QUAESTIO I.

Utrum malum sit a bono ut ab origine.

Circa primum sic proceditur et quaeritur, utrum malum sit a bono ut ab origine. Et quod sic, videtur:

1. Primo auctoritate Augustini de Libero Arbitrio , ubi sic ait: Malum est, spreto incommutabilii bono, rebus commutabilibus adhaerere, quod facimus libero voluntatis arbitrio. Si ergo liberum arbitrium est bonum, cum peccatum sit a libero arbitrio, peccatum sive malum est a bono.

2. Item, hoc ipsum videtur exemplo. Esto, quod nihil esset nisi libera voluntas, constat, quod ipsa amaret se ipsam et posset se amare immoderate et vitiose; sed talis amor non est sine malitia: ergo tunc, peccatum fleret, et non nisi a bono: ergo etc.

3. Item, ratione. Malum est vituperabile in se et vituperabilem reddit actorem ; sed nihil est vituperandam in sua actione, nisi aliquo modo possit facere bene, vel nisi habeat naturalem aptitudinem ad hoc; omne autem tale est bonum: ergo nihil potest malum facere nisi bonum.

4. Item, nullus dicitur facere malum, nisi quia facit quod non debet, aut quia non facit quod debet : ergo malum omne suo actori est indebitam, et eius oppositam conveniens et debitum: sed omne illud, cui malum est indebitum et oppositum mali conveniens, est bonum: ergo omne illud, a quo fit malum, necesse est esse bonum.

5. Item, si malum est ab aliquo, aut illud est bonum, aut malum. Si bonum, habeo propositum. Si malum, aut illud est ab alio, aut a se ipso. Si ab alio; similiter erit quaerere de illo: ergo si non est abire in infinitum , stare. est in aliquo malo, quod sit a se ipso. Sed contra: omne quod est a se ipso, nullo alio indiget ut sit; et omne tale est sibi sufficiens; et omne quod sibi sufficiens est, omnino habet perfectionem et beatitudinem et in se et a se ; et omne tale est perfecte bonum: ergo impossibile est, quod aliquid sit malum et non sit abi: alio. Restat igitur, cum sit stare et non abire in infinitam, quod malum est a bono.

6. Item, si malam est ab aliquo, aut illud, a quo est malum culpae, habet usum rationis, aut non. Si non habet usum rationis: ergo nullo modo potest culpari nec debet: hoc enim patet tam secundum legem naturalem, quam secundum legem civilem, quam etiam legem divinam : habet igitur necessario usum rationis. Sed ratio et eius usus magnum bonum est et nobile: necesse est igitur, malum a bono esse, si ab aliquo est.

Contra: 1. Matthaei septimo : Non potest arbor bona fructus malos facere, neque arbor mala fructus bonos facere. Ex hac auctoritate necessario arguitur, quod bonum non potest esse causa mali: ergo si malum est ab aliquo, necesse est, quod sit a malo. Item, expressius in Glossa : "Nihil medium, quin causa boni sit bona, et mali mala ": non est ergo malum a bono.

2. Item, hoc videtur per maximam dialecticorum, quae est: "Cuius causa bona, ipsum bonum ": si ergo mali causa est bona, ipsum malum est bonum: si igitur hoc est falsum, manifeste patet etc.

3. Item, hoc videtur per propositionem satis probabilem: "Contrariorum conlrariae sunt causae ": si ergo causa boni est bona, et nullo modo malum causat bonum, ergo videtur, quod nullo modo bonum causet malum, nec quod malum sit a bono.

4. Item, hoc ipsum videtur per propositionem necessariam et probatam: "Quidquid enim est causa causae, est causa causati ": si ergo omne bonum causatur a summo bono, si malum est ab aliquo bono, malum est a summo bono; ergo summum bonum facit malum. Sed nihil est perfecte bonum, quod facit malum: si igitur malum est a summo bono, summum bonum non est summum; et hoc est impossibile: ergo etc

5. Item, aut est ponere primum malum, aut non. Si non, est abire in infinitum in malis: si ergo hoc est impossibile, quia necesse est stare in ordine causarum, necesse est ergo ponere primum malum. Sed primum bonum non est ab alio, immo causa omnium bonorum, eo ipso quod primum : ergo pari ratione, si est ponere primum malum, videtur, quod illud non sit ab alio, sed causa omnium. Restat igitur, quod malum non sit a bono.

CONCLUSIO.

Malum a bono originem habet.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est potandum, quod circa hoc fuit et est etiam haeresis impiissimi Manichaei. Erravit enim in hoc, quod posuit, quod prima causa mali est malum, non bonum: unde posuit, quod cum homo possit bene facere, possit etiam peccare, duplex est in uno homine anima, quarum una est a Deo bono et semper cupit bona, altera vero a Deo malo et semper cupit mala. Et hinc est, quod in nobis est continua pugna; et omnia mala, quae facimus, oriuntur a principio malo, sicut bona a bono.

Hanc haeresim pessimam valde efficaciter improbat Augustinus in libro de Duabus Animabus, primo per ipsam peccati culpam, secundo per eius oppositum, scilicet poenitentiam.

" Peccatum enim, ut ibidem dicit, est voluntas retinendi vel consequendi quod iustitia vetat et unde liberum est abstinere ". " Voluntas est animi motus, cogente nullo, ad aliquid non amittendum, vel adipiscendum ". Has duas notificationes manifestat, et post ex ipsis, tanquam ex manifestis, praedictum errorem ipse destruit, immo ostendit, quomodo error se ipsum destruit, dum ponit, animam malam non posse bene facere, et tamen principium peccati esse per propriam originem et naturam. Ponit enim, quod peccando non peccet, et ideo subiungit ibidem : " Quisquis has duas definitiones voluntatis atque peccati veras esse concedit, totam Manichaeorum haeresim brevissimis et paucissimis, sed plane invictissimis ratiunculis sine cunctatione condemnato.

Postremo in fine libri improbat per oppositum peccati, scilicet ipsam poenitentiam, sic arguens: planum est, quod poenitere de culpa bonum et iustum est; planum etiam, quod est possibile homini

nam ipsi Manichaei hoc suadent

certum est etiam, quod eius est poenitere, qui fecit malum: ergo idem ipsum, quod fuit principium mali, potest esse principium boni. Restat igitur, cum principium boni sit bonum, quod si idem est principium mali, quod potest esse principium boni, malum esse a bono. Haec est deductio Augustini, quamvis non sit series verborum. Propter has igitur deductiones et consimiles, quae in obiiciendo adductae sunt, reiicienda est procul haeresis praefata, quia non tantum est contra fidem, verum etiam contra rectum iudicium rationis. Dicendum est igitur, sicut dicit fides sana, et Magister in littera Sanctorum auctoritatibus manifestat, quod malum a bono habet originem.

Ad obiectorum autem manifestationem intelligendum est, quod malum culpae, de quo est hic sermo, quod quidem consistit circa rationalem creaturam, tripliciter potest circa ipsam consistere et considerari: aut quantum ad exteriorem effectum, aut quantum ad interiorem , aut quantum ad habitum. Malum enim sive peccatum dicitur aliquando actus exterior, aliquando habitus interior, aliquando actus interior. Unde actus furandi est malus, et voluntas furandi in actu est mala, et habilitatio sive habitualis affectio ad furandum est mala. Secundum igitnr quod malum dicitur opus exterius, sic nec est primum in genere entis nec in genere mali, quoniam actus exterior causatur ab actu interiori, et malitia actus exterioris a malitia voluntatis interioris .

Secundum autem quod malum dicitur malus habitus, similiter nec est primum in genere entis nec in genere mali. Nam malus habitus a malo actu causatur: quia enim mala facimus, mali sumus .

Secundum autem quod malum dicitur malus actus interior, sic potest esse primum in genere mali, sed non in genere entis. In genere mali potest esse primum, sicut patet in prima deordinatione voluntatis luciferi, ante quam nulla praecesserat malitia; nec tamen potest esse principiam in genere entis. Actus enim omnis a potentia procedit, et illa est posterior, tanquam effectus posterior est causa . Et quoniam potentia illa bona est et de genere bonorum, patet, quod malum originem habet a bono.

Et concedendae sunt rationes hoc ostendentes.

1. Ad illud vero quod obiicitur de auctoritate Domini in Matthaeo, et de Glossa, dicendum, quod tam textus quam Glossa intelligitur de malo, secundum quod consideratur circa actum exteriorem; et hoc quidem manifestum est per ipsum textum consequentem .

2. Ad illud quod obiicitur de maxima illa: Cuius causa bona etc.; dicendum, quod illa maxima intelligenda est per se sive secundum se, videlicet si causat in quantum bona, et est bona, secundum quod causat. Hoc non est verum in proposito, quia si concedatur, quod bonum sit principium mali, non tamen conceditur, quod sit principium mali, secundum quod bonum. Quomodo autem debeat ipsum dici origo sive principium, patebit in sequenti problemate.

3. Ad illud quod obiicitur, quod contrariorum oontrariae sunt causae; dicendum, quod ista propositio habet veritatem, secundum quod intelligitur de contrariis, quorum utrumque est aliqua natura, et in causis agentibus naturaliter et quae sunt ad unum effectum determinatae; aliter manifestum est esse falsum. Nam idem Deus, etiam secundum Manichaeos, fecit calidum et frigidum; et eadem rationalis potentia, secundum Philosophum est causa Appositorum. Et ideo non habet locum in malis, quia malum non dicit naturam aliquam, secundum quod malum, et quia est a voluntate, secundum quod libera, quae non est determinata ad alterum contrariorum.

4. Ad illud quod obiicitur, quod quidquid est causa causae etc.; dicendum, quod contra istam propositionem peccat locus sophisticus secundum accidens , sicut et contra illam qua dicitur: "Quando alterum de altero praedicatur, de quocumque praedicatur subiectum et praedicatum ". Utraque enim propositio habet intelligi de praedicato et effectu, qui ita convenit uni, quod non est extraneum alteri. Non autem sic est in proposito. Nam etsi bonum est causa mali, hoc non est secundum id quod habet a summo bono, sed ratione defectibilitatis, quam habet de nihilo .

5. Ad illud quod ultimo quaeritur, utrum sit ponere primum malum, patet responsio. Dico enim, quod est ponere malum, ante quod non est aliud malum: sed ex hoc non sequitur, quod sit primum ens, immo est ibi consequens . Arguitur enim cum superlativo, qui habet ro se vim distributionis, ab eo quod est in minus, ad illud quod est in plus. Unde sicut non sequitur: est primus homo, ergo est primum ens; sic nec in proposito. Non sic autem est de bono, quia bonum et ens convertuntur. Quia ergo est ponere primum malum in genere mali, ideo non est procedere in infinitum; quia vero non est primum in genere entis, ideo non habet esse a se, sed aliunde: et ita a bono.