Bonaventure of Bagnoregio, In Secundum Librum Sententiarum

1. Ita dicit Dionysius in libro de Angelica Hierarchia : " Ordinatio congruae dilucidationis claritatem primo apparentem ut in copiosis effusionibus excellentissimis manifestat essentiis, et per eas, quae post sunt essentiae, divinum participant radium". Ex hac littera manifeste colligitur, quod Deus nos illuminat mediantibus Angelis.

3. Item, in libro de Motu cordis ita definitur animet: "Anima est substantia incorporea, intellectualis, earum illuminationum, quae sunt a primo, ultima relatione perceptiva ". Ergo inter relationem animae ad Deum, cum percipit illuminationem, cadit alia relatio media; sed haec non est nisi relatio substante angelicae: ergo videtur, quod anima illuminetur a Deo, mediante Angelo.

3. Item, Angeli sunt lumina spiritualia : sed quia intellectus noster agens lumen est, dum se conuertit super phantasmata, abstrahit et depurat et hoc modo illuminat: ergo si angelicus intellectus multo magis in actu est quam noster, ergo multo magis intellectum nostrum possibilem illuminare potest.

4. Item, planum est, quod Angeli multa nobis revelant spiritualia, quae non sunt nata cadere et recipi nec in sensu nec in imaginatione: ergo videtur, quod immediate possint intellectui nostro similitudines imprimere; sed talis impressio non potest esse sine illuminatione: ergo etc.

B. Item, Angelus dicitur purgare, illuminare et perficere : ergo si hoc solum conveniret ei per modum excitantis, cum similiter unus homo excitet alterum, videtur, quod homo diceretur illuminare, purgare et perficere. Quodsi homo non dicitur esse purgator nec illuminator, sicut Angelus, videtur, quod Angelus possit animam a superiori illuminare.

6. Item, multo plus potest Angelus beatus quam diabolus; sed daemon potest in nobis varias cogitationes excitare et ab inferiori suggerere: ergo videtur, quod Angelus illuminatus per gloriam, cum sit anima nostra superior et luminosior, ipsam possit a superiori illuminare.

Ad oppositum: 1. Augustinus in libro Octoginta trium Quaestionum : " Mentem dicimus, quae ita ad imaginem Dei facta est, ut immediate a prima veritate formetur ": et in pluribus locis dicit, quod "inter mentem et Deum nihil cadit medium ": ergo si intelligentia nostra attenditur secundum animae supremum, videtur, quod non possit illuminari ab Angelo.

2. Item, super illud Psalmi : Manus tuae, Domine, fecerunt me et plasmaverunt me etc, dicit Glossa: " Deus per semetipsum irradiat pias menergo non videtur, quod per angelicum ministerium.

3. Item, facilius est producere formas corporales, quam sit dare illuminationes spirituales; sed Angelus formam naturalem non potest producere tanquam principale agens, sed solum exterius disponere: ergo multo fortius nec illuminationem spiritualem potest ovimae dare.

4. Item, si Angelus illuminat animam, aut illuminat immittendo ei lumen proprium, aut creando novum. Si immittendo lumen proprium, cum lumen suum non sit extra ipsum: ergo Angelus illabitur animae: quod est solius Dei proprium . Si dando novum, aut producendo ex aliquo, aut de nihilo. Si ex aliquo, quaero, ex quo? Quod cum non sit dare, sequitur, quod Angelus producat ex nihilo, et ita, quod sit creator.

b. Item, si Angelus illuminat animam, aut per medium, aut sine medio. Si per medium, quaero, quid sit illud medium deferens spiritualem illuminationei: set cum deferens spiritualem illuminationem non possit esse nisi spiritus, inter animam illuminatam et Angelum illuminantem est ponere medium . Et iterum quaeritur de illo, sicut de primo: ergo Vel erit abire in infinitum, vel non est ponere medium. Si immediate illuminat ipsam animam, ergo videtur, quod sit in ipsa anima, et ita quod illabatur animae.

6. Item, ita immediate nata est ferri in Deum intelligentia, ut voluntas: ergo si Angelus non potest voluntatem rectificare , non poterit intelligentiam illuminare.

Iuxta hoc quaeritur, penes quid accipiantur isti tres actus, videlicet illuminare, purgare et perficere.

CONCLUSIO.

Angelus inferiorem animae portionem potest illuminare, non lumen infundenda nec tantum offerendo sicut obiectum vel speculum, sed etiam vivaciter excitando.

Respondeo: Dicendum, quod animam quoad superiorem portionem rationis illuminare solius Dei est proprium, sicut in pluribus locis ostendit Augustinus: quamvis aliqui , non intelligentes totius veritatis principium, posuerint aliud, videlicet intellectum nostrum non pervenire ad lumen primum, sed perfici et illuminari a primo lumine per lumen intelligentias medium.

Sed hoc est simpliciter Umquam erroneum respuendum. cum in multis locis beatus Augustinus ostendat contrarium. et etiam sacra Scriptura hoc dicat, sicut Ioannis primo dicitur: Erat lux vera, quae illuminat etc., quae quidem non est lux ereaturae, sed lux divinae sapientiae et veritatis aeternae. In qua haec animadvertenda sunt, quod est, quod intelligit et quod cetera intelligere facit, sicut videmus in isto sole materiali respectu sensibilium Et huius potissi-L mum signum fuit, quod intellectus noster in aspectu summi luminis natus est beatificari nec unquam aliquo potest esse contentus, quousque perducatur ad illius clarum aspectum.

Animam igitur quoad supremam partem Angelus non potest illuminare, sed quantum ad inferio- i, rem partem rationis posuerunt catholici tractatores, animas nostras a beatis Angelis per eorum revelationes illuminari. Hoc antem tripliciter potest intelligi: uno modo, ut intelligatur Angelus inferiorem portionem illuminare per modum luminis irradiantis: alio modo, ut intelligatur illuminare per modum speculi offerentis; tertio modo, ut intelligatur illuminare per modum linguae vivaciter exprimentis . Omnes tu modi, etsi aliquo modo sint intelligibiles, cum Angelus sit lumen et speculum et habeat etiam spiritualis interpretationis sive locutionis officium, Lsustineri possunt ; tertius tamen modus intelligibilior est. Non enim multum bene apparet, quomodo Angelus irradiet, nec quomodo se offerat aspectui animae: sed hoc satis intelligibile est, quomodo Angelus possit animae quod concepit suggerere. Et sicut doctor, dum exterius loquitur, excitat intellectum et viam parat ad intelligendum, et viva et efficax locutio quadam sua vivacitate ad intellectum nostrum habet ingressum, dum sonat in aure corporis exterius, ratione cuius etiam libentius audit homo bonum clericum, cuius sermo est efficax et vivus, " cum habeat aliquid latentis energiae vivae vocis actus ", ut dicit Hieronymus ; ic etiam suo modo intelligendum est, quod Angelus hoc possit facere interius; et sic illuminat, non lumen infundendo nec solum offerendo sicut obiectum vel speculum sed etiam vivaciter excitando, sicut doctor exterior et adhuc efficaciori modo.

His visis, patet responsio pro magna parte ad obiecta ad utramque partem. Nam rationes osten. dentes, quod Angelus non potest intellectum nostrum illuminare, loquuntur de intellectu quantum ad superiorem portionem, scilicet mentem, et de illuminatione, quae quidem est per luminis infusionem; et hoc solius Dei est proprium, sicut praedictum est: unde rationes illae concedendae sunt.

1. Ad illud vero quod obiicitur de Dionysio, iam patet responsio. Dico enim, quod loquitur de illuminatione secundo modo, non primo.

2. Ad illud quod obiicitur de illa definitione animae, dicendum, quod ultima vel secunda relatione dicitur anima illuminationes a Deo percipere, non quia Angelus cadat medium inter Deum et animam per modum influentis,. sed quia perfectius et nobilius illuminatur a Deo Angelus quam anima per naturam: et ideo dicitur ista illuminatio secunda, non ordine causalitatis, sed dignitatis

3. Ad illud quod obiicitur, quod Angeli sunt lumina: dicendum, quod verum est; sed non ideo g dicuntur lamina, quia lumen suum diffundant exterius in alia sed quia intra se lucent. Non enim est simile de corporali lumine et spirituali. Lumen enim spirituale propter sui dignitatem a fonte luminis immediate procedit, cum non possit habere medium deferens. Lumen autem corporale per medium recipitur et defertur, et sicut potest deferri et recipi, sic etiam potest reddi; et sic illuminatum potest illuminare, sicut patet in luna.

Ad illud quod obiicitur, quod multa nobis revelant, quae nobis per sensum non exprimunt: dicendum, quod illud non concludit, quod immediate influant in intellectum; hoc enim potestfleri, si immediate intellectui suggerant. Nec adhuc illud oportet, sed etiam potest fieri mediante virtute phantastica. Sicut enim videmus, quod ego non possum tibi aliquid ostendere, nisi mediantibus sensibus et viribus inferioribus, quia intellectus tuus non est natus a superiori aliquid suscipere nisi a Deo influente; tamen nihil est in me adeo spirituale quin mediante verbo sensibili possim illud intelligentiae tuae depromere, et ita tecum loqui de spiritualibus, sicut de corporalibus: multo fortius potest hoc Angelus facere in virtute interiori, quae elevatior est quam sensus exterior, quadam spirituali locutione et phantasmatum exaltatione

5. 6. Ad illud quod obiicitur, quod si solum posset per modum excitantis, tunc non posset amplius quam homo, vel etiam malus angelus; dicendum, quod etsi hoc possit homo vel angelus malus, tamen ex hoc non sequitur, quod adaequantur in potentia et virtute exprimendi, quia per eandem viam contingit bene et melius docere, sicut patet. Per aures enim exteriores addiscimus a sapiente doctore et fatuo, sed multo melius nos docet qui lumen sapientiae habet, quam qui illo caret; sic et in Angelo intelligendum est se habere. - Et per hoc patent illa duo ultima, quia non est simile nec de homine nec de daemone: neuter enim potest instruere ita efficaciter, cum non habeant tantum lumen sapientiae.

Ad illud quod ultimo quaerebatur, quomodo fiat distinctio istorum actuum; dicendum, quod unus modus dicendi est, quod illi tres actus respiciunt intellectum, ut purgatio sit in initio, illuminatio in progressu et perfectio in termino.

Vel aliter, ut notentur ibi tria, ad quae ordinatur eruditio vel doctrina angelica: primum est ad remotionem impedimentorum; secundum est ad cognitionem verorum; tertium est ad dilectionem bonorum . Ad haec autem ordinatur per modum excitantis, sicut sermo bene praedicantis: et ideo non irrationabiliter bonus doctor et praedicator dicitur illuminare et purgare et perficere suos auditores, sicut expresse beatus Dionysius in libro de Angelica Hierarchia dat intelligere.