QUAESTIO II. Utrum mundus productus sit ab aeterno, an ex tempore.

Circa secundum quaeritur, utrum mundus productus fuerit ex tempore, an ab aeterno. Et quod non ex tempore, ostenditur:

Duabus rationibus sumtis a motu .

Prima est ostensiva sic: ante omnem motum et mutationem est motus primi mobilis; sed omne quod incipit, incipit per motum vel mutationem: ergo ante omne illud quod incipit, est motus ille. Sed ille motus non potuit esse ante se nec ante suum mobile: ergo impossibile est incipere. Prima propositio supponitur, et eius probatio patet sic: quia suppositio est in philosophia , quod " in omni genere perfectum est ante imperfectum ": sed inter omnia genera motuum motus ad situm est perfectior, quia est entis completi: et inter omnia genera motuum localium motus circularis et velocior est et perfectior; sed talis est motus caeli: ergo perfectissimus, ergo primus: patet ergo etc.

2. Item, ostenditur per impossibile. Omne quod exit in esse, exit per motum vel mutationem: ergo si motus exit in esse, exit per motum vel mutationem; et similiter de illo quaerrtur: ergo vel est abire in infinitum, vel est ponere aliquem motum sine principio; si motum: ergo mobile, ergo et mundum.

3. Similiter ratio sumitur ostensiva a tempore sic : omne quod incipit, aut incipit in instanti, aut in tempore: si ergo mundus incipit, aut in instanti, aut in tempore. Sed ante omne tempus est tempus, et ante omne instans est tempus: ergo tempus est ante omnia quae inceperunt. Sed non potuit esse ante mundum et motum: ergo mundus non incepit. Prima propositio per se nota est Secunda, scilicet quod ante omne templis sit tempus, patet ex hoc, quod, si currit, currebat prius de necessitate .

Similiter, quod ante omne instans sit tempus, patet sic: tempus est mensura circularis conveniens motui et mobili: sed omnis punctus, qui est in circulo, ita est principium, quod finis: ergo omne instans temporis ita est principium futuri, quod terminus praeteriti: ergo ante omne nunc fuit praeteritum: patet ergo etc.

4. Item, per impossibile. Si tempus producitur, aut in tempore, aut in instanti. Non in instanti, cum non sit in instanti: ergo in tempore. Sed in omni tempore est ponere prius et posterius, et praeterilum et futurum: ergo si tempus in tempore fuit productum , ante omne tempus fuit tempus; et hoc est impossibile: ergo etc.

Hae sunt rationes Philosophi, quae sunt sumtae a parte ipsius mundi.

Item, aliae rationes philosophorum sumuntur ex parte causae producentis; et generaliter ad duas possunt reduci, quarum prima est ostensiva, secunda vero per impossibile. Prima est haec: posita causa sufficienti et actuali, ponitur effectus ; sed Deus ab aeterno fuit causa sufficiens et actualis ipsius mundi: ergo etc. Maior propositio per se nota est. Minor patet, scilicet quod Deus sit causa sufficiens; quia cum nullo extrinseco indigeat ad mundi creationem, sed solum potentia, sapientia et bonitate, et haec in Deo fuerunt perfectissima ab aeterno, patet quod ab aeterno fuit sufficiens. Quod etiam actualis, patet: Deus enim est actus purus et suum velle, ut dicit Philosophus ; et Sancti dicunt, quod est suum agere: restat ergo etc.

6. Item, per impossibile : Omne illud quod incipit agere vel producere, cum prius non produceret, exit ab otio in actum; si ergo Deus incipit mundum producere, exit ab otio in actum: sed circa omne tale cadit otiositas et mutatio sive mutabilitas: ergo circa Deum est otiositas et mutabilitas. Hoc autem est contra summam bonitatem et contra summam simplicitatem: ergo hoc est impossibile, et blasphemia dicere de Deo, et ita, quod mundus coeperit.

Hae sunt rationes, quas commentatores et moderniores superaddunt rationibus Aristotelis, sive ad has possunt reduci.

Sed ad oppositum sunt rationes ex propositionibus per se notis secundum rationem et philoso phiam.

1. Prima est haec. Impossibile est infinito addi

haec est manifesta per se, quia omne illud quod recipit additionem, fit maius, " infinito autem nihil maius "

sed si mundus est sine principio, duravit in infinitum: ergo durationi eius non potest addi. Sed constat, hoc esse falsum, quia revolutio additur revolutioni omni die: ergo etc. Si dicas, quod infinitum est quantum ad praeterita, tamen quantum ad praesens, quod nunc est, est finitum actu, et ideo ex ea parte, qua finitum est actu, est reperire maius ; a contra, ostenditur, quod in praeterito est reperire maius: haec est veritas infallibilis, quod, si mundus est aeternus, revolutiones solis in orbe suo sunt infinitae; rursus, pro una revolutione solis necesse est fuisse duodecim ipsius lunae: ergo plus revoluta est luna quam sol: et sol infinities: ergo infinitorum ex ea parte, qua infinita sunt, est reperire excessum. Hoc autem est impossibile: ergo etc.

2. Secunda propositio est ista. Impossibile est infinita ordinari. Omnis enim ordo fluit a principio in medium , si ergo non est primum, non est ordo; sed duratio mundi sive revolutiones caeli, si sunt infinitae, non habent primum: ergo non habent ordinem, ergo una non est ante aliam. Sed hoc est falsum: restat ergo, quod habeant primum. Si dicas, quod statum ordinis non est necesse ponere, nisi in his quae ordinantur secundum ordinem causalitatis, quia in causis necessario est status ; quaero, quare non in aliis? Praeterea, tu ex hoc non evades: nunquam enim fuit revolutio caeli, quin fuisset generatio animalis ex animali; sed constat, quod animal ordinatur ad animal, ex quo generatur secundum ordinem causae: ergo si secundum Philosophum et rationem necesse est ponere statum in his quae ordinantur secundum ordinem causae, ergo in generatione animalium necesse est ponere primum animal. Et mundus non fuit sine animalibus: ergo etc.

3. Tertia propositio est ista. "Impossibile est infinita pertransiri "; sed si mundus non coepit, infinitae revolutiones fuerunt: ergo impossibile est illas pertransire: ergo impossibile fuit devenire usque ad hanc. Si tu dicas, quod non sunt pertransita, quia nulla fuit prima , vel, quod etiam bene possunt pertransiri in tempore infinito; per hoc non evades. Quaeram enim a te, utrum aliqua revolutio praecesserit hodiernam in infinitum, an nulla. Si nulla: ergo omnes finitae distant ab hac, ergo sunt omnes finitae, ergo habent principium. Si aliqua in infinitum distat; quaero de revolutione, quae immediate sequitur illam, utrum distet in infinitum. Si non: ergo nec illa distat, quoniam finita distantia est inter utramque. Si vero distat in infinitum. similiter quaero de tertia et de quarta et sic in infinitum: ergo non magis distat ab hae una quam ab alia: ergo una non est ante aliam: ergo omnes sunt simul.

4. Quarta propositio est ista. Impossibile est infinita a virtute finita comprehendi ; sed si mundus non coepit, infinita comprehenduntur a virtute finita: ergo etc. Probatio maioris per se patet. Minor ostenditur sic. Suppono, solum Deum esse virtutis actu infinitae, et omnia alia habere finitatem. Rursus suppono, quod motus caeli nunquam fuit sine spirituali substantia creata, quae vel ipsum faceret, vel saltem cognosceret . Rursus etiam hoc suppono, quod spiritualis substantia nihil obliviscitur.

Si ergo aliqua spiritualis substantia virtutis finitae simul fuit cum caelo. nulla fuit revolutio caeli, quam non cognosceret; et non est oblita: ergo omnes actu cognoscit; et fuerunt infinitae: ergo aliqua spiritualis substantia virtutis finitae simul comprehendit infinita. Si dicas, quod non est inconveniens, quod unica similitudine cognoscat omnes revolutiones. quae sunt eiusdem speciei et omnino consimiles; obiicitur, quod non tantum cognoverit circulationes, sed earum effectus: et effectus varii et diversi sunt infiniti: patet ergo etc

5. Quinta est ista. Impossibile est infinita simul esse ; sed si mundus est aeternus sine principio, cum non sit sine homine

propter hominem enim sunt quodam modo omnia

et homo duret finito tempore: ergo infiniti homines fuerunt. Sed quot fuerunt homines, tot animae rationales: ergo infinitae animae fuerunt. Sed quot animae fuerunt, tot sunt, quia sunt formae incorruptibiles: ergo infinitae animae sunt. Si tu dicas propter hoc, quod circulatio est in animabus, vel quod una anima est in omnibus hominibus primum est error in philosophia, quia, ut vult Philosophus, " proprius actus est in propria materia": ergo non potest anima, quae fuit perfectio unius, esse perfectio alterius, etiam secundum Philosophum. Secundum etiam magis est erroneum, quia multo minus una est anima omnium . 6. Ultima ratio ad hoc est: impossibile est, quod habet esse post nonesse habere esse aeternum. quoniam hic est implicatio contradictionis: sed mundus habet esse post nonesse: ergo impossibile est esse aeternum. Quod autem habeat esse post nonesse, probatur sic: omne illud quod totaliter habet esse ab aliquo, producitur ab illo ex nihilo; sed mundus totaliter habet esse a Deo: ergo mundus ex nihilo; sed non ex nihilo materialiter: ergo originaliter . Quod autem omne quod totaliter producitur ab aliquo differente per essentiam, habeat esse ex nihilo, patens est. Nam quod totaliter producitur, producitur secundum materiam et formam: sed materia non habet ex quo producatur, quia non ex Deo: manifestum est igitur, quod ex nihilo. Minor autem, scilicet quod mundus a Deo totaliter producatur, patet ex alio problemate .

CONCLUSIO.

Si ponitur res omnes ex nihilo esse productas, implicat dicere, mundum aeternum esse sive ab aeterno productum.

Respoitoeo: Dicendum, quod ponere, mundum aeternum esse sive aeternaliter productum, ponendo res omnes ex nihilo productas, omnino est contra veritatem et rationem, sicut ultima ratio probat; et adeo contra rationem, ut nullum philosophorum quantumcumque parvi intellectus crediderim hoc posuisse. Hoc enim implicat in se manifestam contradictionem.

Ponere autem mundum aeternum, praesupposita aeternitate materiae, rationabile videtur et intelligibile, et hoc duplici exemplo. Egressus enim rerum mundanarum a Deo est per modum vestigii. Unde si pes esset aeternus, et pulvis, in quo formatur vestigium, esset aeternus; nihil prohiberet intelligere, vestigium pedi esse coaeternum, et tamen a pede esset vestigium . Per hunc modum, si materia sive principium potentiale esset coaeternum auctori, quid prohibet ipsum vestigium esse aeternum? immo videtur congruum.

Rursus aliud exemplum rationabile . Creatura enim procedit a Deo ut umbra, Filius procedit ut splendor; sed quam cito est lux, statim est splendor, et statim est umbra, si sit corpus opacum ei obiectum. Si ergo materia coaeterna est auctori tanquam opacum ; sicut rationabile est ponere Filium, qui est splendor Patris, coaeternum: ita rationabile videtur, creaturas sive mundum, qui est umbra summae lucis esse aeternum. Et magis rationabile est quam suum oppositum, scilicet quod materia fuerit aeternaliter imperfecta, sine forma vel divina influentia, sicut posuerunt quidam philosophorum; et adeo rationabilius, ut etiam ille excellentior inter philosophos, Aristoteles, secundum quod Sancti imponunt, et commentatores exponunt, et verba eius praetendunt, in hunc errorem dilapsus fuerit .

Quidam tamen moderni dicunt. Philosophum nequaquam illud sensisse nec intendisse probare, quod mundus omnino non coeperit, sed quod non coeperit naturali motu .

Quod horum magis verum sit, ego nescio; hoc unum scio, quod si posuit, mundum non incepisse secundum naturam , verum posuit, et rationes eius sumtae a motu et tempore sunt efficaces. Si autem hoc sensit, quod nullo modo coeperit; manifeste erravit, sicut pluribus rationibus ostensum est supra . Et necesse fuit. eum ad vitandam contradictionem ponere, aut mundum non esse factum, aut non esse factum ex nihilo. Ad vitandum autem infinitatem actualem necesse fuit ponere aut animae rationalis corruptionem, aut unitatem, aut circulationem; et ita auferre beatitudinem . Unde iste error et malum habet initium et pessimum habet finem.

1. Quod ergo obiicitur primo de motu , quod est primus inter omnes motus et mutationes, quia perfectissimus; dicendum, quod loquendo de motibus et mutationibus naturalibus, verum dicit et non habet instantiam: loquendo autem de mutatione supernaturali , per quam ipsum mobile processit in esse, non habet veritatem. Nam illa praecedit omne creatum, et ita mobile primum, ac per hoc et eius motum.

2. Quod obiicitur: omnis motus exit in esse per motum; dicendum, quod motus non exit in esse per se, nec in se, sed cum alio et in alio. Et quoniam Deus in eodem instanti mobile fecit et ut motor super mobile influxit; ideo motum mobili concreavit.

Si autem quaeras de illa creatione, dicendum, quod ibi stare est sicut in primis. Et hoc melius infra patebit .

3. Quod tertio obiicitur de nunc temporis etc, dicendum, quod, sicut in circulo est dupliciter assignare punctum, aut cura fit, aut postquam factus est; et sicut , dum fit, est ponere et assignare primum punctum, dum vero iam est, non est ponere primum: sic est accipere in tempore nunc dupliciter: et in ipsa productione temporis fuit nunc primum, ante quod non fuit aliud, quod fuit principium temporis, in quo omnia dicuntur esse producta. Si autem de tempore, postquam factum

est, verum est, quod est terminus praeteriti et se habet per modum circuli: sed hoc modo non fuerunt res productae in tempore iam perfecto. Et ita patet, quod rationes Philosophi nihil valent omnino ad hanc conclusionem. -

Et quod dicitur, quod ante omne tempus est tempus: verum est accipiendo intus dividendo , non extra anterius procedendo.

4. Quod obiicitur de tempore, quando coepit: dicendum, quod coepit in suo principio: principium autem temporis est instans vel nunc; et ita coepit in instanti. Et non valet illa ratio: non fuit in instanti, ergo non coepit in instanti; quia successiva non sunt in sui initio.

Potest tamen et aliter dici, quod dupliciter est loqui de tempore: aut secundum essentiam, aut secundum esse. Si secundum essentiam, sic nunc est tota essentia temporis, et illud incepit cum re mobili, non in alio nune, sed in se ipso, quia status est in primis, unde non habuit aliam mensuram. Si secundum esse, sic coepit cum mota variationis, scilicet nec coepit per creationem, sed potius per ipsorum mutabilium mutationem, et maxime primi mobilis.

b. Quod obiicitur de causae sufficientia et actualitate, dicendum, quod causa sufficiens ad aliquid est duobus modis: aut operans per naturam, aut per voluntatem et rationem. Si operans per naturam, sic statim cum est, producit Si autem operans per voluntatem , quamvis sit sufficiens, non oportet, quod statim cum est operetur; operatur enim secundum sapientiam et discretionem, et ita considerat congruitatem. Quoniam igitur non conveniebat naturae ipsius creaturae aeternitas, nec decebat, Deum alicui hanc nobilissimam conditionem donare: ideo divina voluntas, quae operatur secundum sapientiam, produxit non ab aeterno, sed in tempore: quia sicut produxit, sic disposuit et sic voluit. Ab aeterno enim voluit producere tunc, quando produxit: sicut ego nunc volo cras audire missam. Et ita patet, quod sufficientia non cogit

Similiter de actualitate dicendum, quod causa duobus modis potest esse in actu: aut in se, ut si dicam: sol lucet: aut in effectu, ut si dicam: sol illuminat. Primo modo Deus semper fuit in actu, quoniam ipse est actus purus, nihil habens admixtum de possibili; alio modo non semper in actu; non enim semper fuit producens .

6. Quod obiicitur secundo : si de non producente factus est producens, mutatus est ab otio in actum; dicendum, quod quoddam est agens, in quo actio et productio addit aliquid supra agentem et producentem. Tale, cum de non agente fit agens, variatur aliquo modo ; et in tali ante operationem cadit otium, et in operatione additur complementum. Aliud est agens, quod est sua actio: et tali nihil omnino advenit, cum producit, nec etiam in eo fit aliquid, quod non prius erat ; et tale nec in operando recipit complementum, nec in nonoperando est otiosum, nec cum de nonproducente fit producens, mutatur ab otio in actum. Tale autem est Deus etiam secundum philosophos, qui posuerunt Deum simplicissimum.

Patet igitur, quod stulta est eorum ratio. Si enim propter otium vitandum res ab aeterno produxisset, sine rebus perfectum bonum non esset, ac per hoc nec cum rebus, quia perfectissimum se ipso perfectum est. Rursus, si propter immutabilitatem oporteret res ab aeterno esse, nihil posset nunc de novo producere. Qualis igitur Deus esset, qui nunc nihil per se posset? Haec omnia dementiam indicant magis quam philosophiam vel rationem aliquam.

Si tu quaeras,

qualiter possit capi, quod Deus agat se ipso, et tamen non incipiat agere ; dicendum, quod, etsi hoc non possit plene capi propter imaginationem coniunctam, potest tamen necessaria ratione convinci; et si quis a sensibus se retrahat ad intelligibilia aspicienda , aliquo modo percipiet. Si enim aliquis quaerat, utrrum Angelus possit facere potum figuli, cum non habeat manus, vel proiicere lapidem; respondetur, quod potest: quia hoc potest sola virtute sua absque organo, quod potest anima cum corpore et membro suo. Si igitur Angelus propter suam simplicitatem et perfectionem tantum excedit hominem, ut possit facere sine organo medio illud, ad quod homo necessario indiget organo: possit etiam facere per unum, quod homo potest per plura: quanto magis Deus, qui est in fine totius simplicitatis et perfectionis , absque omni medio suae voluntatis imperio, quae non est aliud quam ipse, potest omnia producere, ac per hoc in producendo immutabilis permaneret Sic potest homo manuduci ad hoc intelligendum.

Hoc autem perfectius capiet, si quis ista duo potest in suo opifice contemplari, scilicet quod est perfectissimus et simplicissimus. Quia perfectissimus, omnia quae sunt perfectionis ei attribuuntur; quia simplicissimus, nullam diversitatem in eo ponunt, ac per hoc nullam varietatem nec mutabilitatem; ideo " stabilis manens dat cuncta moveri ".