QUAESTIO I.

Utrum affectus vel voluntas daemonis possit rectificari.

Quaeritur igitur primum, utrum affectio vel ^tantas daemonum possit rectificari. Et quod non,

videtur.

1. Primo, Damascenus dicit, quod " hoc est Angelis casus, quod hominibus mors"; sed homo posl mortem non potest recuperare bonam et rectam voluntatem, quam amisit in vita: ergo etc.

2. Item, Augustinus in libro de Fide ad Petrum : " Sic creavit Deus Angelos, ut qui vellent perpetuo boni essent: et qui nollent, nunquam eos divino munere repararet".

3. Item, hoc videtur ratione. Similis est ratio confirmationis in bono et obstinationis in malo: sed Angeli statim, ut bene moti sunt, confirmati sunt in bono: ergo et mali statim ut peccaverunt, obstinati sunt in malo: sicut ergo boni non possunt cadere, ita nec mali resurgere.

4. Item, gravius peccavit Angelus quam homo, ergo et gravius debet puniri: sed peccatum hominis punitum fuit aliqua poena inremediabili, ut poena mortis, de qua nullus evadit: ergo necesse fuit, peccatum Angeli, quod erat mors spiritus angelici, puniri poena mortis. Sed non potuit puniri poena mortis naturae: ergo necesse fuit, ipsum puniri poena damnationis aeternae.

Sed contra: I. Ad rectificationem voluntatis duo sufficiunt, scilicet haec: condonatio divinae misericordiae et contritio poenitentiae; sed utrumque horum est possibile circa augelos lapsos esse: ergo et voluntatem eorum rectificari. - Quod autem possit esse condonatio misericordia, ostenditur: quia misericordia Dei est infinita, peccatum luciferi et daemonum est finitum: sed infinitum vincit et superat finitum: ergo divina misericordia potest remittere illud peccatum. Si tu dicas, quod potest de potentia, sed non de condecentia: contra: decet misericordiam Dei summe manifestari, cum sit summa: ergo si sic manifestatur in summo, scilicet in remittendo maximum omnium peccatorum: et hoc fuit peccatum luciferi: ergo decet ipsum illud condonare .

Quod autem possit esse dolor poenitentiae in diabolo, ostenditur: quandocumque aliquis sentit sibi adesse quod odit, et abesse quod diligit dolet et tristatur, quia, sicut dicit Augustinus, de Civitate, decimo quarto : "Dolor est dissensus ab his rebus, quae nobis nolentibus accidunt ": sed diabolus scit, se ex peccato sno amisisse illam nobilitatem, quam habebat in caelo, et incurrisse poenam in inferno, et primum maxime diligit et secundum maxime odit: ergo poenitet de hoc quod fecit vel quod voluit, vel saltem possibile est, ipsum aliquando ad hunc statum devenire, si modo non est.

Ergo potest ex parte Angeli esse dolor poenitentiae, ex parte Dei condonatio misericordiae: ergo etc.

2. Item, hoc ostenditur, quia, si voluntas Angeli non potest rectificari, aut hoc est ex parte Dei, aut ex parte Angeli, aut ex parte peccati.

Ostenditur igitur primo, quod non sit ex parte Dei, triplici ratione. Prima est haec: obstinatio malae voluntatis vel impossibilitas ad rectitudinem voluntatis est defectus, non positio, ergo non habet causam efficientem, sed deficientem sed Deus nullius est causa deficiens: ergo non est causa vel ratio tiuiUS impossibilitatis.

Secunda est haec: " Deus antecedenter omnes homines et Angelos vult salvos fieri, ut dicit Damascenus , quia non creavit sive plasmavit ad poenam, sed ad gloriam". Si ergo non vult angelos malos beatificari, hoc est voluntate consequente: sed " voluntas consequens est concessio ex causa nostra "; ergo alia ratio est ulterior, quare hoc concedit: non ergo voluntas Dei.

Tertia est haec: si diabolus veniam peteret, Dominus non repelleret, quia, sicut dicit Ambrosius , "ipse recipit confugientes ad se: hoc iustitiae est": sed contra iustitiam Deus nullo modo facit.

Praeterea, quantumcumque homo Deo servierit, si poenitet de bonis, Deus bona praeterila non acceptat: ergo similiter, si poenitet de malo, videtur, quod mala remittat: et hoc spectat ad summe misericordem: ergo ratio, quare voluntas diaboli non potest rectificari, non potest principaliter venire ex parte Dei, ut patet ex hac triplici ratione.

Ostenditur etiam, quod non ex parte naturae Angeli venit haec impossibilitas. Primo auctoritate Augustini, de Fide ad Petrum : " Si humana natura, postquam a Deo aversa bonitatem perdidit voluntatis, ex se ipsa rursum habere potuisset: multo possibilius hoc natura haberet angelica, quae quanto minus gravatur pondere terreni corporis, tanto magis hac esset praedita facultates.

Item, hoc videtur secundo ratione, quia Angelus peccando non amisit arbitrii libertatem, quoniam libertas arbitrii est ei naturalis: sed ratione liberi arbitrii erat susceptibilis rectitudinis a sui natura: ergo adhuc, quantum est ex parte naturae suae, est susceptibilis.

Item, si natura Angeli esset causa illius impossibilitatis, et cuiuscumque res per modum naturae est causa. Deus similiter est causa : quia sola voluntas adversatur Deo: ergo Deus esset causa, qui talem naturam fecit: si ergo nullo modo Deus est causa impossibilitatis ad bonum, nec natura Angeli.

Ostenditur etiam, quod ratio non sit ex parte peccati angelici: quia peccatum angelicum non excessit peccatum hominis in infinitum quantum ad aliquam conditionem, ergo non nocuit in infinitam plus quam peccatum hominis: sed peccatum hominis, etsi aufert rectitudinem, non tamen abstulit possibilitatem ad rectitudinem: ergo videtur, quod peo catum Angeli, etsi magis elongavent, non elongavit infinite: ergo videtur, quod elongavit cum possibilitate ad reditum, et ita non videtur ratio ex parte peccati. Item, quantulacumque gratia, si adveniret voluntati diaboli, expelleret totam culpam - loquor de gratia gratum faciente - sed morbus, qui modico remedio adveniente potest curari, non dicitur de se incurabilis, sed propter defectum remedii, si illud non adsit: ergo impossibilitas rectificationis in voluntate Angeli non est ratione culpae principalior. - Item, culpa non inducit necessitatem voluntati, quia est in voluntate, secundum quod voluntas est, et ita secundum quod libera et vertibilis; ergo si non inducit necessitatem, ergo nec aufert possibilitatem ad oppositum, et ita ad rectitudinem: ergo non venit illa impossibilitas ex parte peceati, ergo nullo modo.

CONCLUSIO.

Daemonum obstinata voluntas non potest rectificari, quia est extra statum viae et meriti.

Respondeo; Dicendum, quod sicut Sancti dicunt . et auctoritates, voluntas diaboli nullo modo potest rectificari, secundum quod hoc verbum potest praedicat potentiam habentem aliquam ordinationem ad actum. Nam si intelligatur de potentia efficientis lobsolute, absque dubio potens est Deus diabolo restituere bonam voluntatem; tamen ex parte diaboli non est ordinatio aliqua ad hoc, immo facta est voluntas eius impossibilis, ut Sancti dicunt et rationes ostendunt.

Si autem quaeratur causa impossibilitatis ad -rectitudinem, intelligendum est ad hoc, quod ad rectitudinem voluntatis, per actuale peccatum lapsae, duo concurrunt, scilicet ex parte voluntatis poenitentia, ex parte Dei gratia sanans. Et utrumque deest diabolo; et ideo omnino deest ei via rectificationis.

Si quaeras ulterius, quid horum est ratio "defectus alterius; dicendum, quod defectus poenitaitiae est ratio, quare deficit gratia gratum faciens, quia ad illam disponit poenitentia informis. -Rursus, si quaeratur, quare deficit poenitentia ? dicendum, quod deficit gratia gratis data, quae praevenit voluntatem, ut poeniteat, et sine qua nemo unquam se praeparat ad gratiam, sicut iam melius patebit

- Si quaeratur, unde veniat defectus gratiae gratis datae, vel quae sit ratio; absque dubio defectus non potest habere nisi causam deficientem: et ita nec Deus nec natura Angeli potest esse prima causa: sed necessarium est, quod ipsa culpa , qua diabolus ita aegrotavit et aegrolat, ut non pateat aditus gratiae. Et in hoc consentiunt communiter omnes, qui recte sapiunt circa materiam istam.

Sed unde habeat culpa diaboli hanc inremediabili talem, diversificati sunt varie opinantes.

Quidam enim sumserunt rationem ex comparatione culpae ad severitatem iudicantis 5 . Quia enim diabolus et angeli eius gravissime peccaverunt, Dominus severus iudex statim condemnavit eos: sicut iudex magnum latronem, in turpi latrocinio deprehensum, statim facit suspendi, quamvis differat suspendium unius parvi latronis, qui potuit habere aliquam excusationem.

Sed haec ratio congruitatis est: quia, esto quod diabolus minus peccasset, tunc videretur posse redire: et nos videmus, quod Deus facit misericordiam cum sceleratissimis frequenter, et aliquos aliquando, qui modicum peccaverunt, demergit in infernum: et ideo congruitas tantum est.

Alii sumserunt rationem ex comparatione culpae ad naturam peccantis, quia peccans fuit substantia spiritualis, omnino non habens pondus carnis ; et quia substantia spiritualis est semper in actu suo, unde non lassatur, immo continue habet inordinatam voluntatem et continue gratiam impugnat: ideo non offertur sibi gratia .

Sed istae non sunt rationes necessitatis: tum quia pondus carnis non inclinabat hominem primum ad peccatum, ideo nec adeo excusabat, ut peccatum eius caperet remedium rectitudinis: nec econtra carentia carnis adeo Angelum impediebat. Similiter nec alia ratio, quia Deus gratiam gratis datam frequenter dat homini existenti in actuali voluntate peccandi: haec enim simul stat cum culpa. Et huius exemplum patet in Paulo, qui conversus est et circumdatus luce in actu persecutionis .

Sunt tamen congruitates quaedam a latere.

Alii sumserunt rationem ex parte culpae relatae ad modum peccandi per oppositum ad peccatum hominis: quia enim homo alio suggerente peccaverat, ideo dignum fuit alio relevari. Rursus, quia totum genus humanum ceciderat, ne totum periret, congruum fuit reduci ad rectitudinem. Econtra est in angelicis spiritibus, quia non peccaverunt per tentationem, maxime lucifer: ideo non rediit. Unde Gregorius in Moralium quarto : " Nunquam lumen pristini status accepit, quia non persuasus amisit". Similiter, quia cecidit secundum partem, ita quod peccatum fuit particulare et personale: ideo non debuit rectificari. Unde Augustinus in Enchiridio : " Placuit universitatis Conditori, ut, quoniam non tota multitudo Angelorum Deum deserendo perierat, ea quae perierat, in aeterna damnatione . remaneret". - Sed istae similiter sunt rationes congruitatis, quia si homo peccasset propria voluntate, sine suggestione, vel particulariter, non video, quomodo non posset recuperare bonam voluntatem, Domino restituente.

Alii sumserunt rationem per comparationem ad statum peccantis, quia tempus meriti et status merendi erat eis praefixus usque ad primam bonam operationem vel malam; et ideo sicut homo, postquam tempus merendi pertransiit, quantumcumque peccaverit parum, dum tamen mortaliter et qualitercumque peccaverit, ultra non potest bonam voluntatem rearquirere: sic et de Angelis intelligendum est. Et hoc modo assignavit Damascenus, cum dixit, quod "hoc est Angelis casus, quod hominibus morsn. Et similiter Augustinus de Fide ad Petrum, cum dixit: " Sic creavit Deus Angelos, ut qui vellent perpetuo boni essent, et qui nollent nunquam eos divino munere repararet". Et ita tempus meriti et statum praefixit usque ad primum 4. conflictum.

Et hanc rationem credo propriam et . necessariam. Et hoc patet: quia, si aliqua passio inest aliquibus subiectis, inest eis secundum aliquod commune: diabolus autem non potest bonam voluntatem recuperare, ita est obstinatus, et similiter Iudas et alius homo peccator damnatus. Constat, quod inesse non potest nec ratione naturae nec ratione modi peccandi, quia non est commune. Si ergo non invenitur communitas nisi a parte status, quia uterque est extra statum meriti, manifestum est, quod ista est ratio potissima et necessa- . ria. - Et hoc clarius patet in peccato hominis, si diligentius consideretur. Nam peccatum Iudae in principio non abstulit possibilitatem ad iustitiam;

et tamen sine additione et sine innovatione, solo tempore merendi transeunte, factus est impossibilis ad bonam voluntatem. Deus enim decrevit offerre gratiam, quamdiu est tempus merendi; quo transeunte, cum non faciat contra suam dispositionem non offert gratiam, quae praeveniat voluntatem et formet ad poenitentiam; et ita remanet voluntas in impoenitentia sempiterna, et ita in culpa.

Et si tu obiicias, quod cum Deus praeviderit quod diabolus lapsurus erat sive peccaturus, quare praefixit ei ita modicum tempus merendi, ut non haberet spatium redeundi? notandum ad hoc, quod in conditione rerum non attenditur ratio misericors diae et iustitiae principaliter, sed sapientiae. Decrevit enim divina sapientia in universo facere duplicem creaturam rationalem, ad hoc quod esset universum completum: unam corpori unitam, ut animam rationalem: aliam absolutam et spiritualem, ut Angelum Et quoniam substantia omnino Spiritualis est omnino incorruptibilis et ingenerabilis, non potuit unus Angelus ex altero produci; ideo simul producti sunt: et sicut simul sunt producti, ita etiam simul glorificandi sive dispositi ad simul glorificari. Et quia sunt spirituales et incorruptibiles, nullo modo habentes relardativum; hinc est, quod in loco gloriae sunt conditi, scilicet in empyreo, et ita de proximo ad gloriam dispositi et ratione naturae et loci. Et ideo tempus meriti est eis ita breve praefixum, sicut potuit, et ideo usque ad primam aversionem vel conversionem deliberativam.

Homini vero, quia conditus est in corpore animali ad procreandam prolem ad cultum Dei, et ita in dispositione remotiori a gloria, datus est heus distans ad merendum a sui conditione, scilicet paradisus terrestris; et praefixus est ei terminus diuturnas propter officium procreandi prolem. Et propterea, cum peccavit angelus, statim exiit. tempus meriti et statum, homo vero non: et ideo iste potuit rectificari; ille vero non. Et hoc est quod dicit Angustinus de Mirabilibus sacrae Scripturae : " Angelus de sublimissimo sui ordinis statu cecidit, ideo resurgere non potuit".

Patet igitur, quod voluntas Angeli non est rectificabilis, nec fuit a tempore, ex quo cecidit. Quia enim fuit extra statura meriti, certissime revelata est ei sua damnatio: et ideo, sicut Beati non possunt timere damnationem, ita angelus malus propter certitudinem damnationis non potest sperare salutem, et propter absentiam gratiae non potest poenitere, et ideo nec bonus esse. - His visis, facile est omnia obiecta solvere.

1. Ad illud enim quod obiicitur, quod potest esse coronatio misericordiae: dicendum, quod potest de potentia absoluta: sed de potentia ordinata, quae operatur secundum ordinem sapientiae - et illum ordinem Deus non corrumpit, immo inviolabiliter servatnon debet esse nec potest esse: quia consilium Dei et dispositio non potest mutari aliqua ratione.

Ad illud ergo quod dicit, quod summe debet manifestari misericordia: dicendum, quod sic debet manifestari misericordia, ut manifestetur etiam Mitia: et ideo decrevit divina bonitas in homine infirmiori et miserabiliori manifestare misericordiam: et summe manifestavit, quando Unigenito non pepercit ; in angelicis spiritibus placuit manifestare militiam: et sapientissime et elegantissime factum est, quia misericordia non aufert iustitiam, nec e converso. Et ideo erravit Origenes , qui totum dedit misericordiae Dei et abstulit locum iustitiae, quod quamvis non sit tantae impietatis in superficie, tamen aequalis erroris est auferre a Deo actum iustitiae, sicut auferre actum misericordiae.

Ad illud quod obiicitur de dolore poenitentiae, quod potest esse in diabolo; dicendum, quod dolor . poenitentiae est duobus modis. Aliquis enim dolet de culpa propter damnum, quod incurrit, et laesionem; et sic dolere potest quis ex puris naturalibus sine gratia gratis data; et tunc dolet, quando maiorem sentit laesionem quam delectationem. Hanc diabolus modo non habet propter habitudinem peccandi, sed tamen habiturus est, cum absorbebitur a paenis post iudicium. Sed haec poenitentia non disponit ad gratiam, immo solum est poena, quia sic paenituit etiam Iudas .

Alio modo est dolor poenitentiae, quo quis dolet de culpa, quia Dei oflensiva: et hic dolor disponit ad poenitentiam, et hic non est sine gratia gratis data; et hunc dolorem diabolus vel daemones habere non possunt, quia sunt extra statum, in quo datur gratia, et inegressibiliter sunt extra. Et ita patet illud.

2. Ad illud quod obiicitur secundo, unde veniat impossibilitas; concedendum est, quod non venit ex parte Dei, sicut ostendunt tres rationes primae: nec ex parte naturae Angeli, quantum est de se, sicut ostendunt tres rationes secundo loco positae: nec etiam ex parte magnitudinis peccati, quantum est de se, sicut ostendunt tres rationes ultimae. Sed hoc habet culpa ratione status. Quia enim est voluntas extra meriti statum, abest omnis gratia: quia in statu damnationis, adest desperatio certissima: quae duae sunt conditiones omnino disponentes voluntatem ad impossibilitatem rectitudinis.

Tamen illud quod obiicitur, quod non potest venire ex parte peccati, quia non excedit in infinitum peccatnm hominis: quidam volunt solvere, quod immo, quia intellectus angelicus est deiformis, et ideo intelligit in instanti, rationalis sive collativus in tempore . Et ideo, quia peccatum Angeli est contra deiformem intellectum, excedit improportionabiliter peccatum hominis, sicut linea improportionabiliter excedit punctum et tempus instans.

Sed hoc non oportet dicere, quia non oportet, quod morbus incurabilis curabilem excedat in infinitum, quia unus morbus, qui in uno statu est curabilis, per crementum sive diuturnitatem fit incurabilis: ita est manifeste in morbo corporali . Similiter videmus manifeste in morbo spirituali. Peccatum enim ante mortem est curabile, solo autem excessu mortis fit incurabile. Simile videmus in casu. Qui enim cadit de loco parum eminenti non moritur: qui autem de turri cadit sine remedio laeditur, sed tamen magnitudo et altitudo non est improportionabilis altitudini. Et ideo non valet illa ratio.