen, utrum sicut transparens, vel terminatum, vel speculum; dicendum, quod luna nec habet naturam perfecte opaci, nec perfecte transparentis, nec perfecte habet naturam speculi; participat tamen aliquid de quolibet horum. Naturam enim transparentis quodam modo participat, dum ex natura quinti corporis constat. Naturam vero opaci, in eo quod partes illae ita densantur, ut nec radiis solaribus nec visualibus praebeant transitum. Naturam vero speculi habet in hoc, quod sic recipit, ut etiam reddat: non tamen omnino reddit sicut speculum, quia non est corpus tersum et politum, sicut patet aspicienti ipsum corpus lunare, cum est illuminatum; speculum autem reddit imaginem, quia est corpus politum, quod non est radiis pervium.

Haec autem magis coniecturando dicta sunt quam asserendo, ut aliquis intellectus sanus haberi possit de eo quod dicit Scriptura: Fecit Deus duo luminaria magna etc.

Quod vero obiicitur, quod non sunt posita in firmamento; dicendum, quod firmamentum aliquando in Scriptura accipitur large, aliquando stricte: aliquando enim vocatur octava sphaera, in qua positae sunt stellae; et sic proprie accipitur, ut ibi : Et posuit stellas in firmamento caeli. Aliquando accipitur large pro natura quinti corporis, quae divisit aquas ab aquis; et sic accipitur ibi: Fiat firmamentum in medio aquarum, et post hoc: Fiant luminaria in firmamento caeli.